مدرسه آقابابا خان (شیراز)
| مدرسه آقا باباخان (مدرسه وکیل) | |
|---|---|
 | |
| نام | مدرسه آقا باباخان (مدرسه وکیل) |
| کشور |
 ایران |
| استان | استان فارس |
| شهرستان | شیراز |
| اطلاعات اثر | |
| کاربری | مدرسه |
| دیرینگی | دوره زند |
| دورهٔ ساخت اثر | دوره زند |
| بانی اثر | آقاباباخان بارفروشی مازندرانی |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۶۰۳ |
| تاریخ ثبت ملی | ۲۹ خرداد ۱۳۴۷ |
مدرسه آقا بابا خان مدرسه‌ای در شیراز مربوط به دوره زندیه در کنار مسجد جامع شیراز و بازار وکیل. ساخت این مدرسه به دستور کریم خان زند شروع و پس از مرگ او، توسط آقاباباخان بارفروش مازندرانی در سال ۱۲۴۰ تکمیل شد.
موقعیت مکانی
یکی از مدارس قدیمی و آباد در شیراز که متصل به مسجد وکیل و در جنوب شرقی آن قرار دارد. گوشه غربی این مدرسه، به دیوار شبستان مسجد متصل است. کوچه کم عرضی در سمت غرب، میان مدرسه و بازار وکیل قرار دارد. تنها درب ورودی مدرسه در گوشه جنوبی آن است که در کوچه نسبتاً وسیعی باز می‌شود.
بانی اولیه
این مدرسه در اصل جزو مجموعه بناهای کریم خان است که همانند مسجد وکیل، با مرگ خان‌زند ناتمام ماند.
وجه نامگذاری
علت نامیدن این مدرسه به آقاباباخان به این جهت است که ساختمان آن توسط آقاباباخان بارفروشی مازندرانی، در حدود سال ۱۲۴۰ق به اتمام رسید و محصولات روستای مزیجان [یادداشت ۱] برای آن وقف شد.[۱]
شخصیت آقا باباخان
آقا باباخان که در ابتدا در فرّاشخانه نوّاب فرمانفرما به مقام نیابت و جانشینی رسیده بود، به واسطه نشان دادن شایستگی‌اش، به مقام فراشباشی رسید. سپس برای تعلیم و تربیت فرزندان نواب فرمانفرما به مقام لله باشی نائل شد و در همین دوران به مقام سرداری سرزمین فارس نیز رسید.[۲]
استادان
شیخ‌مرتضی نوه ملا محمد علی محلّاتی و سیدسلیمان برازجان از جمله اساتید این مدرسه بوده‌اند.[۳]
ویژگی‌های بنا
علی‌نقی بهروزی به زیبایی به توصیف این مدرسه پرداخته است. او می‌نویسد: در پشت در کوتاه آن، یک هشتی[یادداشت ۲] بدون کاشی کاری قرار دارد. بالای دالان، یک ارسی[یادداشت ۳] قرار دارد که قسمت جلو و ستون‌ها و جرزهای [یادداشت ۴] آن کاشی کاری شده و آیاتقرآنی در قسمت زیرین جلوی پشت بام و حاشیه آن به صورت کتیبه نقش بسته شده است.
دو طرف ارسی، ۲ گوشواره [یادداشت ۵] قرار دارد که در قسمت بالایی آن کاشی کاری شده است. وسط آن یک گلدان گل قرار دارد و نقش دو طاووس در طرفین آن حک شده است.
حیاط آن ۳۲ متر طول و ۲۵ متر عرض دارد. در وسط حیاط، یک حوض بزرگ با لبه سنگی و ۴ باقچه قرار دارد.
در سمت شمالی این مدرسه، در مقابل هشتی دالان و ارسی آن، یک طاق نمای بلند کاشی کاری شده قرار دارد که شبستان مدرسه شمرده می‌شود.
دور تا دور حیاط، ۲۲ اطاق است. کف پوش اتاق‌ها، سنگ ساده و پیشانی و ستون‌های آن کاشی کاری شده است و آیات قران با خط ثلث بر روی آن کتیبه شده است.[۴]
اتمام ساخت
بر اساس کتیبه‌های موجود در مدرسه، شبستان این مدرسه، در سال ۱۲۴۵ق و حیاط آن در سال ۱۲۴۷ق به اتمام رسیده است.[۵]
انجام تعمیرات
در سال ۱۳۷۵ق اداره باستان شناسی استان فارس تعمیراتی در این مدرسه انجام داده است.[۶]
ثبت ملی
این مدرسه در ۲۹ خرداد ۱۳۴۷ با شماره ثبت ۶۰۳، به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[۷]
پانویس
- ↑ فسائی، فارسنامه ناصری، ص۱۶۲، ۱۶۳
- ↑ فسائی، فارسنامه ناصری، ص۲۲۷
- ↑ فرصت‌الدوله، آثار عجم، ص۴۹۴
- ↑ بهروزی، بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز، ص۲۳۱، ۲۳۲
- ↑ بهروزی، بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز، ص۲۳۱، ۲۳۲
- ↑ بهروزی، بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز، ص۲۳۱، ۲۳۲
- ↑ دانشنامه تاریخ معماری ایران شهر
- ↑ مزایجان در بخش مزایجان شهرستان بوانات واقع شده است. از طرف غرب به کوههای تنگ پونه‌ای و سرسفیدو از طرف شرق به روستای‌های کرخنگان و توتک از توابع شهرستان خاتم استان یزد و از طرف جنوب به بخش سرچهان بوانات و از طرف شمال به روستای مهدیه و کوههای خالشت محدود است. این روستا، آبش از قنات و رودخانه ٔ محلی ، محصولش غلات ، انگور، میوه جات و شغل مردمش زراعت است.لغت نامه دهخدا
- ↑ قسمتی از خانه که پشت دروازه واقع و غالباً هشت گوش است.(فرهنگ معین)
- ↑ نوعی در یا پنجره مشبّک که رو به حیاط باز می‌شود و به طرف بالا و پائین، باز و بسته می‌شود.(لغت نامه دهخدا)
- ↑ دیوار اتاق و ایوان(لغت نامه دهخدا)
- ↑ دو ستونی است که در دو طرف در ورودی ساختمان، به اندازه نیم آجر عقب‌تر از آن بنا می‌کردند.(فرهنگ معین)
منابع
- بهروزی، علی‌نقی. «بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز». اداره کل فرهنگ و هنر استان، ۱۳۵۴ش.
- دهخدا، علی اکبر. «لغت‌نامه دهخدا».
- فرصت‌الدوله، محمد نصیر. «آثار عجم». بمبئی. ۱۳۱۴ق.
- معین، محمد. «فرهنگ معین».
- فسایی، میرزاحسن. «فارسنامه ناصری»، تهران. ۱۳۱۳ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی
- مرمت مدرسه آقابابا خان