آیه ۱۰۵ سوره انبیاء
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | انبیاء |
| شماره آیه | ۱۰۵ |
| جزء | ۱۷ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | مهدویت |
| درباره | وراثت بندگان صالح خداوند بر زمین |
| آیات مرتبط | آیه ۵ سوره قصص و آیه ۵۵ سوره نور |
آیه ۱۰۵ سوره انبیاء اشاره به وراثت و بهره‌برداری انسانهای صالح و شایسته از نعمت‌های زمین دارد. این آیه در ادامه آیات مربوط به نعمت‌های اخروی افراد نیک‌کردار نازل شده است. علامه طباطبایی سخن کسانی که این وراثت را صرفا در دنیا یا در آخرت می‌دانند قابل قبول نمی‌داند و از نظر وی آیه هر دو را شامل می‌شود. در تفاسیر شیعه و برخی تفاسیر اهل‌سنت، حکومت امام مهدی(عج) در آخرالزمان، مصداق تحقق وعده این آیه مبنی بر وراثت صالحان در زمین دانسته شده است. در مورد معنای «زبور» و «ذکر» در آیه احتمالات مختلفی وجود دارد. از جمله این نظرات آن است که مراد از «ذکر» تورات بوده و «زبور» اشاره به همه کتاب‌های آسمانی بعد از تورات دارد.
متن، ترجمه و معرفی آیه
آیه ۱۰۵ سوره انبیاء درباره سرنوشت نهایی زمین و به‌ارث رسیدن آن به صالحان است و تصریح می‌کند که این نکته در «زبور» و «ذکر» نیز نگاشته شده است. «وَلَقَدْ کتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُهَا عِبَادِی الصَّالِحُونَ»؛ در «زبور» بعد از ذکر (تورات) نوشتیم: «بندگان شایسته‌ام وارث (حکومت) زمین خواهند شد!»
آیه ۱۰۵ انبیاء در ادامه آیاتی نازل شده است که به پاداش اخروی انسانهای صالح اشاره می‌کنند.[۱] تفسیر نمونه این آیه و آیه بعدی را بیان‌گر یکی از پادا‌ش‌های دنیوی صالحان در دنیا می‌داند که همان حکومت است.[۲] علامه طباطبایی نیز در تفسیر المیزان، وراثت زمین را به معنای انتقال تسلط بر منافع آن، و استقرار برکات زندگی در دنیا برای وارثان می‌داند.[۳] از نظر وی این منافع و برکات، هم می‌تواند مربوط به دنیا باشد، مثل برخورداری انسانهای صالح از نعمت‌های دنیوی، هم مربوط به آخرت،[۴] به این معنا که انسانهای صالح نتیجه اعمال نیک دنیوی خود را در آخرت درک کنند.[۵] از این جهت آیه مطلق است و دلیلی ندارد که آن را مختص به وراثت در دنیا یا آخرت بدانیم.[۶]
تطبیق آیه بر حکومت امام مهدی(ع)
امام محمدباقر(ع): «بندگان صالحی را که خداوند در این آیه به عنوان وارثان زمین یاد می‌کند، یاران امام مهدی عجل الله تعالی فرجه در آخرالزمان هستند»
مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۶۴.
با توجه به روایات نقل شده از امامان شیعه، در تفاسیر شیعه، حکومت امام مهدی(عج) مصداق تحقق این وعده الهی در دنیا، و او و یارانش به عنوان بندگان صالح دانسته شده است.[۷] تفسیر روح المعانی از تفاسیر اهل‌سنت نیز این آیه را مرتبط با تشکیل حکومت امام مهدی(عج) در آخرالزمان می‌داند.[۸] در روایاتی که از امامان شیعه نقل شده است، در این آیه مراد از صالحان را آل محمد(ص) دانسته‌اند.[۹] گفته شده مراد از این روایات انحصار نیست، بلکه عالی‌ترین مصداق وراثت زمین توسط صالحین، تشکیل حکومت قائم آل محمد است.[۱۰]
ناصر مکارم شیرازی معتقد است چون کلمه «ارض» در این آیه به صورت مطلق بیان شده است، اشاره به زمین خاصی ندارد و شامل همه زمین می‌شود.[۱۱] وی در توضیح و تبیین تحقق حکومت مهدوی بر روی زمین معتقد است که علاوه بر این آیه و روایات می‌توان دلیل عقلی نیز ارائه داد.[۱۲] محتوای این دلیل به این صورت است که در جهان قوانین و نظام تکوینی وجود دارد که در نهایتِ هماهنگی و انسجام است.[۱۳] بشر به عنوان بخشی از نظام خلقت باید بر اساس نظام صحیح اجتماعی به مرتبه‌ای برسد که خود را منطبق بر این نظام هماهنگ عالم قرار دهد.[۱۴] تحقق چنین امری با قیام مصلح بشریت امکان‌پذیر خواهد بود.[۱۵] طباطبایی نیز در تفسیر المیزان براساس دلیل عقلی و روایات، فرجام زندگی نوع انسانی در زمین را، سعادت و خیر و صلاح و پایانِ مهلت ابلیس برای فریب دادن بندگان خدا و برچیده شدن بساط کفر و گناه در زمین دانسته و برای این ادعا به آیه ۱۰۵ سوره انبیاء استشهاد کرده است.[۱۶]
مراد از زبور و ذکر
طبرسی در مجمع البیان چهار احتمال را برای معنای «زبور» و «ذکر» نقل کرده است:
- نظر سعید بن جبیر، مجاهد، ابن زید و زجّاج: مراد از «زبور» کتب همه انبیای الهی، و «ذکر» لوح محفوظ است.[۱۷]
- نظر ابن‌عبّاس و ضحّاک: مراد از «زبور» کتاب‌های نازل شده بعد از تورات است و «ذکر»، تورات است.[۱۸]
- نظر شعبی: «زبور» همان کتاب داوود(ع) است و «ذکر»، تورات موسی.[۱۹]
- نظری دیگر: «زبور» کتاب حضرت داوود(ع) است و «ذکر» قرآن است. در این صورت «بعد» در آیه باید به معنای «قبل» در نظر گرفته شود.[۲۰]
محمد صادقی تهرانی در تفسیر الفرقان، «ذکر» را تورات دانسته است.[۲۱] به نظر او مراد از «زبور» همه نوشته‌های آسمانی بعد از تورات است که شامل قرآن نیز می‌شود.[۲۲] وی با ذکر نمونه‌هایی از کتاب‌های آسمانی گذشته مثل مزامیر داوود(ع) و بخش گات‌ها در اوستا، بشارت‌های مربوط به وراثت صالحان بر زمین را ذکر کرده است.[۲۳] تفسیر نمونه نیز با ذکر مواردی از کتاب داوود(ع) که بخشی از عهد عتیق است، وجود مضمون آیه در آن کتاب را تأیید کرده است.[۲۴]
در همین موضوع روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است که حضرت در سوال از معنای «ذکر» و «زبور»، «ذکر» را علم نزد خداوند و «زبور» را کتاب حضرت داوود(ع) معرفی می‌کند.[۲۵]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۶۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۶۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۳۳۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۳۳۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۳۳۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۳۳۰.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۷۷؛ شیخ مفید، تفسیر القرآن المجید، ۱۴۲۴ق، ص۳۸۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۱۲۰، حویزی، نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۴۶۴؛ بحرانی، البرهان، مؤسسة البعثة، ج۱، ص۸۲؛ کاشانی، تفسیر المعین، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۸۶۳؛ القمی المشهدی، تفسیر کنز الدقائق، ۱۴۱۱ق، ج۸، ص۴۸۳؛ مغنیة، تفسیر الکاشف، ۱۹۷۸م، ج۵، ص۳۰۲؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۳۳۰.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۹۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۳۵۸؛ استرآبادی، تأویل الآیات الظاهرة، ۱۴۰۹ق، ص۳۲۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۶۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۶۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۶۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۶۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۷۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۷۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۲، ص۱۶۰-۱۶۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۱۱۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۱۱۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۱۱۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۱۱۹.
- ↑ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۴۰۶ق، ج۱۹، ص۳۷۷.
- ↑ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۴۰۶ق، ج۱۹، ص۳۷۷.
- ↑ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۴۰۶ق، ج۱۹، ص۳۷۹-۳۸۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۵۶۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۲۵-۲۲۶.
منابع
- قرآن کریم
- آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- استرآبادی، علی، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
- القمی المشهدی، محمد بن‌محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق وبحر الغرائب، تهران، مؤسسة الطبع والنشر وزارة الثقافة والارشاد الاسلامی، ۱۴۱۱ق.
- بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة البعثة، بی‌تا.
- حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق و تصحیح: هاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
- شیخ مفید، محمد بن‌محمد، تفسیر القرآن المجید، قم، بوستان کتاب، ۱۴۲۴ق.
- صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن، قم، نشر فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۶ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن‌حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، الاعلمی، ۱۴۱۵ق.
- قمی، علی بن إبراهیم، تفسیر القمی، تحقیق: سید طیب موسوی جزائری، نجف، مکتبة الهدی، ۱۳۸۷ق.
- کاشانی، محمد بن‌مرتضی، تفسیر المعین، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۱۰ق.
- کلینی، محمد بن‌یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدتقی، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث،۱۴۰۳ق.
- مغنیة، محمد جواد، تفسیر الکاشف، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۷۸م.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.