وفای به عهد از فضایل اخلاقی که در قرآن و روایات بر آن تأکید شده است. برپایهٔ احادیث اسلامی، وفای به عهد اصل دین، نشانهٔ یقین و عصارهٔ تمام ادیان است. در قرآن، خداوند با این ویژگی ستوده شده و در روایات، ویژگی امامان شیعه معرفی شده است.
 | |
| آیات اخلاقی | |
|---|---|
| آیات افک • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه نجوا • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه ایثار | |
| احادیث اخلاقی | |
| حدیث قرب نوافل • حدیث مکارم اخلاق • حدیث معراج • حدیث جنود عقل و جهل | |
| فضایل اخلاقی | |
| تواضع • قناعت • سخاوت • کظم غیظ • اخلاص • خشیت • حلم • زهد • شجاعت • عفت • انصاف • اصلاح ذات البین • عیب‌پوشی | |
| رذایل اخلاقی | |
| تکبر • حرص • حسد • دروغ • غیبت • سخن‌چینی • تهمت • بخل • عاق والدین • حدیث نفس • عجب • عیب‌جویی • سمعه • قطع رحم • اشاعه فحشاء • کفران نعمت | |
| اصطلاحات اخلاقی | |
| جهاد نفس • نفس لوامه • نفس اماره • نفس مطمئنه • محاسبه • مراقبه • مشارطه • گناه • درس اخلاق • استدراج | |
| عالمان اخلاق | |
| ملامهدی نراقی • ملا احمد نراقی • میرزا جواد ملکی تبریزی • سید علی قاضی • سید رضا بهاءالدینی • سید عبدالحسین دستغیب • عبدالکریم حق‌شناس • عزیزالله خوشوقت • محمدتقی بهجت • علی‌اکبر مشکینی • حسین مظاهری • محمدرضا مهدوی کنی | |
| منابع اخلاقی | |
| قرآن • نهج البلاغه • مصباح الشریعة • مکارم الاخلاق • المحجة البیضاء • رساله لقاءالله (کتاب) • مجموعه وَرّام • جامع السعادات • معراج السعادة • المراقبات | |
به‌گفتهٔ مفسران، خداوند در قرآن، انسان‌های وفادار را ستوده و آنها را در زمرهٔ مؤمنان، راستگویان، نمازگزاران، رستگاران و اهل‌بهشت معرفی کرده است. طبق آیات قرآن، وفای به عهد سبب همجواری با پیامبر(ص) در روز قیامت است.
اهمیت
وفای به عهد را به‌معنای انجام کامل کاری دانسته‌اند که شخص به انجام آن تعهد کرده است.[۱] وفای به عهد و پیمان را از مهم‌ترین فضایل اخلاقی و پیمان‌شکنی را از بدترین رذایل اخلاقی شمرده‌اند.[۲]
به‌گفتهٔ مکارم شیرازی، این مسئله در آیات قرآن و روایات اسلامی به صورت گسترده مطرح شده و با قوی‌ترین تعبیرات و بیان‌ها، بر لزوم وفای به عهد تأکید شده و پیمان‌شکنان سخت نکوهش شده‌اند.[۳]
در روایات، وفای به عهد اساس دین و نشانهٔ یقین،[۴] شاخصهٔ ایمان به خدا و روز جزا[۵] معرفی شده و عهدشکنی مساوی با بی‌دینی شمرده شده است.[۶] طبق حدیثی از امام سجاد(ع)، وفای به عهد یکی از سه عصارهٔ تمام ادیان است.[۷] در نهج‌البلاغه هم از مهم‌ترین واجبات الهی دانسته شده است.[۸]
وفای به عهد، ویژگی خدا و پیامبران و امامان
به‌گفتهٔ برخی از مفسران، خداوند در قرآن خود را با وصف وفاداری ستوده است.[۹] در قرآن، از حضرت اسماعیل با وصف «صادق‌الوعد» یاد شده است.[۱۰] وفای به عهد یکی از صفاتی است که در خصوص امامان شیعه، مخصوصاً امام حسین(ع) هم به کار رفته است.[۱۱]
وجوب وفای به عهد، از احکام قرآن
فقیهان، با استناد به آیهٔ «أَوفوا بِالعُقودِ»،[۱۲] به وجوب وفا به تمام قراردادها حکم کرده‌اند و در کتاب‌های فقهی، به صورت مفصل از این موضوع بحث کرده‌اند.[۱۳]هاشمی رفسنجانی در کتاب، فرهنگ قرآن، با استناد به آیاتی از قرآن[۱۴] گزارش می‌دهد که وفای به عهد از واجباتی است[۱۵] که خداوند در چند آیه،[۱۶] با صراحت، به آن فرمان داده است.[۱۷]
رضایی اصفهانی، پژوهشگر قرآنی نیز با مستند قرار دادن برخی از آیات قرآن[۱۸] نوشته است انسان در برابر تعهدات خود مسئول است و در صورت عهدشکنی بازخواست می‌شود.[۱۹]
آثار وفاداری در قرآن
قرآن‌پژوهان، براساس آیاتی از قرآن، آثاری برای وفای به عهد ذکر کرده‌اند که برخی به این شرح است: همجواری با پیامبر(ص) در روز رستاخیز،[۲۰] ضمانت بهشت،[۲۱] رسیدن به اجر عظیم،[۲۲] سزاواربودن رستگاری.[۲۳]
وفای به عهد، قانونی جهان‌شمول
مکارم شیرازی نوشته است براساس روایات، وفای به عهد قانونی جهان‌شمول است که هم مسلمانان و هم کافران را در بر می‌گیرد.[۲۴] به باور او، لزوم پایبندی به پیمان، در فطرت انسان‌هاست و به همین دلیل، در میان تمام اقوام و ملل، چه معتقد به دین باشند چه نباشند، لازم شمرده می‌شود.[۲۵] او، با استناد به آیهٔ ۱۷۷ سورهٔ بقره، [۲۶] بیان می‌کند که مفهوم وفای به عهد در قرآن هیچ قید و شرطی ندارد و شامل تمام عهدهای الهی و پیمان‌های مردم، چه مسلمان چه کافر می‌شود و مادامی که آنان به عهد خود پایبند هستند، مسلمانان نیز باید به پیمان خود وفادار باشند.[۲۷]
در نامهٔ امام علی(ع) به مالک اشتر آمده است تمام مردم جهان، با اختلافاتی که در افکار و تمایلات دارند، در لزوم وفای به عهد اتفاق‌نظر دارند؛ حتی مشرکانِ زمان جاهلیت هم آن را مراعات می‌کردند. در این نامه، به مالک اشتر سفارش شده به عهد خود با کافران هم پایبند باشد.[۲۸]
ویژگی‌های وفاداران
به‌گفتهٔ علامه طباطبایی، در قرآن و روایات، وفاداران با ویژگی‌هایی معرفی شده‌اند؛ از جمله: در ردیف صاحبان عقل و اندیشه‌اند، برقرارکنندهٔ پیوندهای الهی‌اند، خداترس و شکیبایند و نمازگزارانی هستند که به وسیلهٔ حسنات، با سیئات مبارزه می‌کنند.[۲۹] رضایی اصفهانی، پژوهشگر قرآنی نیز نوشته است در آیاتی از قرآن، وفاداران با صفاتی مانند نیکوکاری[۳۰] و ایمان[۳۱] معرفی شده‌اند.[۳۲]
پانویس
- ↑ قرشی، قاموس قرآن، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۲۳۰؛ سجادی، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، ۱۳۸۶ش، ص۷۸۸.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۲۴۴.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۲۴۴.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۲۵۷.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۶۴.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۱۰ ه، ج۸۱، ص۲۵۲.
- ↑ صدوق، خصال، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص۱۱۳.
- ↑ نهج البلاغه، ۱۴۱۴ق، نامهٔ ۵۳.
- ↑ ثقفی تهرانی، تفسیر روان جاوید، ۱۳۹۸ ق. ج۲، ص۶۲۶.
- ↑ سورهٔ مریم، آیهٔ ۵۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به سیدبن طاووس، جمال الاسبوع، ص۳۲، ۴۲۲، ۴۹۰، ۵۱۲؛ ابن‌شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۲؛ طبری، دلائل الامامه، ص۷۳.
- ↑ سورهٔ مائده، آیهٔ 1.
- ↑ خمینی، کتاب البیع، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۸۵. موسسه دائره المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۱۱.
- ↑ سورهٔ مائده، آیهٔ ۱، سورهٔ اسراء، آیهٔ ۳۴.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ۱۳۸۶ش، ج ۲۱، ص۳۱۶.
- ↑ سورهٔ بقره، آیهٔ ۴۰، سورهٔ انعام، آیهٔ ۱۵۲.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۲۱، ص۳۰۴.
- ↑ سورهٔ اسراء، آیهٔ ۳۴.
- ↑ رضایی اصفهانی، قرآن و علوم انسانی، ۱۳۹۱ش، ص۱۷۳، ۱۷۴.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۲۵۷.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن،۱۳۸۶، ج۶، ص۵۱۴.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۲۱، ص۳۰۴.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۱۴، ص۵۳۸.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن،۱۳۷۷ش، ج۳، ص۲۵۷.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۲۴۴.
- ↑ «وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا؛ چون عهد بندند به عهد خود وفادارند.»
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۲۴۵.
- ↑ نهج البلاغة، ۱۴۱۴ق، نامهٔ ۵۳، ص۴۴۲.
- ↑ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۹۰ش، ج۱۱، ص۳۴۲-۳۵۱.
- ↑ سورهٔ بقره، آیهٔ ۱۷۷.
- ↑ سورهٔ مؤمنون، آیهٔ ۸، سورهٔ معارج، آیهٔ ۳۲.
- ↑ رضایی اصفهانی، قرآن و علوم انسانی، ۱۳۹۱ش، ص۱۷۳، ۱۷۴.
منابع
- قرآن.
- ابن شهرآشوب، محمد بن علی، المناقب، قم، مؤسسة العلامة، ۱۳۷۹ق.
- ثقفی تهرانی، محمد، تفسیر روان جاوید، تهران، انتشارات برهان، ۱۳۹۸ق.
- خمینی، سید روح‌الله، کتاب البیع، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۱ق.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، قرآن و علوم انسانی، قم، نسیم حیات، ۱۳۹۱ش.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، جمال الاسبوع، قم، دار الرضی، بی‌تا.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، قم، مؤسسة نشر اسلامی، ۱۴۰۳ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبری، محمد بن جریر، دلائل الإمامة، قم، دار الذخائر، بی‌تا.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۱۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، تهیه و تنظیم جمعی از فضلا، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ۱۳۷۷ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۶ش.