علامه
عَلاّمِه تعبیری برای مبالغه در توصیف افراد به صفت علم،[۱] و لقب برای کسانی است که زیاد می‌دانند.[۲] لفظ علامه برای مرد و زن یکسان به‌کار برده می‌شود.[۳]
مفهوم‌شناسی
علامه در اصطلاح از القاب خاصی است که صرفاً به بعضی از دانشمندان برجستهٔ علوم اسلامی اطلاق شده و از القاب خاص دانشمندان مسلمان در کشورهای فارسی، عربی و اردو زبان است و گفته شده است که معادلی در زبان‌های دیگر (به‌خصوص انگلیسی) ندارد.[۴]
علامه لقبی برای دانشمندان مسلمان است که در چندین رشته دست داشته، دارای معلومات وسیع بوده و صاحب‌نظر و تأثیرگذار بوده باشند. این لفظ جزو الفاظ رسمی حوزوی محسوب نمی‌شود و حتی به همهٔ دانشمندان مسلمان با این ویژگی‌ها نیز اطلاق نمی‌شود، بلکه تنها عده‌ای از دانشمندان به این لقب مشهور شده‌اند. علامه دانش خود را از طریق استدلال کسب می‌کند؛ از این رو اکثر معروفین به «علامه»، فیلسوف نیز بوده‌اند.[۵]
برای اطلاق لفظ علامه در مورد افراد، شاخص‌هایی مانند صاحب‌نظر بودن، صاحب مکتب بودن در حوزه‌های مختلف، شاگردپروری، داشتن سابقه قابل توجه حوزوی، تعدد و تکثر تألیفات در حوزه‌های مختلف بیان شده است.[۶] در برخی از مناطق هند و پاکستان علّامه معادل لفظ مُلّا است.[۷]
افراد مشهور به علامه
برخی افراد مشهور به علامه در میان شیعیان افراد زیر هستند:
- حسن بن یوسف بن مطهّر حلی معروف به علامه حلی، (۶۴۸- ۷۲۶ق).[۸] وی مشهور به علامه علی‌الاطلاق[۹] و علامه الدهر بوده است.[۱۰]
- محمدباقر مجلسی معروف به علامه مجلسی (۱۰۳۷-۱۱۱۰ق).[۱۱]
- سید هاشم بحرانی معروف به علامه بحرانی (حدود ۱۰۵۰ق-۱۱۰۷ق یا ۱۱۰۹ق).[۱۲]
- ابوالحسن شعرانی معروف به علامه شعرانی (۱۳۲۰-۱۳۹۳ق/۱۲۸۱-۱۳۵۲ش).[۱۳]
- سید محمدحسین طباطبایی معروف به علامه طباطبایی (۱۲۸۲-۱۳۶۰ش).[۱۴]
- عبدالحسین امینی معروف به علامه امینی (۱۳۲۰-۱۳۹۰ق).[۱۵]
- سید مرتضی عسکری معروف به علامه عسکری (۱۲۹۳-۱۳۸۶ش).[۱۶]
- محمدتقی جعفری معروف به علامه جعفری (۱۳۰۲-۱۳۷۷ش).[۱۷]
- حسن حسن‌زاده آملی معروف به علامه حسن‌زاده آملی (۱۳۰۷-۱۴۰۰ش).[۱۸]
- محمدتقی شوشتری معروف به علامه شوشتری (متولد ۱۴۱۵ق).[۱۹]
منظور از علامه در فقه شیعه، معمولاً علامه حلی است و در مطالعات دینی معاصر، در اغلب موارد، علامه به‌تنهایی اشاره به علامه طباطبائی است.[۲۰]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ازهری، تهذیب اللغة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۵۴.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۴۱۷.
- ↑ واسطی زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۱۷، ص۴۹۷.
- ↑ «علامه»، آبادیس، دانشنامه عمومی.
- ↑ «علامه»، آبادیس، دانشنامه عمومی.
- ↑ «معیارهای اطلاق لفظ علامه در حوزه علمیه چیست؟»، سایت مشرق.
- ↑ «مولانا، ملا اور مولوی کی اصطلاحات»، سایت بینات.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۳۲۹؛ ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۴۳۶.
- ↑ علامه حلّی، تلخیص المرام، ۱۴۲۱ق، مقدمه، ص۱۰.
- ↑ زمانی قمشه‌ای، هیئت و نجوم اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۱۳.
- ↑ گروه علمی مؤسسه امام صادق(ع)، معجم طبقات المتکلمین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۵۴.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۳۱ق، ج۳، ص۱۴۶.
- ↑ زمانی قمشه‌ای، هیئت و نجوم اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۳۱۷.
- ↑ برقعی، سخنوران نامی معاصر ایران، ۱۳۷۳ش، ج۴، ص۲۵۱۶.
- ↑ عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۹۰۸.
- ↑ نجارزادگان، تحریف‌ناپذیری قرآن، ۱۳۸۴ش، ص۵۷.
- ↑ عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۹۴۰.
- ↑ زمانی قمشه‌ای، هیئت و نجوم اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۱۳۱.
- ↑ عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۹۴.
- ↑ «علامه»، آبادیس، دانشنامه عمومی.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات أعلام الشیعة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۳۰ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت،دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- برقعی، محمدباقر، سخنوران نامی معاصر ایران، قم، نشر خرم، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- ثقةالاسلام تبریزی، علی بن موسی، مرآة الکتب، تحقیق محمدعلی حائری، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- حسنی طالبی، عبدالحی بن فخرالدین، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، بیروت، دار ابن‌حزم، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- رحمانی ولوی، مهدی، و منصور جغتایی، تاریخ علمای بلخ، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
- زمانی قمشه‌ای، علی، هیئت و نجوم اسلامی، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع انوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ترجمه محمد هاشم، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق أرناؤوط، دمشق - بیروت، دار ابن‌کثیر، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- عسکری، حسن بن عبدالله، الفروق فی اللغة، بیروت، دار الافاق الجدیدة، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.
- عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، طبقات مفسران شیعه، قم، دفتر نشر نوید اسلام، چاپ چهارم، ۱۳۸۷ش.
- علامه حلّی، حسن بن یوسف، تلخیص المرام فی معرفة الأحکام، تحقیق هادی قبیسی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- گروه علمی مؤسسه امام صادق(ع)، معجم طبقات المتکلمین، با مقدمه جعفر سبحانی تبریزی، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- معاونت پژوهش مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، بانوان عالمه و آثار آنها، قم، حوزه علمیه قم، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- «مولانا، ملا اور مولوی کی اصطلاحات»، سایت بینات، تاریخ درج مطلب: ۱ جمادی‌الاولی ۱۴۳۷ق، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۱ش.
- «معیارهای اطلاق لفظ علامه در حوزه علمیه»، سایت مشرق، تاریخ درج مطلب: ۵ اردیبهشت ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۱ش.
- نجارزادگان، فتح‌الله، تحریف‌ناپذیری قرآن، تهران، مشعر، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.