جراحی زیبایی
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
جرّاحی زیبایی از مسائل نوپدید در فقه پزشکی، بهمعنای زیباسازی، اصلاح و بهبود ظاهر اعضای صورت یا بدن انسان است.
فقیهان شیعه بر این باورند که جراحی زیبایی اگر مستلزم نگاه به نامحرم یا لمس بدن او باشد، جایز نیست. با این حال، عدهای از فقیهان در شرایطی مانند وجود غرض عقلایی یا هدف درمانی مانند درمان سوختگی و نبود پزشک همجنس، انجام جراحی زیبایی توسط پزشک نامحرم را جایز شمردهاند. برخی از فقیهان همچون حسینعلی منتظری و محمد فاضل لنکرانی، تأمین زیبایی را نیز ازجمله اغراض عقلایی دانستهاند؛ اما محمدتقی بهجت و سید محمدعلی علوی گرگانی، جراحی زیبایی را در صورتی که صرفاً با هدف افزایش زیبایی انجام شود، جایز نمیدانند.
در تبیین حکم جواز جراحی زیبایی، به قواعدی مانند اصالة الاباحة و قاعده تسلط استناد شده است. مخالفان جراحی زیبایی نیز با استناد به آیه ۱۱۹ سوره نساء و برخی روایات، آن را حرام میدانند.
تاریخچه و جایگاه
جراحی زیبایی بهمعنای زیباسازی، اصلاح و بهبود شکل ظاهری اعضای صورت یا بدن انسان است[۱] و آن را شامل از بین بردن زوائد بدن مانند چربیهای اضافی، کاشت مو و موارد مشابه دانستهاند.[۲] جراحی زیبایی به شکل امروزیِ آن، در منابع روایی و فقهی گذشته مطرح نبوده و از مسائل نوظهور در فقه پزشکی محسوب میشود.[۳]
موضوعات مرتبط با این مسئله در چند باب فقهی از جمله نکاح،[۴] مباحث وضو و غسل مربوط به عضو جراحیشده،[۵] و نیز در احکام مربوط به نظر و لمس نامحرم مطرح شده است.[۶]
در منابع تاریخی نمونههایی از اصلاح ظاهری بدن دیده میشود. ابنسعد، تاریخنگار اهلسنت، در کتاب الطبقات الکبری روایتی نقل میکند که بر اساس آن پیامبر اکرم(ص) به شخصی به نام «عَرفجة بن اسعد بن کرب عُطاردی» که در یکی از جنگهای دوران جاهلیت بینیاش را از دست داده بود و برای خود بینیای از نقره ساخته بود که بوی ناخوشایندی داشت، سفارش میکند که برای خود بینیای از طلا بسازد.[۷]
حکم شرعی عمل زیبایی
حکم شرعی عمل زیبایی در میان فقیهان شیعه در صورت وجود شرایط خاص مانند اضطرار به عمل، ضرر داشتن عمل و یا شرایطی که منجر به کار حرامی مانند نگاه و لمس نامحرم شود، متفاوت است. همچنین حتی اگر این عمل بدون وجود شرایط فوق و صرفا برای کسب زیبایی باشد، مورد اختلاف فقیهان است. قسمتی از آراء فقیهان شیعه چنین است:
حکم شرعی جراحی زیبایی دارای شرایط خاص
- جراحی زیبایی اضطراری: بنابر نظر همه فقهای معاصر، اگر برای جراحی زیبایی ضرورت و اضطراری وجود داشته باشد، حتی اگر پزشک نامحرم و غیرهمجنس باشد، عمل آن جایز است.[۸] جراحی زیبایی اگر صرفاً برای ارتقای زیبایی باشد، بهحد اضطرار نمیرسد و تنها زمانی که جنبه ترمیمی و درمانی داشته باشد، مانند درمان سوختگی یا پارگی پوست و یا مواردی از این قبیل که برای سلامتی جسم و روان راهی جز انجام آن نیست، اضطرار مطرح بوده و از نظر فقهی مجاز است.[۹] حسینعلی منتظری از مراجع تقلید شیعه، بر آن است که هر چند جراحی زیبایی در صحت و سلامت جسم مریض مؤثر نباشد، ولی ممکن است عدم اجرای آن موجب مرض روانی غیرقابلتحمل باشد.[۱۰]
- جراحی که ضرر دارد: فقهایی چون امام خمینی،[۱۱] صافی گلپایگانی،[۱۲] مکارم شیرازی[۱۳] و سید علی خامنهای[۱۴] با توجه به مفاد قاعده لاضرر بر این نظرند که اگر جراحی زیبایی موجب ضرر قابل اعتنا برای فرد باشد، جایز نیست.
- حکم شرعی جراحی که اضطراری بر انجامش نیست؛ اما موجب نگاه یا لمس نامحرم است: بنابر نظر فقهای شیعه، اگر جراحی زیبایی مستلزم نگاه به نامحرم و لمس او باشد (هم برای بیمار و هم برای پزشک)، جایز نیست.[۱۵] با این حال، از نظر فقها جراحی زیبایی توسط پزشک نامحرم، در موارد زیر اشکالی ندارد:
- جراحی زیبایی بهخاطر اغراض درمانی و ترمیم عضوهای آسیبدیده بدن، مانند مواضع سوختگی یا جراحت.[۱۶]
- به باور جواد تبریزی و ناصر مکارم شیرازی، از مراجع تقلید شیعه، اگر جراحی جنبه درمانی داشته و انجام آن ضرورت داشته باشد و پزشک همجنس نیز موجود باشد اما پزشک غیرهمجنس مهارت بیشتری در عمل جراحی داشته باشد، اشکال ندارد.[۱۷]
حکم شرعی عمل زیبایی بدون نگاه و لمس نامحرم، ضرر و اضطرار
فقیهان در مورد عمل زیبایی که نگاه و لمس نامحرم، ضرر و اضطراری ندارد و صرفا برای تامین زیبایی است؛ دو نظر مختلف دارند:
- عمل زیبایی جایز است: فقیهانی چون گلپایگانی،[۱۸] منتظری،[۱۹] فاضل لنکرانی،[۲۰] صافی گلپایگانی،[۲۱] صانعی[۲۲] و نوری همدانی[۲۳] بر این نظرند که جراحی زیبایی بهشرطی که برای اغراض عقلایی باشد، جایز است. منتظری، فاضل لنکرانی و صانعی، تأمین زیبایی را از اغراض و مقاصد عقلایی دانستهاند.[۲۴] برای جواز جراحی زیبایی به دلایلی چون اصالة الاباحة و قاعده تسلط استناد کردهاند.[۲۵]
- عمل زیبایی حرام است: برخی فقیهان شیعه مانند محمدتقی بهجت با ابراز احتیاط واجب[۲۶] و محمدعلی علوی گرگانی این کار را جایز نمیدانند.[۲۷] مستند فقیهانی که با عمل زیبایی مخالفت کردهاند امور زیر دانسته شده:
- آیه تغییر خلقت[۲۸]در این آیه تغییر خلق خدا از کارهای شیطان شمرده شده است.[۲۹] یکی نقدهایی که ناصر مکارم شیرازی بر این استدلال دارد این است که مراد از «خلق الله» در این آیه فطرت است؛ یعنی شیطان، انسانها را وسوسه میکند تا فطرتالله را تبدیل به کفر کنند.[۳۰]
- روایات: مانند روایتی که شیخ صدوق از امام صادق(ع) نقل کرده است که در آن پیامبر(ص) چند گروه از زنان را لعن کرده است؛ از جمله زنانی که موی صورت زن دیگری را میکَنند، دندانهای زن دیگری را میتراشند، موی سر زنی را به سر زن دیگر وصل میکنند، بر صورت و بدن زن دیگری خالکوبی میکنند و همچنین زنانی که این کارها بر روی آنها انجام میپذیرد.[۳۱] سید ابوالقاسم خویی و سید تقی طباطبایی قمی (درگذشت: ۱۳۹۵ش)، این روایت را بهلحاظ سندی ضعیف دانستهاند.[۳۲] از نظر شیخ انصاری این روایات دلالت بر کراهت این کار دارد نه حرمت.[۳۳]
- به گفته مکارم شیرازی برخی معتقدند «جراحی زیبایی تصرف بدون اجازه در بدنی است که ملک غیر (یعنی خدا) است».[۳۴] او با رد این کلام معتقد است باتوجه به آیه ۲۹ سوره بقره، که دال بر آفریده شدن تمام موجودات برای انسان است و همچنین اصالت حلیت، اجازه چنین تصرفی داده شده است.[۳۵]
پانویس
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۶۹.
- ↑ المحامید، «اذن الزوج فی العملیات التجمیلیة التحسینیة»، ص۳۱۵.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۶۹.
- ↑ صفاتی و کاظمی، «جراحی زیبایی از منظر فقه»، ص۲۲.
- ↑ تبریزی، صراط النجاة فی اجوبة الاستفتائات، ۱۴۳۳ق، ج۷، ص۲۱۸.
- ↑ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج۱، ص۴۷۹.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۳۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به منتظری، رساله استفتائات،۱۳۷۳ش، ج۲، ص۳۵۲؛ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۴۷۹؛ خامنهای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۸۱.
- ↑ قاسمی، دانشنامه فقه پزشکی، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۱۹۱؛ صفاتی و کاظمی، «جراحی زیبایی از منظر فقه»، ص۳۵.
- ↑ منتظری، رساله استفتائات،۱۳۷۳ش، ج۳، ص۳۳۷.
- ↑ خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۹۵۳.
- ↑ صافی گلپایگانی، استفتائات پزشکی، ۱۳۹۶ش، ص۲۶۸.
- ↑ خامنهای، «حکم جراحی زیبایی»، سایت پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله العظمی مکارم شیرازی.
- ↑ خامنهای ،«مسائل متفرقه پزشکی: استفتائات جدید»، سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله العظمی خامنهای.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به خویی، تبریزی، احکام جامع مسائل پزشکی، ۱۴۳۲ق، ص۳۶۸؛ صافی گلپایگانی، استفتائات پزشکی، ۱۳۹۶ش، ص۲۶۸؛ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ص۴۷۸-۴۷۹؛ خامنهای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۸۱.
- ↑ خامنهای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۸۱؛ منتظری، رساله استفتائات،۱۳۷۳ش، ۱۳۷۳ش، ج۳، ص۳۳۷-۳۳۸؛ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ص۴۷۹.
- ↑ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج۲، ص۵۹۷؛ تبریزی، صراط النجاة فی اجوبة الاستفتائات، ۱۴۳۳ق، ج۷، ص۲۳۲.
- ↑ گلپایگانی، ارشاد السائل، ۱۴۱۳ق، ص۱۷.
- ↑ منتظری، احکام پزشکی، ۱۳۸۵ش، ص۱۳۸.
- ↑ لنکرانی، احکام بیماران و پزشکان، ۱۴۲۷ق، ص۱۳۴.
- ↑ صافی گلپایگانی، استفتائات پزشکی، ۱۳۹۶ش، ص۲۶۵-۲۶۹.
- ↑ صانعی، استفتائات پزشکی، ۱۳۸۰ش، ص۴۵.
- ↑ نوری همدانی، هزار و یک مسئله،۱۳۸۸ش، ج۱، ص۲۴۱.
- ↑ منتظری، احکام پزشکی، ۱۳۸۵ش، ص۱۳۸؛ فاضل لنکرانی، احکام بیماران و پزشکان، ۱۴۲۷ق، ص۱۳۴؛ صانعی، استفتائات پزشکی، ۱۳۸۰ش، ص۴۵.
- ↑ صفاتی و کاظمی، «جراحی زیبایی از منظر فقه»، ص۲۶-۲۸.
- ↑ قاسمی، دانشنامه فقه پزشکی، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۱۹۵.
- ↑ علوی گرگانی، استفتائات پزشکی، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۷.
- ↑ صفاتی و کاظمی، «جراحی زیبایی از منظر فقه»، ص۳۰-۳۲.
- ↑ سوره نساء، آیه ۱۱۹.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۱۳۳.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الاخبار، دار المعرفة، ص۲۵۰.
- ↑ خویی، مصباح الفقاهة، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۰۴؛ طباطبایی قمی، عمدة المطالب فی التعلیق علی المکاسب، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۵۷.
- ↑ شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۶۸-۱۶۹؛ خویی، مصباح الفقاهة، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۰۳؛ یعقوبی اصفهانی، المواهب فی تحریر احکام المکاسب، ۱۴۲۴ق، ص۳۱۱.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۱۳۲.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۱۳۲.
منابع
- ابنسعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
- المحامید، شویش، «اذن الزوج فی العملیات التجمیلیة التحسینیة»، علوم الشریعة و القانون، شماره ۲، ۲۰۰۵ م.
- بنیهاشمی خمینی، سید محمدحسین، توضیح المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- تبریزی، میرزا جواد، استفتائات جدید، قم، انتشارات سرور، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.
- تبریزی، میرزا جواد، صراط النجاة، قم، دار الصدیقة الشهیدة، ۱۴۳۳ق.
- «حکم جراحی زیبایی»، سایت دفتر اطلاعرسانی آیتالله العظمی مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۵ دی ۱۴۰۰ش.
- خامنهای، سید علی، اجوبة الاستفتائات، کویت، دار النبأ، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- خویی، سید ابوالقاسم؛ تبریزی، میرزا جواد، احکام جامع مسائل پزشکی، قم، دار الصدیقة الشهیدة، چاپ اول، ۱۴۳۲ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، مقرر: محمدعلی توحیدی، قم، مؤسسه انصاریان، چاپ چهارم، ۱۴۱۷ق.
- روحانی، سید محمدصادق، استفتائات (پرسش و پاسخهای مسائل شرعی)، قم، حدیث دل، ۱۳۸۳ش.
- شیخ انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، قم، لجنة تحقیق تراث الشیخ الاعظم، ۱۴۱۵ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، بیروت، دار المعرفة، بیتا.
- صافی گلپایگانی، لطفالله، استفتائات پزشکی، قم، دفتر تنظیم و نشر آثار آیتالله العظمی صافی گلپایگانی، ۱۳۹۶ش.
- صانعی، یوسف، استفتائات پزشکی، قم، میثم تمار، ۱۳۸۰ش.
- صفاتی، زهره؛ کاظمی، مرجان، «جراحی زیبایی از منظر فقه»، میراث طاها، شماره ۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۶ش.
- طباطبایی قمی، سید تقی، عمدة المطالب فی التعلیق علی المکاسب، قم، محلاتی، ۱۴۱۳ق.
- علوی گرگانی، سید محمدعلی، استفتائات پزشکی، قم، فقیه اهل بیت (ع)، ۱۳۹۵ش.
- فاضل لنکرانی، محمد، احکام بیماران و پزشکان، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
- فاضل لنکرانی، محمد، توضیح المسائل، قم، انتشارات مهر، ۱۳۷۴ش.
- قاسمی، محمدعلی، دانشنامه فقه پزشکی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، ۱۳۹۵ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دار الحدیث، ۱۴۳۰ق.
- گلپایگانی، سید محمدرضا، ارشاد السائل، بیروت، دار الصفوة، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیت(ع)، زیرنظر: سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- «مسائل متفرقه پزشکی: استفتائات جدید»، سایت دفتر نشر و حفظ آثار آیتالله العظمی خامنهای، تاریخ بازدید: ۱۷ دی ۱۴۰۰ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، قم، مدرسه الامام على بن ابى طالب (ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- منتظری، حسینعلی، احکام پزشکی، تهران، نشر سایه، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.
- منتظری، حسینعلی، رساله استفتائات، تهران، نشر تفکر، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش.
- یعقوبی اصفهانی، سیف الله، المواهب فی تحریر احکام المکاسب، قم، انتشارات مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۴۲۴ق.
- نوری همدانی، حسین، هزار و یک مسئله، نشر مهدی موعود، قم ۱۳۸۸ش.