مالکیت معنوی
مالکیت معنوی از مسائل مستحدثه فقهی و بهمعنای حق بهرهبرداری از ایدههای فکری، اختراع و تولید اثر برای صاحب آن، که ارزش اقتصادی و قابلیت داد و ستد دارد. در مورد مشروعیت حق مالکیت فکری و معنوی میان فقیهان شیعه اختلاف است. عدهای چون ناصر مکارم شیرازی و سید محمدصادق روحانی این حق را برای آثار ادبی و اختراعات به رسمیت میشناسند و برخی چون امام خمینی و لطفالله صافی از لحاظ شرعی این حق را منکرند.
به گزارش اداره کل مالکیت فکری ایران، کارآفرينى در صنايع پايه و پشتيبان و بالارفتن سطح تکنولوژى، از آثار حمایت از حقوق فکری و معنوی است.
تعریف و اهمیت
مالکیت معنوی، مالکیت فکری و یا حقوق معنوی را حق بهرهبرداری از فکر و اختراع و تولید اثر برای صاحب آن دانستهاند.[۱] برخی داشتن ارزش اقتصادی و قابلیت داد و ستد را نیز بر آن افزودهاند.[۲] حقوق مالکیت فکری به دو بخش مالکیت صنعتی و حق انحصاری اثر (مربوط به پدیدآورندگان آثار ادبی وهنری) تقسیم میشود.[۳] مسئله فقهی مالکیت معنوی از مسائل مستحدثه فقهی دانسته شده است.[۴]
اداره کل مالکیت فکری ایران اذعان دارد اهمیت وضع قوانین مالکیت فکری آثار، به دو جهت است: ۱.بیان حقوق معنوی و اقتصادی افراد خلاق در ارتباط با آثارشان؛ ۲.ترویج خلاقیت و گسترش کاربردی کردن نتایج آن و همچنین تشویق تجارت منصفانه که موثر در رشد اجتماعی و اقتصادی است.[۵]
به گزارش اداره کل مالکیت فکری ایران برخی از نتایج حمایت از حقوق معنوی چنین است:
- پديدآمدن انگيزه براى نوآورى و در نتيجه ايجاد محيطى که در آن به نوآورى پاداش داده مىشود.
- تشويق کشف روشهايى براى توليد و توزيع فرآوردههاى موجود با هزينه کمتر.
- کارآفرينى چه در صنايع پايه و چه در صنايع پشتيبان در تمامى سطوح اقتصاد.
- تحقق پيشرفتهايى که به ارتقاء سطح تکنولوژى در سرتاسر جهان مدد خواهند رساند.[۶]
حقوق معنوی از نگاه فقه شیعه
در مورد مشروعیت حق مالکیت فکری و معنوی میان فقیهان شیعه اختلاف است. برخی فقیهان با صدق عنوان سرقت بر کپیبرداری اموال معنوی و اختراعات[۷] و همچنین استناد به سیره عقلا، عموم اوفوا بالعقود و قواعدی چون لاضرر معتقد به حرمت این کارشدهاند.[۸] برخی دیگر با استناد به آیه ۱۵۹ سوره بقره و دلایلی چون قاعده تسلیط، اصل برائت و یا نبود منعی از سوی شارع در این مسئله معتقدند این کار جایز است.[۹]
- دیدگاه برخی از موافقان حق مالکیت:
- ناصر مکارم شیرازی حق چاپ و اختراع را حق شرعی و قانونی برای مالک آن میداند. او باور دارد عرف این نوع از حقوق را در ملکیت فرد مخترع و دارنده اثر میداند و سلب آن، ستم بر او و موجب ضمان است.[۱۰]
- سید محمدصادق روحانی اعتقاد دارد هر کس هر چیزی را تألیف میکند چون نتیجه کار فکری اوست مالک و صاحب آن میشود.[۱۱]
- دیدگاه برخی از مخالفان حق مالکیت:
- امام خمینی در مورد حق نشر کتب معتقد است هرکس کتابی بخرد میتواند از آن هر استفادهای به نحو کپی و استنساخ ببرد. همچنین او در مورد ثبت اختراع معتقد است شرعا نمیتوان مردم را از تقلید اختراع منع کرد.[۱۲]
- لطفالله صافی باور دارد در مورد امتیاز حق مالکیت معنوی بین خریدار و فروشنده اثر و اختراع، عقدی صورت نگرفته تا وفای به آن لازم باشد.[۱۳] به گفته احمد مطهری ساوجی نویسنده کتاب مستند تحریر الوسیله، طبع و فطرت بشر موافق با تقلید و کپیبرداری است. او باور دارد در مورد این مسئله منعی از شارع نرسیده است.[۱۴]
پانویس
- ↑ عالمی، خراسانی، سرقت و مالکیت فکری در فقه اهل بیت (ع)، ص۴.
- ↑ سرقت و مالکیت فکری در فقه اهل بیت (ع)، ص۴.
- ↑ «حقوق مالکیت فکری»، وبسایت اداره کل مالکیت فکری.
- ↑ اسماعیلزاده، «بررسی حقوق مالکیت معنوی در صنعت نشر از دیدگاه اسلام با تاکید بر نشر دیجیتال»، ص۹۴.
- ↑ «حقوق مالکیت فکری»، وبسایت اداره کل مالکیت فکری.
- ↑ «حقوق مالکیت فکری»، وبسایت اداره کل مالکیت فکری.
- ↑ خراسانی، عالمی، سرقت و مالکیت فکری در فقه اهل بیت (ع)، ص۱۴.
- ↑ گیاهپور، «مبانی فقهی حقوق مالکیت معنوی»، ص۴۲-۴۵.
- ↑ گیاهپور، «مبانی فقهی حقوق مالکیت معنوی»، ص۳۸-۴۲؛ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۶۲۵.
- ↑ مکارم شیرازی، «حکم شرعی مالکیت فکری و دلیل حق بودن آن»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله مکارم شیرازی.
- ↑ روحانی، مسائل مستحدثه، قم، ۴۱۴۱ق، ص۲۲۵.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۶۲۵.
- ↑ صافی گلپایگانی، «استفتائات و نظریات»، ص۲۴۱.
- ↑ مطهری احمد، مستند تحریر الوسیله، ۴۱۴۳ق، ص۱۸۶-۱۸۹.
منابع
- اسماعیلزاده، محمد، «بررسی حقوق مالکیت معنوی در صنعت نشر از دیدگاه اسلام با تاکید بر نشر دیجیتال»، فصلنامه کتاب مهر، شماره ۶، تابستان ۱۳۹۱ش.
- «حقوق مالکیت فکری»، وبسایت اداره کل مالکیت فکری، تاریخ بازدید: ۱۴۰۴/۰۸/۱۰ش.
- خراسانی، علیمحمد، عالمی، عبدالرئوف، «سرقت و مالکیت فکری در فقه اهل بیت (ع)»، فصلنامه مطالعات فقه امامیه، شماره ۱۴، تابستان ۱۳۹۹ق.
- خمینی، سید روحالله، تحریر الوسیله، انتشارات اسماعلیان، قم، ۱۴۱۴ق.
- صافی گلپایگانی، لطفالله، «استفتائات و نظریات»، فصلنامه رهنمون، مدرسه عالی شهید مطهری، شماره ۲ و ۳، ۱۴۳۴ش.
- گیاهپور، هادی، «مبانی فقهی حقوق مالکیت معنوی»، پویش در آموزش علوم انسانی، شماره ۵، ۱۳۹۵ش.
- مطهری، احمد، مستند تحریر الوسیله، قم، چاپخانه خیام، ۱۴۳۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، «حکم شرعی مالکیت فکری و دلیل حق بودن آن»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۴۰۴/۰۸/۱۰ش.
- روحانی، سید محمدصادق، مسائل مستحدثه، قم، موسسه دارالکتاب، چاپ چهارم، ۱۴۱۴ق.