بنیاسرائیل به دوازده فرزند یا قومی گفته می‌شود که به نام پدر و جدشان اسرائیل (یعقوب) نام‌گذاری شده‌اند. در قرآن ۴۱ بار از این واژه یاد شده و از نعمت‌ها و دستورهای خداوند به بنی‌اسرائيل و توبیخ‌های فراوان‌شان از سوی خدا سخن آمده است.
اسرائیل و پسرانش به سبب قحطی در کنعان به مصر رفتند و نسل‌شان تا زمان موسی(ع) در مصر ماند. در این زمان به‌علت ستم فرعون از مصر خارج شدند. آنها بعد از آنکه موسی(ع) به طور سینا رفت و مدتی غایب بود، به گوساله‌پرستی روی آوردند.
پس از وفات موسی(ع) و یوشع، عصر داوران بنیاسرائیل شروع شد. آنان پادشاه نبودند و فقط به حل اختلافات می‌پرداختند. سال‌ها بعد، عصر پادشاهان بنیاسرائیل با طالوت و سپس داوود و سلیمان(ع) آغاز شد. بعد از سلیمان(ع) فرزندش به پادشاهی رسید، اما ده طایفه از بین دوازده طایفه بنیاسرائیل از او پیروی نکردند و فقط دو طایفه بنیامین و یهودا از او اطاعت کردند. اینان در منطقه‌ای به نام یهودا در اورشلیم ساکن شدند. نام یهودی از همین طایفه ریشه گرفته است.
در دوران سلیمان(ع)، معبدی برای عبادت ساخته شده بود به نام هیکل سلیمان که به سبب اختلاف میان اقوام بنیاسرائیل و اشغال اورشلیم چند بار تخریب شد.
واژه‌شناسی
«بنیاسرائیل»، در لغت به‌معنای فرزندان یعقوب(ع) است؛ اما در کاربرد رایجش به قوم یهود گفته می‌شود[۱] که به عنوان لقب یعقوب، یعنی اسرائیل، بنیاسرائیل نام‌گذاری شده‌اند.[۲] در زبان عبری اسرائیل به‌معنای برگزیده خدا و یا بنده خدا است.[۳]
تاریخچه
یعقوب (اسرائیل) و پسرانش به سبب قحطی در کنعان به مصر رفتند.[۴] نسل آنها تا زمان موسی(ع) در مصر ماند. در این زمان، به‌رهبری موسی(ع) از فشار حکومت فرعون فرار کردند و دوباره به کنعان بازگشتند. آنها حدود چهل سال در صحرای سینا سرگردان بودند[۵] تا اینکه پس از وفات موسی، یوشع جانشین وی شد و به‌تدریج کنعان را فتح کرد.[۶]
این قوم در نگاه عرب پیش از اسلام به‌دلیل برخورداری از کتاب آسمانی، مناسک دینی خاص و پیشینه تاریخی، اقلیتی فرهیخته‌تر دانسته می‌شدند. با وجود فرهنگ قرآنی صدر اسلام، بنیاسرائیل به منزله گروهی با هویت رقیب قرار گرفتند.[۷]
داوران بنیاسرائیل
پس از یوشع(ع)، شخصیت‌های متعددی بنیاسرائیل را رهبری کردند که داوران بنیاسرائیل نامیده می‌شوند. آنان پادشاه نبودند و فقط به حل اختلافات داخلی بنیاسرائیل می‌پرداختند. آخرین داور بنیاسرائیل سموئیل بود. بعد از او، عصر پادشاهان بنیاسرائیل با طالوت و سپس داوود و سلیمان(ع) آغاز شد.[۸]
به‌گفته عهد عتیق، پس از مرگ سلیمان(ع)، فرزندش حکومت را به دست گرفت، اما به‌علت ستمکاری او ده طایفه از طایفه‌های دوازده‌گانه بنیاسرائیل از فرمان او سر باز زدند و تنها نوادگان یهودا و بنیامین در سرزمینی کوچک به نام یهودا که شامل شهر اورشلیم (قدس) می‌شد، برای او باقی ماند. نام یهودی از اینجا ریشه گرفته است. ده طایفه دیگر حکومت مستقلی به نام اسرائیل به رهبری یکی از سرداران سلیمان(ع) تشکیل دادند.[۹]
هیکل سلیمان
هیکل سلیمان نام معبدی است که سلیمان(ع) در هفت سال و نیم آن را بنا کرد. این معبد در اورشلیم بر کوه موریا بنا شده بود.[۱۰] بعد از جدایی بنی‌اسرئیل از یکدیگر، بُخْتُ‌النَّصْر پادشاه بابِل این معبد را تخریب کرد و این قوم به اسارت به بابِل برده شدند.[۱۱] مدتی بعد، ایران قدرت یافت و کوروش بابِل را فتح کرد و به بنیاسرائیل اجازه داد به سرزمین خود برگردند. آنها دوباره معبد را بازسازی کردند، ولی بعد از مدتی بین‌شان اختلاف ایجاد شد و رومی‌ها که از حضورشان احساس خطر می‌کردند، در سال ۷۰م اورشلیم را اشغال و معبد سلیمان(ع) را برای بار دوم خراب کردند. پس از آن، بنیاسرائیل به‌کلی در مناطق مختلف پراکنده شدند.[۱۲]
بنیاسرائیل در قرآن
در قرآن، واژه «بنیاسرائیل» ۴۱ بار به کار برده شده است.[۱۳] آنچه در قرآن بیشتر مخاطب این نام قرار گرفته، پیروان موسی(ع) و به عبارت دیگر، نسل یعقوب پس از موسی است.[۱۴] برخی از موضوعات مطرح‌شده در قرآن درخصوص بنی‌اسرائيل عبارت‌اند از: نقیبان بنی‌اسرائيل، نعمت‌های خداوند برای بنی‌اسرائيل، عبور بنیاسرائیل از دریا، دستورهای خدا به آنان و مذمت آنان:
دوازده نقیب
در قرآن، دوازده «نقیب» به بنیاسرائیل نسبت داده شده است که مفسران مسلمان برای آن معانی مختلفی ذکر کرده‌اند:[۱۵] از جمله:
- رئیسان بنی‌اسرائيل[۱۶]
- شاهدانی که در برابر آنها خدا یا موسی(ع) با بنیاسرائیل بیعت کردند[۱۷]شیخ طوسی چهار قول درباره نقیب نقل کرده که عبارتند از: ضامن، امین، شاهد و رئیسِ کارگزاران. [۱۸]
- ضامنانی که خدا یا موسی(ع) از آنها عهد گرفت[۱۹]
- فرزندان یعقوب (اسرائیل).[۲۰]
نعمت‌های خداوند به بنیاسرائیل
بنیاسرائیل از اقوامی هستند که قرآن در موارد گوناگون به نعمت‌هایی که از آن برخوردار شده‌اند اشاره نموده است.[۲۱] این نعمت‌ها عبارت‌اند از:
- اعطای حکم (تشخیص خیر و شر)، نبوت و کتاب.[۲۲]
- بهره‌مندی از روزی پاکیزه.[۲۳]
- سایه‌انداختن ابر برای حفظ بنیاسرائیل از گرمای بیابان.[۲۴]
- برتری بر عالمیان.[۲۵]
- نجات از دشمنان.[۲۶]
- ایجاد بهترین مکان برای زندگی.[۲۷]
- نشان دادن معجزات الهی.[۲۸]
- نزول منّ و سلوی.[۲۹] (سَلْوی =پرنده پرگوشت شبيه کبوتر)[۳۰] تفسیر نمونه احتمال داده که «مَنّ» نوعی عسل طبيعى بوده كه در دل كوه‌هاى مجاور وجود داشته و يا شيره‌هاى مخصوص گیاهی بوده كه در درختانى كه در گوشه و كنار بيابان محل اقامت بنیاسرائیل مى‌روئيده و ظاهر مى‌شده است، و «سَلْوى» هم نوعی پرنده حلال گوشت شبيه به كبوتر بوده است. [۳۱]
دستورهای خدا به بنیاسرائیل
خداوند در قرآن در برابر نعمت‌هایی که به بنیاسرائیل داده است، فرمان‌هایی هم به آنان داده است؛ از جمله:
مذمّت بنیاسرائیل
بنیاسرائیل در آیات متعددی مذمت شده‌اند و در این آیات به عذاب‌هایی مانند لعن، کوردلی و رسوایی در دنیا و آخرت اشاره و دلیل این عذاب، گناهان این قوم دانسته شده است؛[۴۰] از جمله:
- گمراهی با وجود آیات و نشانه‌های فراوان.[۴۱]
- نافرمانی پیامبران.[۴۲]
- انکار نبوّت پیامبر اسلام(ص).[۴۳]
- عمل‌نکردن به کتاب آسمانی.[۴۴]
- اسراف.[۴۵]
- شرک.[۴۶]
- آسیب‌رسانی به پیامبران و انکار آنان.[۴۷]
- تفرقه و اختلاف با وجود نعمت‌های الهی.[۴۸]
- فساد در زمین.[۴۹]
- امر دیگران به نیکی و ترک آن.[۵۰]
- گوساله‌پرستی.[۵۱]
- درخواست رؤیت خدا.[۵۲]
- بهانه‌گیری.[۵۳] [یادداشت ۱]
- پول‌دوستی و فخر‌فروشی.[۵۴]
- خون‌ریزی.[۵۵]
- استکبار در برابر پیامبران الهی.[۵۶]
بنی‌اسرائيل در کتاب مقدس
اگرچه واژه «بنیاسرائیل» به‌صورت مرکّب نخستین بار در قرآن به کار رفته است،[۵۷] در بخش‌های مختلف کتاب مقدس از فرزندان و نوادگان یعقوب(ع) سخن به میان آمده است.[۵۸] در کتاب مقدس، با مفاهیمی چون نسل اسرائیل (یعقوب)، گروهی از مؤمنان که فرزندان روحانی خدا هستند و ملک اسرائیل از بنی‌اسرائيل یاد شده است. البته مفهوم نخست رواج بیشتری داشته است.[۵۹]
در عهد عتیق، ماجرای بنیاسرائیل و پدرشان اسرائیل، از قحطی کنعان، هجرت یعقوب(ع) به مصر و دیدار او با یوسف آغاز می‌شود.[۶۰] در ادامه هم از مشکلات پیشروی آنان و حضور پیامبران متعدد در میان‌شان سخن می‌رود.[۶۱]
پیامبران بنی‌اسرائيل
به نقل از برخی احادیث شیعه، بنی‌اسرائيل ششصد پیامبر داشته‌اند که نخستین‌شان موسی(ع) و آخرین‌شان عیسی(ع) بوده است.[۶۲] از این میان، موسی(ع) و عیسی(ع) را اولوالعزم می‌گویند؛ یعنی پیامبرانی که شریعت جدیدی داشتند که خدا به آنها وحی کرده بود.[۶۳] برخی دیگر از پیامبران بنیاسرائیل عبارت‌اند از: یعقوب، یوسف، یوشَع، هارون، داوود، سلیمان، الیاس، الیَسَع، یونس، عُزَیر و زکریا.[۶۴]
عید پِسَح
به گزارش عهد عتیق، بعد از قتل و فشار حاکمان مصر به بنیاسرائیل، موسی(ع) به دستور خداوند، رهبران قوم را جمع کرد و از آنان خواست برای نجات خود به منطقه کنعان برگردند تا از نعمت‌های آن بهره‌مند شوند. موسی و برادرش هارون به مصر رفتند و با معجزه مشکلاتی برای فرعون به وجود آوردند که او مجبور شد بنیاسرائیل را آزاد کند. یهودیان این روز رهایی را به‌عنوان عید پِسَح جشن می‌گیرند.[۶۵][یادداشت ۲]
گوساله‌پرستی
ماجرای گوساله‌پرستی بنی‌اسرائيل، هم در قرآن و هم در کتاب مقدس روایت شده است. بنابر گزارش عهد عتیق، موسی(ع) در برگشت از طور سینا تأخیر کرد. بنیاسرائیل نزد هارون(ع) رفتند و از او خواستند که برایشان خدایی بسازد. سرانجام سامری برایشان گوساله‌ای از طلا ساخت و آن را عبادت کردند. موسی(ع) با مشاهده گوساله‌پرستی بنیاسرائیل ناراحت شد و لوح سنگی را شکست و دوباره برای دریافت آن چهل روز عبادت کرد تا آنکه این لوح بار دیگر به او داده شد.[۶۶] قرآن این داستان را تقریباً به همین شکل روایت می‌کند، جز اینکه هارون(ع) را از ساختن بت مبرا می‌داند و سازنده گوساله را فردی به نام سامری معرفی می‌کند.[۶۷]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ۱۳۸۵ش، ج۶، ص۲۹۴.
- ↑ مهروش، «بنیاسرائیل»، ۱۳۸۳ش، ج۱۲، ص۶۲۹.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۲۲۴۶.
- ↑ پژوهشکده تحقیقات اسلامی، فرهنگ شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۲۶۲.
- ↑ توفیقی، ادیان بزرگ، ۱۳۸۹ش، ص۸۳.
- ↑ توفیقی، ادیان بزرگ، ۱۳۸۹ش، ص۸۳.
- ↑ مهروش، «بنیاسرائیل»، ۱۳۸۳ش، ج۱۲، ص۶۲۹.
- ↑ توفیقی، ادیان بزرگ، ۱۳۸۹ش، ص۹۱ و ۹۳.
- ↑ توفیقی، ادیان بزرگ، ۱۳۸۹ش، ص۹۵.
- ↑ حسن‌زاده آملی، دروس معرفت نفس، ۱۳۸۱ش، ص۶۱۵.
- ↑ فیض کاشانی، الاصفی فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۴۰۹.
- ↑ توفیقی، ادیان بزرگ، ۱۳۸۹ش، ص۸۳.
- ↑ روحی، «سیمای بنیاسرائیل در قرآن و عهدین»، ۱۳۸۴ش، ص۵۵.
- ↑ روحی، «سیمای بنیاسرائیل در قرآن و عهدین»، ۱۳۸۴ش، ص۵۸.
- ↑ روحی، «سیمای بنیاسرائیل در قرآن و عهدین»، ۱۳۸۴ش، ص۵۸.
- ↑ طوسی، التبیان، بی‌تا، ج۳، ص۴۶۵.
- ↑ طوسی، التبیان، بی‌تا، ج۳، ص۴۶۵.
- ↑ طوسی، التبیان،۱۳۷۶ق، ج۳، ص۴۶۵.
- ↑ قمی مشهدی، تفسیر کنز الدقائق، ۱۳۶۸ش، ج۴، ص۶۰.
- ↑ العروسی الحویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۸۷.
- ↑ روحی، «سیمای بنیاسرائیل در قرآن و عهدین»، ۱۳۸۴ش، ص۵۸.
- ↑ سوره جاثیه، آیه ۱۶.
- ↑ سوره جاثیه، آیه ۱۶.
- ↑ سوره بقره، آیه ۵۷.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۲۲.
- ↑ سوره طه، آیه ۸۰.
- ↑ سوره اسراء، آیه ۱۰۴.
- ↑ سوره یونس، آیه ۹۰.
- ↑ سوره طه، آیه ۸۰.
- ↑ دفتر تبلیغات اسلامی، فرهنگ نامه علوم قرآن، ج۱، ص۸۱۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۹۶ق، ج۶، صص۴۸۶-۴۸۷.
- ↑ سوره بقره، آیه ۴۵.
- ↑ سوره بقره، آیه ۴۰.
- ↑ سوره بقره، آیه ۴۱.
- ↑ سوره بقره، آیه ۴۲.
- ↑ سوره بقره، آیه ۴۳.
- ↑ سوره بقره، آیه ۸۳.
- ↑ سوره بقره، آیه ۸۳.
- ↑ سوره طه، آیه ۸۱.
- ↑ روحی، «سیمای بنیاسرائیل در قرآن و عهدین»، ۱۳۸۴ش، ص۶۰.
- ↑ سوره بقره، آیه ۲۱۱.
- ↑ سوره بقره، آیه ۲۴۶.
- ↑ سوره شعراء، آیه ۱۹۷.
- ↑ سوره بقره، آیه ۸۵.
- ↑ سوره مائده، آیه ۳۲.
- ↑ سوره مائده، آیه ۷۲.
- ↑ سوره مائده، آیه ۱۱۰.
- ↑ سوره یونس، آیه ۹۳.
- ↑ سوره اسراء، آیه ۴.
- ↑ سوره بقره، آیه ۴۴.
- ↑ سوره بقره، آیه ۵۱.
- ↑ سوره بقره، آیه ۵۵.
- ↑ سوره بقره، آیه ۶۱.
- ↑ سوره بقره، آیه ۲۴۷.
- ↑ سوره بقره، آیه ۸۴ و ۸۵.
- ↑ سوره بقره، آیه ۸۳و۸۷.
- ↑ روحی، «سیمای بنیاسرائیل در قرآن و عهدین»، ۱۳۸۴ش، ص۵۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به کتاب مقدس، سفر خروج، ۱:۳-۱۸؛ سفر پیدایش ۴۶-۵۰، سفر اعداد، ۱۱؛ سفر لاویان، ۲۱.
- ↑ روحی، «سیمای بنیاسرائیل در قرآن و عهدین»، ۱۳۸۴ش، ص۵۶.
- ↑ کتاب مقدس، سفر پیدایش، ۴۶-۴۷.
- ↑ روحی، «سیمای بنیاسرائیل در قرآن و عهدین»، ص۵۶.
- ↑ صدوق، خصال، بی‌تا، ج۲، ص۶۲۴.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۶۸.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۶۸.
- ↑ روحی، «سیمای بنیاسرائیل در قرآن و عهدین»، ۱۳۸۴ش، ص۵۶.
- ↑ توفیقی، ادیان بزرگ، ۱۳۸۹ش، ص۸۹.
- ↑ توفیقی، ادیان بزرگ، ۱۳۸۹ش، ص۸۹.
یادداشت
- ↑ ایراد بنی‌اسرائیلی ایرادهایی است که احتیاج به دلیل و مدرک ندارد؛ زیرا اصل بر ایراد گرفتن است. ایراد بنی اسرائیلی به اصطلاح دیگر، همان بهانه‌گیری و بهانه‌جویی است كه ممكن است گاهی از حد متعارف تجاوز كرده به صورت توقع نابجا درآید. این ایرادها به بهانه‌های بنی اسرائیلی مشهور شده‌اند.
- ↑ عید پِسَح که به عید فطیر نیز شهرت دارد؛ یکی از سه عید بزرگ یهودیان سراسر جهان است که به مدت یک هفته تا هشت روز ادامه دارد. هرسال هنگام فرارسیدن پانزدهم ماه عبری نیسان در فصل بهار (نیم‌کره شمالی)، کلیمیان سراسر جهان با برگزاری یکی از مهم‌ترین اعیاد مذهبی خود، یعنی “پِسَح (به عبری” פסח “)” خروج از مصر و آزادی اجداد خود را یادآوری می‌کنند. معادل پارسی این واژه “گذر” است به معنی گذر از رود نیل؛ معادل این روز به انگلیسی “Passover “، واژه‌ای که از نسخه لاتین کتاب مقدس عهد عتیق برگرفته شده است. این عید به سبب مصرف نان فطیر؛ «عید فطیر» نیز نامیده می‌شود.ماه نیسان هفتمین ماه از ماه‌های سریانی (رومی) و ماه دوم بهار است و مطابق اردیبهشت فارسی و ثور عرب و تقریباً مطابق است با آوریل فرانسوی. بنگرید: انجمن کلیمیان تهران، شفقنا، پایگاه بین االمللی همکاری‌های خبری شیعه
منابع
- پژوهشکده تحقیقات اسلامی، فرهنگ شیعه، قم، نشر زمزم هدایت، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.
- توفیقی، حسین، ادیان بزرگ، تهران، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۹ش.
- حسن‌زاده آملی، حسن، دروس معرفت نفس، قم، انتشارات الف لام میم، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- روحی، ابوالفضل، «سیمای بنیاسرائیل در قرآن و عهدین»، در مجله معرفت، شماره ۹۵، آبان ۱۳۸۴ش.
- طوسی محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- عروسی الحویزی، عبد علی بن جمعة، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
- فیض کاشانی، ملا محسن، الاصفی فی تفسیرالقرآن، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۷۷ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ۱۳۹۶ق.
- مهروش، فرهنگ، «بنیاسرائیل»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، نشر مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۳ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
پیوند به بیرون
- بنیاسرائیل در دانشنامه جهان اسلام
- بنیاسرائیل در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
- سیمای بنیاسرائیل در قرآن و عهدین، نوشته ابوالفضل روحی