مالکیت معنوی
مالکیت معنوی از مسائل مستحدثه فقهی و بهمعنای حق بهرهبرداری از ایدههای فکری، اختراع و تولید اثر برای صاحب آن، که ارزش اقتصادی و قابلیت داد و ستد دارد. در مورد مشروعیت حق مالکیت فکری و معنوی میان فقیهان شیعه اختلاف است. عدهای چون ناصر مکارم شیرازی و سید محمدصادق روحانی این حق را برای آثار ادبی و اختراعات به رسمیت میشناسند و برخی چون امام خمینی و لطفالله صافی از لحاظ شرعی این حق را منکرند.
به گزارش اداره کل مالکیت فکری ایران، کارآفرينى در صنايع پايه و پشتيبان و بالارفتن سطح تکنولوژى، از آثار حمایت از حقوق فکری و معنوی است.
تعریف و اهمیت
مالکیت معنوی، مالکیت فکری و یا حقوق معنوی را حق بهرهبرداری از فکر و اختراع و تولید اثر برای صاحب آن دانستهاند.[۱] برخی داشتن ارزش اقتصادی و قابلیت داد و ستد را نیز بر آن افزودهاند.[۲] حقوق مالکیت فکری به دو بخش مالکیت صنعتی و حق انحصاری اثر (مربوط به پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری) تقسیم میشود.[۳] مسئله فقهی مالکیت معنوی از مسائل مستحدثه فقهی دانسته شده است.[۴]
اداره کل مالکیت فکری ایران اذعان دارد اهمیت وضع قوانین مالکیت فکری آثار، به دو جهت است: ۱.بیان حقوق معنوی و اقتصادی افراد خلاق در ارتباط با آثارشان؛ ۲.ترویج خلاقیت و گسترش کاربردیکردن نتایج آن و همچنین تشویق تجارت منصفانه که مؤثر در رشد اجتماعی و اقتصادی است.[۵] این سازمان معتقد است، پديدآمدن انگيزه براى نوآورى، تشويق کشف روشهای کمهزینه براى توليد و توزيع و ارتقاء سطح تکنولوژى، برخی از نتایج حمایت از حقوق معنوی است.[۶]
حقوق معنوی از نگاه فقه شیعه
فقیهان شیعه در مشروعیت حق مالکیت فکری و معنوی اختلاف نظر دارند. برخی فقیهان با صدق عنوان سرقت بر کپیبرداری اموال معنوی و اختراعات[۷] و همچنین استناد به سیره عقلا، عموم اوفوا بالعقود و قواعدی چون لاضرر معتقد به حرمت این کار شدهاند.[۸] برخی دیگر با استناد به آیه ۱۵۹ سوره بقره و دلایلی چون قاعده تسلیط، اصل برائت و یا نبود منعی از سوی شارع در این مسئله معتقدند این کار جایز است.[۹]
از جمله فقیهانی که موافق حق مالکیت معنوی هستند میتوان به ناصر مکارم شیرازی و سید محمدصادق روحانی اشاره کرد.[۱۰] ناصر مکارم شیرازی حق چاپ و اختراع را حق شرعی و قانونی برای مالک آن میداند. او باور دارد عرف این نوع از حقوق را در ملکیت فرد مخترع و دارنده اثر میداند و سلب آن، ستم بر او و موجب ضمان است.[۱۱]
امام خمینی و لطفالله صافی برای حقوق فکری و معنوی قائل به مالیت نیستند. امام خمینی در مورد حق نشر کتب معتقد است هرکس کتابی بخرد میتواند از آن هر استفادهای ببرد، حتی کپیکردن از آن. همچنین او در مورد ثبت اختراع معتقد است شرعا نمیتوان مردم را از تقلید اختراع منع کرد.[۱۲] لطفالله صافی باور دارد در مورد امتیاز حق مالکیت معنوی بین خریدار و فروشنده اثر و اختراع، عقدی صورت نگرفته تا مراعات آن لازم باشد.[۱۳] به گفته احمد مطهری ساوجی نویسنده کتاب مستند تحریر الوسیله، طبع و فطرت بشر موافق با تقلید و کپیبرداری است. او باور دارد در مورد این مسئله منعی از شارع نرسیده است.[۱۴]
پانویس
- ↑ عالمی، خراسانی، سرقت و مالکیت فکری در فقه اهل بیت (ع)، ص۴.
- ↑ سرقت و مالکیت فکری در فقه اهلبیت(ع)، ص۴.
- ↑ «حقوق مالکیت فکری»، وبسایت اداره کل مالکیت فکری.
- ↑ اسماعیلزاده، «بررسی حقوق مالکیت معنوی در صنعت نشر از دیدگاه اسلام با تاکید بر نشر دیجیتال»، ص۹۴.
- ↑ «حقوق مالکیت فکری»، وبسایت اداره کل مالکیت فکری.
- ↑ «حقوق مالکیت فکری»، وبسایت اداره کل مالکیت فکری.
- ↑ خراسانی، عالمی، سرقت و مالکیت فکری در فقه اهلبیت(ع)، ص۱۴.
- ↑ گیاهپور، «مبانی فقهی حقوق مالکیت معنوی»، ص۴۲-۴۵.
- ↑ گیاهپور، «مبانی فقهی حقوق مالکیت معنوی»، ص۳۸-۴۲؛ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۶۲۵.
- ↑ روحانی، مسائل مستحدثه، ۱۴۱۴ق، ص۲۲۵؛ مکارم شیرازی، «حکم شرعی مالکیت فکری و دلیل حق بودن آن»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله مکارم شیرازی.
- ↑ مکارم شیرازی، «حکم شرعی مالکیت فکری و دلیل حق بودن آن»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله مکارم شیرازی.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۶۲۵.
- ↑ صافی گلپایگانی، «استفتائات و نظریات»، ص۲۴۱.
- ↑ مطهری، مستند تحریر الوسیله، ۴۱۴۳ق، ص۱۸۶-۱۸۹.
منابع
- اسماعیلزاده، محمد، «بررسی حقوق مالکیت معنوی در صنعت نشر از دیدگاه اسلام با تاکید بر نشر دیجیتال»، فصلنامه کتاب مهر، شماره ۶، تابستان ۱۳۹۱ش.
- «حقوق مالکیت فکری»، وبسایت اداره کل مالکیت فکری، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۴ش.
- خراسانی، علیمحمد، عالمی، عبدالرئوف، «سرقت و مالکیت فکری در فقه اهلبیت(ع)»، فصلنامه مطالعات فقه امامیه، شماره ۱۴، تابستان ۱۳۹۹ق.
- خمینی، سید روحالله، تحریر الوسیله، انتشارات اسماعلیان، قم، ۱۴۱۴ق.
- صافی گلپایگانی، لطفالله، «استفتائات و نظریات»، فصلنامه رهنمون، مدرسه عالی شهید مطهری، شماره ۲ و ۳، ۱۴۳۴ش.
- گیاهپور، هادی، «مبانی فقهی حقوق مالکیت معنوی»، پویش در آموزش علوم انسانی، شماره ۵، ۱۳۹۵ش.
- مطهری، احمد، مستند تحریر الوسیله، قم، چاپخانه خیام، ۱۴۳۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، «حکم شرعی مالکیت فکری و دلیل حق بودن آن»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۴۰۴ش.
- روحانی، سید محمدصادق، مسائل مستحدثه، قم، مؤسسه دارالکتاب، چاپ چهارم، ۱۴۱۴ق.