اصحاب فیل
اصحاب فیل سپاهی به فرماندهی ابرهه بود که برای تخریب کعبه از یمن به سمت مکه حرکت کردند و خداوند با ابابیل آن‌ها را نابود کرد. سوره فیل در قرآن به داستان اصحاب فیل پرداخته است. گفته‌اند پس از آن سال، تمام مردم جزیرة العرب اعتقاد محکمی به کعبه پیدا کرده بودند. داستان اصحاب فيل در ميان مردم حجاز شهرت داشته و سال وقوع اين رخداد با عنوان عام‌الفیل تا مدتی مبدأ تاريخ آنان بوده است.
نامگذاری
اصحاب فیل را گروهی به فرماندهی اَبرَهَة بن صَبّاح اَشرَم پادشاه یمن و لشکریان همراه او دانسته‌اند که در سال ۵۷۰م با سپاهی فیل‌سوار به قصد ویران کردن کعبه حرکت کردند.[۱]قرآن کریم از این لشگریان به عنوان اصحاب الفیل یادکرده است.[۲] علامه طباطبایی به نقل از واقدی، ابرهه فرمانده سپاه را جد نجاشی پادشاه یمن در زمان محمد(ص) دانسته است[۳] و برخی ابرهه را وزیر جد پادشاه دانسته‌اند.[۴] پس از این واقعه، آن سال در میان عرب به سال فیل (عام الفیل) مشهور[۵] و یکی از مبدأهای تاریخ عرب دوره جاهلیت شد.[۶] تولد محمد(ص) اندکی پس از این واقعه بوده است.[۷]
اصحاب فیل در قرآن
سوره فیل به داستان لشکرکشی ابرهه و سپاه او اشاره دارد و خداوند از آنان با نام اصحاب فیل یاد کرده است:
﴿أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ ١﴾ [فیل:1]
اصحاب فیل در روایات
کتاب‌های روایی، این جریان را در بخش‌هایی مانند: معجزات پیامبر(ص)،[۸] امامت مهدی(عج)،[۹] مسائل مربوط به اوضاع جهان[۱۰] و برتری کعبه[۱۱] بیان کرده‌اند.
واقعه لشکرکشی ابرهه به مکه
طبرسی و برخی مفسران به این موضوع اشاره کرده‌اند که ابرهه در یمن (کنیسه) کلیسایی ساخت و به مردم امر کرد تا آن را مانند مراسم حج، طواف کنند، اما آن‌ها از آن استقبال نکرده و در این بین مردی از بنی‌کنانه (یادونفر)به یمن آمد و آن‌جا را آلوده کرد. ابرهه از این عمل عصبانی شد و قسم خورد کعبه را ویران خواهد کرد تا کسی به حج و زیارت آن‌جا نرود و دستور داد که فیل بیاورند و با گروهی از مردم آماده حرکت به سمت مکه شدند.[۱۲] ابرهه در بین راه شخصی را به قبیله بنی‌سلیم فرستاد تا مردم را به زیارت کعبۀ ساختگی خود دعوت کند، اما آن شخص به قتل رسید و این کار کینه ابرهه را بیشتر کرد تا سریع‌تر به‌سمت مکه حرکت کند.[۱۳]
مردم مکه غیر از عبدالمطلب و شیبة بن عثمان(پرده‌دار کعبه در جاهلیت. درگذشت: ۵۹ق.)[۱۴] با اطلاع از حمله سپاه ابرهه از شهر گریختند.[۱۵] مناجات‌ها و ملاقات عبدالمطلب و ابرهه در این واقعه معروف و شرح آن در کتاب‌های تاریخ و تفسیر آمده است. .[۱۶]
فرجام اصحاب فیل
مفسرانی چون طبرسی و طباطبایی نقل کردند که هنگام طلوع آفتاب، سپاه ابرهه هرچه کرد نتوانست فیل جلوی کاروان را به طرف مکه حرکت دهند تا زمانی که ابابیل از سمت افق ظاهر شدند؛ در حالی که سنگ‌ریزه‌هایی به نام سجیل با خود داشتند، آن سنگ‌ها را بر سر لشکریان ابرهه ریختند و هیچ سنگی نمی‌افتاد مگر آن‌که هدف را سوراخ می‌کرد.[۱۷] ابرهه که بعضی از آن سنگ‌ها به بدنش برخورد کرده بود تصمیم به فرار گرفت، تا سرانجام خود را به یمن رساند، ولی هنگامی که به یمن رسید، کشته شد و هیچ‌یک از همراهان او نیز به یمن نرسیدند.[۱۸]
محمد حسین طباطبایی در المیزان گزارش می‌کند برخی مفسران، سوره فیل و قریش را یکی دانسته و بر پایه آن گفته‌اند خداوند دربارۀ اصحاب فیل می‌فرماید: «اگر ما این رفتار را با اصحاب فیل کردیم، نعمت ما به قریش بود و این بلا بر سر اصحاب فیل آمد تا قریش که از ترس ابرهه از شهر فرار کرده بودند، دوباره به شهرشان برگردند و بتوانند در آن شهر ماندگار شوند و این باعث شد که قریش بیش از پیش به مکه و کعبه علاقه‌مند شوند.»[۱۹] مفسران درباره مستقل یا متحد بودن این دو سوره توضیحاتی مفصل را ارائه داده‌اند.[۲۰]
پیامدها
به گزارش برخی منابع پس از عام الفیل، تمام مردم جزیره العرب اعتقاد محکمی به کعبه پیدا کرده بودند. قریش این حادثه را به حساب خودشان گذاشتند.[۲۱] به گفته منصور بن حسین آبی عالم شیعه قرن پنجم، ماجرای اصحاب فیل به قریش عظمت بخشید و سبب شد که آنان را اهل الله بنامند.[۲۲]
مطهری اشاره می‌کند پس از آن، قریشیان غرور عجیبی پیدا کردند و در مردم جزیرة العرب نیز یک نوع اطاعت از آنان ایجاد شد. بازار مکه رواج بسیار یافت. آنان به مردم دستور می‌دادند و مردم هم روی جنبه روانی و اعتقادی که به کعبه پیدا کرده بودند، اطاعت می‌کردند.[۲۳]
اصحاب فیل در اشعار فارسی
داستان اصحاب فیل در ادبیات فارسی بازتاب داشته و برخی شاعران بدان اشاره کرده‌اند:
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج ۱۰، ص۸۲۲؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج ۲۰، ص۳۶۲.
- ↑ مرکز فرهنگ ومعارف قرآن، اعلام القرآن،۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۶۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج ۲۰، ص۳۶۲.
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج ۵، ص۲۴۰.
- ↑ عبده، رسالة التوحید، ۲۰۰۵م، ص۹۷.
- ↑ خاتمی،احمد، فرهنگ علم کلام، ۱۳۷۰ش، ص۱۵۶.
- ↑ بیهقی، ترجمه دلائل النبوة، ۱۳۶۱ش، ج ۱، ص۷۳.
- ↑ راوندی، ترجمه الخرائج و الجرائج، ۱۳۷۸ش، ص۸۶.
- ↑ مجلسی، شیعه در پیشگاه قرآن (ترجمه جلد ۶۵ بحار الأنوار)، ۱۳۹۷ق، ص۶۵.
- ↑ مجلسی، ترجمه بحار الأنوار (جلد ۵۴)، ۱۳۵۱ش، ج ۸، ص۴.
- ↑ مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج ۷، ص۲۴۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج ۲۰، ص۳۶۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج ۱۰، ص۸۲۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج ۱۰، ص۸۲۲؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج ۲۰، ص۳۶۲.
- ↑ زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۰م، ج۳، ص۱۸۱.
- ↑ بیهقی، ترجمه دلائل النبوة، ۱۳۶۱ش، ج ۱، ص۷۵.
- ↑ ر.ک: طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج ۲۰، ص۳۶۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج ۱۰، ص۸۲۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج ۱۰، ص۸۲۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج ۲۰، ص۳۶۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج ۱۰، ص۸۲۳؛ طباطبایی،المیزان، ۱۴۱۷ق، ج ۲۰، ص۳۶۳.
- ↑ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان،۱۳۷۴ش، ج ۲۰، ص۶۳۰.
- ↑ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج ۲۰، ص۶۳۰.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ج ۴، ص۸۹۲.
- ↑ آبی، نثر الدر فی المحاضرات، ۱۴۲۴ق، ص۲۷۳.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ج ۴، ص۸۹۲.
- ↑ مولوی، مثنوی معنوی، دفتر دوم، بخش ۷۹.
- ↑ مولوی، دیوان شمس، غزلیات، غزل۱۹۰۴
منابع
- آبی، منصور بن حسین، نثر الدر فی المحاضرات، تحقیق محفوظ خالد عبدالغنی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق/۲۰۰۴م.
- بیهقی، ابوبکر، ترجمه دلائل النبوة، ترجمه دکتر دامغانی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۶۱ش.
- خاتمی، احمد، فرهنگ علم کلام، تهران، انتشارات صبا،چاپ اول، ۱۳۷۰ش.
- دیوان شمس، غزلیات،
- زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ناشر: دارالعلم للملايين، بیروت، چاپ پنجم، ۱۹۸۰م.
- شهیدی، جعفر، شرح مثنوی (شهیدی)، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش، چاپ سوم.
- عبده، محمد، رسالة التوحید، مکتبة الأسرة، ۲۰۰۵م.
- طباطبایی(علامه)، محمدحسین،المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مکتبة النشر الإسلامی، چاپ پنجم،۱۴۱۷ق.
- قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، جلوه‌های اعجاز معصومین علیهم السلام (ترجمه الخرائج و الجرائج)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، آسمان و جهان (ترجمه کتاب السماء و العالم بحار الأنوار جلد ۵۴)، تهران، اسلامیة، چاپ اول، ۱۳۵۱ش.
- مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، شیعه در پیشگاه قرآن و اهل بیت علیهم السلام (ترجمه جلد ۶۵ بحار الأنوار)، تهران، کتابخانه مسجد حضرت ولی عصر، چاپ اول، ۱۳۹۷ق.
- مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، لوامع صاحبقرانی مشهور به شرح فقیه، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
- مرکز فرهنگ و معارف قرآن، اعلام القرآن، ناشر: مؤسسة بوستان كتاب، چاپ اول، قم ۱۳۸۵ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۷۷ش.
پیوند به بیرون