اشتغال زن
اشتغال زن به معنی کار زن در بیرون از خانه، از مسائل مهم در جوامع دینی، به‌ویژه در قرن اخیر است. دیدگاه غالب اندیشمندان اسلامی، مبنی بر پذیرش حضور اجتماعی و مشارکت زنان در مشاغل، با اِعمال برخی محدودیت‌ها است. فقیهان اصل اشتغال بانوان را جایز شمرده و اگر لازمهٔ آن خروج زن از منزل باشد، شرط آن را موافقت شوهر دانسته‌اند. آیت‌الله خامنه‌ای اشتغال زن، تا آنجا که با وظیفه اساسی تربیت فرزند و حفظ خانواده مزاحمت نداشته باشد را لازم دانسته و معتقد است، کار زن نباید با کرامت و ارزش‌های انسانی او منافات داشته باشد.
گفته شده با وقوع انقلاب صنعتی در اروپای غربی، فعالیت اقتصادی زنان، از خانه به کارخانه کشیده شد. در ایران نیز با وجود دیدگاه‌های سنتی، ولی ارتباط وسیع با تمدن صنعتی غرب در دوره قاجار و پهلوی، سبب دگرگونی در موقعیت اجتماعی و اقتصادی زنان گردید. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، زن و مرد از نظر تحصیل و اشتغال با رعایت موازین اسلام، دارای حقوق اجتماعی یکسان دانسته شده‌اند.
مخالفان اشتغال زن در خارج از منزل، به آیهٔ ۳۳ سورهٔ احزاب که همسران پیامبر(ص) را از خروج از خانه و حضور در بین نامحرمان منع کرده استناد نموده‌اند. در پاسخ گفته شده این آیه مختص همسران پیامبر است و ارتباطی به موضوع اشتغال زنان ندارد. همچنین برخی، سفارش پیامبر بر عدم حضور زنان در نماز جمعه و جماعت را دلیلی بر مخالفت اسلام با اشتغال زن دانسته‌اند. در پاسخ گفته شده، منظور از این حدیث برداشته شدن وجوب نماز جمعه از زنان در زمان معصوم(ع) است، نه اینکه زنان را از شرکت در نماز جمعه و جماعت منع نماید.
برای اشتغال زنان در خارج از منزل آثار مثبتی بیان شده، از جمله: بهبود وضع اقتصادی خانواده، بهبود روابط اجتماعی بانوان، بالا رفتن سطح تحصیلات زنان و استفاده از استعداد آنها جهت خدمت به جامعه. همچنین گفته شده اشتغال زنان در خارج از منزل آثاری منفی همچون خطر طلاق در پیِ استقلال مالی، کاهش مهرورزی بین اعضای خانواده و نیز کاهش میزان سلامت زنان با داشتن چند نقش در زندگی، می‌تواند داشته باشد.
نگاه اسلام به موضوع اشتغال، با تأکید بر مفهوم کار بوده و اولویت برای بانوان، کار منزل دانسته شده است. روایاتی هم نقل شده که بر اجر زنان در خانه‌داری و فرزندپروری تأکید دارد. البته فقیهان انجام کارهای خانه را از نظر اسلام، بر زن واجب نمی‌دانند.
جایگاه
موضوع اشتغال زن و شرایط حضور او در جامعه، از جمله مسائل اجتماعی عصر حاضر، به ویژه در کشورهای اسلامی است.[۱] به گفته برخی پژوهشگران، آموزه‌های اسلامی و سیره مسلمانان صدر اسلام نشان دهنده آن است که اسلام حق اشتغال زنان را به رسمیت شناخته است.[۲] سه نظر از اندیشمندان مسلمان در مورد اشتغال زنان مطرح شده است:
- دیدگاه سنتی که هر نوع فعالیت عمومی زنان را منع می‌کند؛
- دیدگاه برخی روشنفکران که خواهان حضور بی‌قید و شرط زنان در تمام سطوح جامعه بوده و زن را جنس برتر می‌داند؛
- دیدگاه میانه که بر مشارکت زنان در زمینه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی با اِعمال برخی محدودیت‌ها تأکید دارد.[۳]
مفهوم‌شناسی
کاربرد واژه اشتغال در فرهنگ اسلامی با تأکید بر مفهوم «کار» دانسته شده و دو معنا برای کار ذکر نموده‌اند: یکی فعالیت و حرفهٔ درآمدزا، که معنای غالب است و دیگری به معنای هر چیزی که انرژی برایش صرف شود.[۴] معنی دوم با مفهوم لغوی اشتغال (پرداختن به کاری)[۵] بیشتر مطابقت داشته و گفته می‌شود در متون دینی[یادداشت ۱] بر این معنا از کار تأکید شده و مرد و زن مکلّف به آن هستند.[۶]
اما در فرهنگ غرب، اشتغال صرفا به فعالیتهای اقتصادی در بخش‌های رسمی اطلاق شده[۷] و برای آن سه ویژگی بیان کرده‌اند: دریافت مزد؛ انجام فعالیت در زمان مشخص؛ وجود فاصله میان محل کار و محل زندگی.[۸] طبق این دیدگاه، زن خانه‌دار یا قالی‌باف که در خانه کار زیادی هم انجام دهد، بی‌کار قلمداد می‌شود.[۹]
اشتغال زن در خارج از منزل
آیت‌الله خامنه‌ای:
«اسلام با کارکردن زنان نه تنها موافق است، بلکه تا آنجا که با شغل اساسی او، یعنی تربیت فرزند و حفظ خانواده مزاحم نباشد، شاید لازم هم می‌داند. یک کشور نمی‌تواند از نیروی کار زنان در عرصه‌های مختلف بی‌نیاز باشد؛ اما این کار باید با کرامت و ارزش معنوی و انسانی زن منافات نداشته باشد..»[۱۰]
اشتغال زن در خارج از منزل، مایهٔ شکوفایی بخشی از هویت و استعداد زن و نیز نیروی محرکهٔ مهمی برای توسعه اقتصادی جامعه شمرده شده است.[۱۱]
فقیهان اصل اشتغال بانوان و کسب درآمد توسط آنها را جایز دانسته‌اند.[۱۲] برخی پژوهشگران، آیهٔ «لِلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَ لِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ..»[۱۳] را بیان‌گر حق مالکیت و کسب و کار افراد دانسته و به طور ضمنی آن را دلیل بر جواز اشتغال زنان شمرده‌اند.[۱۴] البته اگر زن برای شغلش لازم باشد از خانه خارج شود، به لحاظ شرعی، رضایت شوهر را لازم دانسته‌اند.[۱۵]
امام خمینی اشتغال زن را در صورت که با فطرتش در تضاد نباشد، آزاد دانسته و علت آن را چنین بیان نموده که انحراف از فطرت، انسان را از رسیدن به کماالات معنوی باز می‌دارد و زنان را از وظیفه اصلی خود که تربیت فرزند است، دور می‌سازد.[۱۶]
آیت‌الله خامنه‌ای، فقیه و رهبر ایران نیز، در این زمینه معتقد است، اسلام با کارکردن زنان موافق است و حتی کار را برای او تا آنجا که مزاحم وظیفه اساسی و مهم تربیت فرزند و حفظ خانواده نباشد لازم می‌داند، اما کار زن نباید با کرامت و ارزش‌های معنوی و انسانی او منافات داشته باشد.[۱۷] بر این اساس گفته شده که سیاست اصلی اسلام در حفظ خانواده است و خانه‌داری برای زنان بر اشتغال اولویت دارد؛ هر چند اشتغال در خارج خانه نیز با حفظ حدود شرعی، مباح و روا شمرده می‌شود.[۱۸]
تاریخچه
سابقه اشتغال زنان در فعالیتهای اقتصادی از قبیل کشاورزی، صنایع دستی و غیره را با تاریخچه زندگی انسان همراه دانسته‌اند.[۱۹] گفته می‌شود با وقوع انقلاب صنعتی در اروپای غربی و تبدیل کارگاه‌های خانگی به کارخانه‌ها و تبدیل نیروی انسان به نیروی ماشین، تحولات اساسی در شکل و مفهوم کار به وجود آمد و فعالیت اقتصادی زن در مقابل دریافت مزد، از خانه به کارخانه کشیده شد.[۲۰]
به نوشتهٔ برخی پژوهشگران، زنان ایران در باور سنتی عصر قاجار (۱۱۷۴ - ۱۳۰۴ش)، از نقش‌های اجتماعی محدودی برخوردار بودند،[۲۱] اما ارتباط وسیع با تمدن صنعتی غرب در این دوره، سبب دگرگونی در موقعیت اجتماعی و اقتصادی زنان در شهرهای بزرگ گردید.[۲۲] این سیر با انقلاب مشروطه در سال ۱۲۸۵ش و پس از آن، با روی کار آمدن رضاخان، شدت گرفت و آزادی‌های بیشتری برای زنان در این عرصه پدید آمد.[۲۳] البته آزادی‌های بی‌قید و شرط دورهٔ پهلوی را در عمل، مانع اشتغال زنانِ باحجاب شمرده‌اند و گفته شده اصرار بر اشتغال زنان با ادعای آزادی نیز، با هدف برداشتن تقیدات مذهبی صورت می‌گرفت.[۲۴]
در اصل‌های ۳، ۲۱ و ۲۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، علاوه بر اینکه بر انجام وظایف مادریِ زنان، تأکید شده، زن و مرد از نظر تحصیل علم و اشتغال به کار با رعایت موازین اسلام، دارای حقوق اجتماعی یکسان دانسته شده‌اند.[۲۵]
دلایل مخالفان و موافقان اشتغال زن
برخی پژوهشگران، آیاتی از قرآن و روایاتی از معصومان(ع) را بیان‌گر تأکید اسلام بر ماندن و کارکردن زن در خانه قلمداد نموده و لازمهٔ آن را ممنوعیت زن از اشتغال در خارج از منزل دانسته‌اند،[۲۶] از جمله:
- آیه: (در خانه‌های خود بمانید و مانند زنان دوران جاهلیت [با زینت و خودنمایی در بین مردم] ظاهر نشوید..).[۲۷][یادداشت ۲]
- آیه: (هنگامی‌که چیزی از همسران پیامبر خواستید، از پشت پرده بخواهید؛ این کار برای پاکی دل‌های شما و آنها بهتر است.)[۲۸][یادداشت ۳]
- حدیثِ پیامبر(ص): (زنان عورت هستند [و وجودشان نیازمند محافظت است]، آنها را در خانه نگاه دارید).[۲۹][یادداشت ۴]
- حدیثِ حضرت زهرا(س): (بهترین زنان آنان هستند که مردان را نبینند و مردان نیز آنان را نبینند).[۳۰][یادداشت ۵]
- وصیت پیامبر به علی(ع): (برای زنان شرکت در نماز جمعه و جماعت واجب نیست).[۳۱][یادداشت ۶]
پاسخ به دلایل مخافان
در پاسخ به این دلایل گفته شده که آیات ۳۳ و ۵۳ سوره احزاب مخصوص به همسران پیامبر(ص) بوده و نمی‌توان حکم آنها را به سایر زنان سرایت داد. ضمن اینکه این آیات ارتباطی به موضوع اشتغال زنان ندارد.[۳۲] همچنین دربارهٔ روایات گفته‌اند که این‌گونه احادیث بیان‌گر آن است که در صورت وجود کار در خانه و غیرخانه، زن کار در خانه را ترجیح دهد. ضمن اینکه اشتغال زن در بیرون منزل می‌تواند در محیطی صورت گیرد که مردی حضور نداشته باشد تا چشم آنها به یکدیگر نیفتد.[۳۳]
آیت‌الله جوادی آملی از مراجع تقلید، درباره حدیث «لَیْسَ عَلَی النِّسَاءِ جُمُعَة وَ لا جَماعَة» معتقد است، این روایت رُخصت است نه عزیمت؛ یعنی وجوب نماز جمعه و جماعت در زمان معصوم(ع)، از زنان بر داشته شده، نه اینکه بگوید زنان حق شرکت در نماز جمعه و جماعت ندارند و حضور آنها اثر و پاداشی ندارد و نمازشان باطل است.[۳۴] به اعتقاد وی حضور زن، در عرصه سیاست و مبارزه علیه ظالمان به تقریر معصومان(ع) رسیده است؛[۳۵] اقدامات زنانی همچون سوده همدانی یا دختر حرث بن عبدالمطلب که در زمان ائمه در سیاست دخالت می‌کردند، نه تنها توسط معصومان نهی نشد، بلکه مورد تأیید هم قرار گرفت.[۳۶] حتی در بُعد اقتصادی، برخی به حدیثی استناد کرده‌اند،[۳۷] که پیامبر(ص) به زنان جوان اجازهٔ خروج از منزل و پهن کردن بساط دست‌فروشی در دو عید فطر و قربان را دادند.[۳۸] ضمن اینکه اگر دانش در حرفه و شغلی مختص زنان باشد، گفته شده که اشتغال زنان در آن حرفه نه تنها مستحب، بلکه واجب است.[۳۹]
پیامدهای اشتغال زن در خارج از منزل
برخی محققان برای اشتغال زنان در خارج از منزل، آثار و پیامدهای (مثبت و منفی) بیان نمودند، که می‌تواند برای آنها به دنبال داشته باشد.
پیامدهای مثبت
از جمله آثار مثبتی که برای اشتغال زنان در خارج از منزل بیان شده، عبارت‌اند از:[۴۰]
- بهبود وضع اقتصادی خانواده‌ها با داشتن دو درآمد.
- بالا رفتن سطح تحصیلات زنان و آگاهی آنان از حفظ حقوق خود و خانواده.
- بهبود روابط اجتماعی و تاثیر آن بر روی آموزش و تربیت فرزندان.
- تصحیح نگرش کلیشه‌ای نسبت به توانایی‌های زن و حفظ جایگاه و ارزش وی.
- استفاده از استعداد و توانایی زن جهت خدمت به خانواده و جامعه.
- مدیریت زمان و برنامه‌ریزی بهتر و استفاده بیشتر از وقت توسط زنان شاغل.
پیامدهای منفی
از جمله آثار منفی و خطرهایی که برای اشتغال زنان در خارج از منزل بیان شده، عبارت‌اند از:[۴۱]
- خطر طلاق و جدایی، به دنبال استقلال مالی؛ گاهی زنان امروز تحمل فشارهای زندگی مشترک را از دست داده و به جهت داشتن درآمد جداگانه می‌گویند من می‌توانم زندگی مستقلی داشته باشم.
- خطر اختلال روانی در فرزند؛ گاهی در اثر اشتغال و محدود شدن ارتباط با فرزندان یا والدین با یکدیگر، اختلافاتی پیش می‌آید که منجر به اختلال روانی در فرزند می‌شود.
- کاهش مهرورزی بین والدین و نیز والدین و فرزندان و به دنبال آن ایجاد فاصله بین اعضای خانواده و حتی اختلال در ارتباط‌های شغلی.
- کاهش میزان سلامت زنان به علت برخورد نقش خانه‌داری و وظایف شغلی، به دنبـال عـدم همکـاری همسران.
به جهت وجود چنین خطرهایی، گفته شده که حضور زنان در صحنه‌های مختلف لازم است، اما در این‌باره رعایت تقوا، توجه به اولویت‌سنجی در نقشها و توانمندی‌های فردی هر شخص لازم است، که این امر با برنامه‌ریزیهای دقیق افراد و نیز مسئولین جامعه به نتیجه خواهد رسید.[۴۲]
اشتغال زن در منزل
اشتغال زن در منزل [جدا از نگاه غربی] دو صورت می‌تواند داشته باشد: الف. خانه‌داری و تربیت فرزند؛ ب. فعالیتهای اقتصادی؛ همچون قالی‌بافی، خیاطی، بافندگی، نویسندگی و تدریس خصوصی.[۴۳]
با توجه به نقش محوری زن در خانواده و تربیت فرزند، خانه‌داری از مهم‌ترین اشتغال‌های وی شمرده می‌شود.[۴۴] در روایات اسلامی تربیت فرزند بسیار مورد توجه قرار گرفته[۴۵] و بر اجر زنان در خانه‌داری و فرزندپروری تأکید شده است.[۴۶] در حدیثی به نقل از رسول خدا(ص)، ارزش اشتغال به کارهای منزل هم‌ردیف جهاد در راه خدا دانسته شده است.[۴۷] در کتاب قرب الاسناد نیز آمده که پیامبر(ص) در تقسیم کار بین حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س)، کارِ خانه را بر عهدهٔ حضرت زهرا قرار دادند.[۴۸]
البته فقیهان انجام کارهای خانه از قبیل آشپزی، شستشو و حتی شیردادن به بچه را از نظر اسلام، بر زن واجب ندانسته‌اند.[۴۹] آیت‌الله بهجت و مکارم شیرازی از مراجع تقلید، در پاسخ به این پرسش که آیا زن می‌تواند کارهای منزل را انجام ندهد؟ و آیا مرد می‌تواند او را مجبور به این امور نماید؟ پاسخ داده‌اند که مرد حق ندارد همسرش را مجبور به کارِ خانه کند، مگر این که زن با میل خود این کارها را انجام دهد.[۵۰]
برای فعالیتهای اقتصادی زنان در منزل نیز مزایایی بیان شده است؛ از جمله: ایجاد توازن بین مسئولیت خانوادگی زنان و اشتغال آنها، حذف هزینه رفت و آمد و ایجاد محل کار، استفاده از نیروی کار سایر اعضای خانواده و نیز امکان آموزش و انتقال تجارب به آنها.[۵۱]
پانویس
- ↑ مقدم، و مؤمنی راد، «ارائه شاخصهای الگوی مطلوب اشتغال بانوان بر اساس تجربه صدر اسلام»، ص۶۳.
- ↑ مقدم، و مؤمنی راد، «ارائه شاخصهای الگوی مطلوب اشتغال بانوان بر اساس تجربه صدر اسلام»، ص۶۴.
- ↑ خیری، «اشتغال زنان و پیامدهای آن»، ص۱۶۳.
- ↑ خیری، «اشتغال زنان و پیامدهای آن»، ص۱۶۴.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه اشتغال.
- ↑ خیری، «اشتغال زنان و پیامدهای آن»، ص۱۶۴.
- ↑ خیری، «اشتغال زنان و پیامدهای آن»، ص۱۶۳.
- ↑ امامی و دیگران، «الگوی اشتغال بانوان در گفتمان انقلاب اسلامی: بررسی و ترسیم هسته‌های گفتمانی از منظر آیت‌الله خامنه‌ای»، ص۷۳۴.
- ↑ خیری، «اشتغال زنان و پیامدهای آن»، ص۱۶۲.
- ↑ امامی و دیگران، «الگوی اشتغال بانوان در گفتمان انقلاب اسلامی: بررسی و ترسیم هسته‌های گفتمانی از منظر آیت‌الله خامنه‌ای»، ص۷۴۳.
- ↑ مقدم، و مؤمنی راد، «ارائه شاخصهای الگوی مطلوب اشتغال بانوان بر اساس تجربه صدر اسلام»، ص۶۴.
- ↑ برای نمونه مراجع کنید: امام خمینی، استفتاءات، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۳۵۶؛ بهجت، محمدتقی، استفتاءات، ۱۴۲۸ق، ج۴، ص۵۷.
- ↑ سوره نساء، آیه ۳۲.
- ↑ یوسفیان، احکام اقتصادی خانواده، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ص۵۹.
- ↑ بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۷۶؛ امام خمینی، استفتاءات، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۳۵۶؛ بهجت، محمدتقی، استفتاءات، ۱۴۲۸ق، ج۴، ص۵۷.
- ↑ ملک زاده، «نقش اشتغال زنان در توسعه جامعه با رویکردی بر دیدگاه امام خمینی(س)»، ص۱۵۱-۱۵۲.
- ↑ حسین‌خانی، سرمایه‌های فکری، معنوی و انسانی در اندیشه‌های دفاعی امام خامنه‌ای، ۱۳۹۲ش، ص۲۱۶.
- ↑ امامی و دیگران، «الگوی اشتغال بانوان در گفتمان انقلاب اسلامی: بررسی و ترسیم هسته‌های گفتمانی از منظر آیت‌الله خامنه‌ای»، ص۷۳۹.
- ↑ محمدی، «اشتغال زنان در گذر تاریخ»، عصر ایران؛ جارالّهی، تاریخچه اشتغال زن در ایران، ص۲۴۹.
- ↑ جارالّهی، تاریخچه اشتغال زن در ایران، ص۲۴۹.
- ↑ رضاپور، تحلیل مبانی تغییر رویکردهای جریانهای فکری شیعه معاصر در حوزه فعالیتهای اجتماعی زنان با تاکید بر اشتغال زنان، ۱۴۰۲ش، ص۱۷.
- ↑ جارالّهی، تاریخچه اشتغال زن در ایران، ص۲۵۸.
- ↑ جارالّهی، تاریخچه اشتغال زن در ایران، ص۲۶۳-۲۶۵.
- ↑ رضاپور، تحلیل مبانی تغییر رویکردهای جریانهای فکری شیعه معاصر در حوزه فعالیتهای اجتماعی زنان با تاکید بر اشتغال زنان، ۱۴۰۲ش، ص۲۰.
- ↑ «قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، وبگاه شورای نگهبان.
- ↑ خیری، «اشتغال زنان و پیامدهای آن»، ص۱۶۹-۱۷۰.
- ↑ سورهٔ احزاب، آیهٔ ۳۳.
- ↑ سورهٔ احزاب، آیهٔ ۵۳.
- ↑ ابن‌اشعث کوفی، الجعفریات، مکتبة نینوی الحدیثة، ص۹۴؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۱۸۲.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۲۳۳؛ بروجردی، جامع احادیث شیعه، ۱۳۸۶ش، ج۲۵، ص۶۳۶.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۳۶۴.
- ↑ خیری، «اشتغال زنان و پیامدهای آن»، ص۱۷۲.
- ↑ خیری، «اشتغال زنان و پیامدهای آن»، ص۱۷۲.
- ↑ جوادی آملی، زن در آینه جلال و جمال، ۱۳۷۱ش، ص۳۸۳.
- ↑ جوادی آملی، زن در آینه جلال و جمال، ۱۳۷۱ش، ص۴۱۱.
- ↑ جوادی آملی، زن در آینه جلال و جمال، ۱۳۷۱ش، ص۲۹۷ و ۳۰۵.
- ↑ امامی و دیگران، «الگوی اشتغال بانوان در گفتمان انقلاب اسلامی: بررسی و ترسیم هسته‌های گفتمانی از منظر آیت‌الله خامنه‌ای»، ص۷۳۴.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۸۷؛ مجلسی اول، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۷۵۶.
- ↑ خیری، «اشتغال زنان و پیامدهای آن»، ص۱۷۳.
- ↑ اوتادی، «تاثیر اشتغال زنان بر سلامت روان همسرانشان»، ص۱۰۸-۱۰۹.
- ↑ اوتادی، «تاثیر اشتغال زنان بر سلامت روان همسرانشان»، ص۱۰۹-۱۱۰.
- ↑ اوتادی، «تاثیر اشتغال زنان بر سلامت روان همسرانشان»، ص۱۱۰.
- ↑ یوسفیان، احکام اقتصادی خانواده، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ص۵۸.
- ↑ ندری ابیانه، «خانه داری، اشتغال و زنان ایرانی»، ص۹۱.
- ↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجه، ۱۳۷۳ق، ج۲، ص۱۲۱۱؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۲۲.
- ↑ امامی و دیگران، «الگوی اشتغال بانوان در گفتمان انقلاب اسلامی: بررسی و ترسیم هسته‌های گفتمانی از منظر آیت‌الله خامنه‌ای»، ص۷۳۹.
- ↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین ، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۳۷۶.
- ↑ حمیری، قرب الإسناد، ۱۴۱۳ق، ص۵۳.
- ↑ یوسفیان، احکام اقتصادی خانواده، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ص۵۸.
- ↑ بهجت، محمدتقی، استفتاءات، ۱۴۲۸ق، ج۴، ص۵۵؛ مکارم شیرازی، استفتاءات جدید، ج۱، ص۲۱۵.
- ↑ «توسعه مشاغل خانگی راهکاری موثر برای رونق اقتصاد خانواده»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
یادداشت
- ↑ از جمله از امام کاظم(ع) نقل شده است: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَیُبْغِضُ الْعَبْدَ الْفَارِغ» (بنده بی‌کار مورد دشمنی خدای متعال است).(شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۶۹.)
- ↑ «وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّةِ الْأُولَی..».
- ↑ «إِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ».
- ↑ « «النِّسَاءُ عَوْرَةٌ فَاحْبِسُوهُنَّ فِی الْبُیُوت».
- ↑ «خَیْرُ النِّسَاءِ أَنْ لَا یَرَیْنَ الرِّجَالَ وَ لَا یَرَاهُنَّ الرِّجَال».
- ↑ «یَا عَلِیُ! لَیْسَ عَلَی النِّسَاءِ جُمُعَة وَ لا جَماعَة...».
منابع
- قرآن کریم.
- ابن‌اشعث کوفی، محمد بن محمد، الجعفریات (الأشعثیات)، تهران، مکتبة نینوی الحدیثة، چاپ اول، بی‌تا.
- ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجه، قاهره، چاپ محمدفؤاد عبدالباقی، ۱۳۷۳ش.
- امام خمینی، سید روح‌الله، استفتاءات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۲۲ق.
- امامی، زهرا و دیگران، «الگوی اشتغال بانوان در گفتمان انقلاب اسلامی: بررسی و ترسیم هسته‌های گفتمانی از منظر آیت‌الله خامنه‌ای»، در مجله نشریه راهبرد، شمارهٔ ۴، زمستان ۱۴۰۰ش.
- اوتادی، مریم، «تاثیر اشتغال زنان بر سلامت روان همسرانشان»، در نشریه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، شمارهٔ ۱۲، بهار ۱۳۸۷ش.
- بروجردی، حسین، جامع احادیث شیعه، تهران، انتشارات فرهنگ سبز، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
- بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، توضیح‌المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- بهجت، محمدتقی، استفتاءات، قم، دفتر حضرت آیةالله بهجت، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
- «توسعه مشاغل خانگی راهکاری موثر برای رونق اقتصاد خانواده»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بازدید: ۱۱ مهر ۱۴۰۳.
- جارالهی، عذرا، تاریخچه اشتغال زن در ایران، در مجله علوم اجتماعی، شمارهٔ ۳و۴، خرداد ۱۳۷۲ش.
- جوادی آملی، عبدالله، زن در آینه جلال و جمال، قم، مرکز نشر فرهنگی رجا، ۱۳۷۱ش.
- حسین‌خانی، نورالله، سرمایه‌های فکری، معنوی و انسانی در اندیشه‌های دفاعی امام خامنه‌ای، تهران، یاران شاهد، ۱۳۹۲ش.
- حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- خیری، یوسف، «اشتغال زنان و پیامدهای آن»، در مجله بانوان شیعه، شمارهٔ ۹، پاییز ۱۳۸۵ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- رضاپور، محمدمهدی، تحلیل مبانی تغییر رویکردهای جریانهای فکری شیعه معاصر در حوزه فعالیتهای اجتماعی زنان با تاکید بر اشتغال زنان، پایان‌نامه دوره دکتری رشته جریانهای کلامی معاصر، قم، جامعة المصطفی العالمیه، ۱۴۰۲ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تحقیق و تصحیح: علی‌اکبر، غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تحقیق: حسن، موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.
- فتّال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، انتشارات رضی، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
- «قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، وبگاه شورای نگهبان، تاریخ بازدید: ۱۵ مهر ۱۴۰۳ش.
- مجلسی اول، محمد تقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، تحقیق و تصحیح: سید حسین، موسوی کرمانی و دیگران، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- محمدی، معصومه،«اشتغال زنان در گذر تاریخ»، عصر ایران، تاریخ درج: ۳ آذر ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۱۱ مهر ۱۴۰۳ش.
- مقدم، وحید و فهیمه مؤمنی راد، «ارائه شاخصهای الگوی مطلوب اشتغال بانوان بر اساس تجربه صدر اسلام»، در مجله نشریه اقتصاد اسلامی، شمارهٔ ۷۲، زمستان ۱۳۹۷ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءات جدید، تحقیق و تصحیح: ابوالقاسم علیان‌نژادی، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق.
- ملک زاده، فهیمه، «نقش اشتغال زنان در توسعه جامعه با رویکردی بر دیدگاه امام خمینی(س)»، در نشریه پژوهشنامه متین، شمارهٔ ۷۲، ۱۳۹۵ش.
- ندری ابیانه، فرشته، «خانه‌داری، اشتغال و زنان ایرانی»، در مجله بانوان شیعه، شمارهٔ ۹، پاییز ۱۳۸۵ش.
- یوسفیان، نعمت‌الله، احکام اقتصادی خانواده، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چاپ اول، بی‌تا.