راهیان نور

بازدید سیدعلی خامنه‌ای از یادمان هویزه در ۲۰ اسفند ۱۳۷۵ش

راهیان نور، سفر به مناطق جنگی شمال‌غرب، غرب و جنوب ایران با هدف ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و زیارت یادمان‌های جنگ عراق و ایران است. این حرکت که ریشه در باورهای دینی و اعتقادی ایرانیان دارد، به منظور پاسداشت هویت دفاعی و ملی ایران و تجدید بیعت با شهیدان انجام می‌شود. رهبر ایران، سید علی خامنه‌ای، تا سال ۱۴۰۴ش هفت مرتبه از یادمان‌های راهیان نور بازدید کرده و آن را حرکتی بابرکت و فناوری برای بهره‌برداری از درس‌های جنگ و پاسداری از ارزش‌های آن دانسته است.

در سال‌های پایانی جنگ ایران و عراق، اردوهای راهیان نور توسط خانواده‌های رزمندگان شکل گرفت و پس از آن توسط بسیج توسعه یافت و در سال ۱۳۸۴ش ستاد راهیان نور تأسیس شد. مشابه این حرکت، پس از جنگ‌های جهانی اول و دوم و جنگ ویتنام نیز رخ داد و افراد بسیاری از مناطق جنگی بازدید کردند.

به گفته بهمن کارگر، رئیس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ۵۸ یادمان در استان‌های جنگی در دوران جنگ عراق و ایران وجود دارد. در سال ۱۴۰۳ش، بیش از ۴ میلیون زائر از این یادمان‌ها بازدید کرده‌اند.

در ۲۰ اسفند ۱۳۷۵ش، بازدید سیدعلی خامنه‌ای از یادمان شهدای هویزه، منجر به نام‌گذاری این روز به عنوان «روز ملی راهیان نور» شد.

معرفی و اهمیت راهیان نور

بازدید دانشجویان استان البرز در سال ۱۴۰۱ش از یادمان‌های راهیان نور

راهیان نور، یک حرکت فرهنگی خودجوش در ایران است که برای ترویج دستاوردهای جنگ عراق و ایران و ارزش‌های مرتبط با آن (مانند: جهاد، مقاومت و شهادت‌طلبی) شکل گرفته است. هدف آن آشنایی مردم و نسل جوان با ارزش‌های جنگ هشت ساله در ایران و مقابله با تهدیدات فرهنگی (جنگ نرم)، از طریق بازدید از مناطق جنگی (یادمان) است. همچنین اهدافی مثل: انتقال این ارزش‌ها به نسل‌های آینده، ترویج فرهنگ فداکاری و شهادت، تحکیم بینش انقلابی، تقویت همبستگی و گسترش این حرکت در سطوح ملی و بین‌المللی را دنبال می‌کند.

تصویر بازدید مردمی از یادمان بازی دراز در غرب کشور سال ۱۴۰۲ش

برخی پژوهشگران معتقدند بازدید ایرانیان از مناطق جنگی، که به «راهیان نور» موسوم است، فراتر از یک گردشگری جنگی ساده بوده و ریشه در باورهای دینی و اعتقادی ایرانیان دارد. این سفرها با ویژگی‌هایی مانند ایثار، شهادت و استقامت همراه بوده و فرصتی برای تجدید پیمان با شهدا محسوب می‌شوند. اصطلاح "راهیان نور" پس از جنگ ایران و عراق وارد فرهنگ و ادبیات ایران شد.

در ۲۰ اسفند سال ۱۳۷۵ش، سیدعلی خامنه‌ای، دومین رهبر ایران، از یادمان شهدای هویزه در اهواز بازدید کرد. به همین دلیل، شورای عالی انقلاب فرهنگی این روز را به عنوان «روز ملی راهیان نور» در تقویم رسمی کشور ثبت کرد.

اهمیت راهیان نور

رهبر جمهوری اسلامی ایران، سید علی خامنه‌ای، به اهمیت راهیان نور توجه ویژه‌ای داشته و در همین راستا، بین سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۴۰۴ش، هفت بار از یادمان‌های مختلفی چون شهدای هویزه، شلمچه، دهلاویه و شهدای پاوه بازدید کرده است. او راهیان نور را "بسیار بابرکت" دانسته و آن را "فناوری برای بهره‌برداری از درس‌های جنگ عراق و ایران و پاسداری از ارزش‌های این جنگ" می‌داند. به عقیده وی، راهیان نور یک ابتکار و سنت حسنه‌ای است که توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پایه‌گذاری شده است.

شخصیت‌هایی مثل حسین نوری همدانی، از مراجع تقلید شیعیان، نیز از جمله بازدیدکنندگان این یادمان‌ها بوده‌ است. مرجع تقلید شیعیان، ناصر مکارم شیرازی، زیارت مزار شهدا در مناطق عملیاتی را موجب تربیت نفس، تزکیه اخلاق، افزایش معنویت، آرامش فکری، توبه، دوری از گناه، امیدواری به آینده، آرامش درونی و خانوادگی و پیشگیری از جرایم اجتماعی دانسته است.

پیشینه راهیان نور

از سال ۱۳۶۱ش نخستین اردوهای راهیان نور توسط خانواده‌های رزمندگان شکل گرفت. پس از جنگ نیز، این حرکت خودجوش مردمی و رزمندگان، تا سال ۱۳۷۶ش، در مناسبت‌هایی چون نوروز و دهه محرم، با بازدید از مناطق جنگی نظیر شلمچه و یادمان فتح‌المبین ادامه یافت. در سال ۱۳۷۷ش، طرح راهیان نور به پیشنهاد معاونت پرورشی نیروهای مقاومت بسیج ارائه شد و در همین سال، بسیج دانشجویی و محلات اقدام به اعزام کاروان‌هایی به مناطق جنگی نمودند. سرانجام، در سال ۱۳۸۴ش، ستاد راهیان نور تأسیس گردید.

مشابه این حرکت، پس از جنگ‌های جهانی اول (۱۹۱۸م) و دوم (۱۹۳۹م) و جنگ ویتنام (۱۹۵۵م)، صدها هزار نفر به عنوان گردشگر جنگ از موزه‌ها، مناطق جنگی، آرامگاه‌ کشته‌شدگان و بناهای یادبود بازدید می‌کردند.

آمار زائران و یادمان‌های راهیان نور

نقشه بازدید از مناطق جنگی (یادمان) جنوب ایران

به نقل از بهمن کارگر، رئیس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ۵۸ یادمان دفاع مقدس در استان‌های خوزستان، ایلام، کرمانشاه، کردستان، آذربایجان غربی، بوشهر و هرمزگان قرار دارند. از جمله به برخی از یادمان‌های مورد بازدید در اردوهای راهیان نور می‌توان به شلمچه، دهلاویه، هویزه، فتح‌المبین، پادگان دوکوهه، تپه‌های میمک، قلاویزان، بازی‌دراز و مطلع‌الفجر اشاره کرد.

به گفته کارگر، در سال ۱۴۰۳ش، راهیان نور میزبان بیش از چهار میلیون زائر بوده است. وی همچنین اشاره کرد که پیش از همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۱۹م، این اردوها با استقبال بیش از هفت میلیون نفر برگزار می‌شد، اما پس از دو سال تعطیلی، دوباره در حال رونق گرفتن است.