دعای فرج، دعایی است که با عبارت «إلهی عَظُمَ البَلاء» آغاز می‌شود. این دعا برای اولین بار در کتاب کنوز النجاح شیخ طبرسی آمده و آثاری چون وسائل الشیعه (اثر شیخ حر عاملی) و جمال الاسبوع (اثر سید ابن طاووس) نیز آن را نقل کرده‌اند.
| اطلاعات دعا و زیارت | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | دعای الهی عظم البلاء |
| موضوع | استغاثه از ائمه(ع) |
| مأثور/غیرمأثور | مأثور |
| صادره از | امام زمان(ع) |
| راوی | محمد بن احمد بن ابی‌لیث |
| منابع شیعی | کنوز النجاح (طبرسی) • جمال الاسبوع • وسائل الشیعه |
| زمان | تعقیبات نماز امام زمان • در هر زمان |
| مکان | اعمال سرداب غیبت |
| دعاها و زیارات مشهور | |
| دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امین‌الله • زیارت اربعین | |
گفته شده دعای فرج را امام زمان به محمد بن احمد بن ابی‌لیث تعلیم داد که از ترس کشته‌شدن به کاظمین پناهنده شده بود. او با خواندن این دعا از مرگ رهایی یافت.
دعای فرج، جزو تعقیبات نماز امام زمان و جزو اعمال سرداب غیبت بیان شده است. این دعا در کتاب مفاتیح الجنان در بخش ادعیه آمده است.
نزد شیعیان ایران، دعای «أللهمَّ کُن لِولیکَ الحجة بنِ الحَسن» که دعایی برای سلامتی امام زمان(ع) است نیز به دعای فرج مشهور است.
سند دعا
دعای فرج، برای اولین بار در کتاب کُنوز النجاح شیخ طبرسی (درگذشت ۵۴۸ق) آمده است،[۱] البته فقط بخش آغازین آن یعنی تا «أَوْ هُوَ أَقْرَبُ».[۲] برخی دیگر از آثاری که این دعا را آورده‌اند این کتاب‌ها هستند: المزار الکبیر[۳] اثر ابن مشهدی (درگذشت ۶۱۰ق)، جمال الاسبوع[۴] اثر سید ابن طاووس (درگذشت ۶۶۴ق)، المزار[۵] اثر شهید اول (درگذشت ۷۸۶ق)، مصباح[۶] اثر کفعمی (درگذشت ۹۰۵ق)، وسائل الشیعة[۷] اثر شیخ حر عاملی (درگذشت ۱۱۰۴ق).
شأن صدور و مضمون
کتاب النجم الثاقب به نقل از کتاب «کُنوزُ النّجاح» می‌نویسد: دعای فرج دعایی است که امام مهدی(عج) آن را به اباالحسن محمد بن احمد بن ابی لیث در شهر بغداد که از ترس کشته‌شدن به مقابر قریش (کاظمین) پناه برده بود تعلیم داد و ابوالحسن به برکت این دعا از کشته‌شدن نجات پیدا کرد.[۸]
دعای فرج از سه بخش تشکیل شده است:
- بخش اول به آزمایش بزرگی که مردم در زمان غیبت به آن مبتلا گشته‌اند، اشاره شده است.
- بخش دوم بعد از درود بر پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، به لزوم فرمان‌برداری مؤمنان از ایشان به سبب جایگاه والایی که دارند پرداخته شده است.
- بخش سوم دعا از خداوند خواسته شده به سبب حقوق و منزلتی که معصومان(ع) بر ما دارند امور ما را کفایت و ما را یاری کنند.[۹]
زمان خواندن دعا
شیخ حر عاملی، دعای فرج را جزو تعقیباتِ نماز امام زمان آورده است.[۱۰] در کتاب المزار الکبیر نیز در آداب سرداب امام زمان زیارتی نقل شده و بعد از آن دو رکعت نماز زیارت و بعد این دعا نقل شده است.[۱۱] کتاب مفاتیح الجنان نیز این دعا را در اعمال سرداب و نیز در باب ادعیه، با عنوان دعاهای کوتاه و نافع آورده است.[۱۲] همچنین از آیت‌الله محمدتقی بهجت نقل شده است بهترین کار برای اینکه در آخرالزمان به هلاکت نیفتیم، دعای فرج است، مخصوصا خواندن دعای «عظم البلاء».[۱۳]
سایر دعاهای فرج
علامه مجلسی در بحارالانوار، ۳۹ دعا تحت عنوان «باب اَدعیَةِ الْفَرَج» نقل کرده است.[۱۴] واژه «فَرَج»، در لغت به‌معنای رهایی از غم و اندوه و گشایش است.[۱۵] دعاهای نقل‌شده در بحارالانوار که برای حصول فَرَج و گشایش امور ذکر شده، با توجه به همین معنای لغوی آن است و با فرج امام زمان(ع) ارتباطی ندارد.[۱۶]
در بین ایرانیان دعای «اَللّهُمَّ کُنْ لِوَلِیکَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ...» که دعا برای سلامتی امام زمان است نیز به دعای فرج مشهور است که گفته شده اشتباه است.[۱۷]
متن و ترجمه دعا
إِلٰهِى عَظُمَ الْبَلاءُ، وَبَرِحَ الْخَفاءُ، وَانْكَشَفَ الْغِطاءُ، وَانْقَطَعَ الرَّجاءُ، وَضاقَتِ الْأَرْضُ، وَمُنِعَتِ السَّماءُ، وَأَنْتَ الْمُسْتَعانُ، وَ إِلَيْكَ الْمُشْتَكىٰ، وَعَلَيْكَ الْمُعَوَّلُ فِى الشِّدَّةِ وَالرَّخاءِ.
اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ أُولِى الْأَمْرِ الَّذِينَ فَرَضْتَ عَلَيْنا طاعَتَهُمْ، وَعَرَّفْتَنا بِذَلِكَ مَنْزِلَتَهُمْ، فَفَرِّجْ عَنّا بِحَقِّهِمْ فَرَجاً عاجِلاً قَرِيباً كَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ.
يَا مُحَمَّدُ يَا عَلِىُّ، يَا عَلِىُّ يَا مُحَمَّدُ اكْفِيانِى فَإِنَّكُما كافِيانِ، وَانْصُرانِى فَإِنَّكُما ناصِرانِ.
يَا مَوْلانا يَا صاحِبَ الزَّمانِ، الْغَوْثَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ، أَدْرِكْنِى أَدْرِكْنِى أَدْرِكْنِى، السَّاعَةَ السَّاعَةَ السّاعَةَ، الْعَجَلَ الْعَجَلَ الْعَجَلَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّاهِرِينَ.
خدایا گرفتاری بزرگ شد و پوشیده آشکار گشت و پرده کنار رفت و امید بریده و زمین تنگ شده و از خیرات آسمان دریغ شده و پشتیبان تویی و شکایت تنها به سوی تو است، در سختی و آسانی فقط بر تو اعتماد است،
خدایا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست آن صاحبان فرمانی که اطاعتشان را بر ما واجب کردی و به این سبب مقامشان را به ما شناساندی، پس به حق ایشان به ما گشایش ده، گشایشی زود و نزدیک همچون چشم بر هم نهادن یا زودتر،
ای محمّد و ای علی، ای علی و ای محمّد، مرا کفایت کنید که تنها شما کفایت‌کنندگان من می‌باشید و یاری‌ام دهید که تنها شما یاری‌کنندگان من هستید،
ای مولای ما ای صاحب زمان، فریادرس، فریادرس، فریادرس، مرا دریاب، مرا دریاب، مرا دریاب، اکنون، اکنون، اکنون، با شتاب، با شتاب، با شتاب، ای مهربان‌ترین مهربانان به حق محمّد و خاندان پاک او.
پانویس
- ↑ بنویدی، «کاوشی در دعای فرج (الهی عظم البلاء)»، ص۹۶.
- ↑ ساجدی و علیانسب، «سازگاری محتوای دعای فرج (عظم البلاء) با مبانی توحیدی»، ص۳۷.
- ↑ ابن مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۵۹۰.
- ↑ سید بن طاووس، جمال الاسبوع، دار الرضی، ص۲۸۰- ۲۸۱.
- ↑ شهید اول، المزار، انتشارات مدرسه امام مهدی، ج۱، ص۲۱۰.
- ↑ کفعمی، مصباح کفعمی، ۱۴۰۳ق، ص۱۷۶.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۱۸۵.
- ↑ طبرسی نوری، النجم الثاقب، ج۲، ص۱۳۵.
- ↑ به متن دعا رجوع شود.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۱۸۵.
- ↑ ابن مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۵۹۰.
- ↑ رک: مفاتیح الجنان، باب اول (ادعیه)، ص۱۹۲. باب زیارات، زیارت صاحب الامر، ص۸۷۸.
- ↑ «دعای فرج، دوای همه دردها: گفتارهایی از آیت‌الله العظمی بهجت»، مجله موعود.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۲، ص۱۸۰-۲۰۸.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج۲، ص۳۴۳، ذیل واژه الفرج .
- ↑ نگاه کنید به: مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۲، ص۱۸۰.
- ↑ قرائتی، شرح دعای سلامتی امام زمان(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۷.
منابع
- ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، قم، نشر القیوم، ۱۴۱۹ق.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، نشر دار صادر، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- بنویدی، زهرا، «کاوشی در دعای فرج (الهی عظم البلاء)»، مجله انتظار موعود، شماره ۳۴، سال یازدهم، بهار ۱۳۹۰ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، به تحقیق موسسه آل البیت(ع)، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- «دعای فرج، دوای همه دردها: گفتارهایی از آیت‌الله العظمی بهجت»، مجله موعود، شماره ۹۴، آذر ۱۳۸۷ش.
- ساجدی، اکبر و سیدضیاء‌الدین علیانسب، «سازگاری محتوای دعای فرج (عظم البلاء) با مبانی توحیدی»، مجله انتظار موعود، شماره ۴۴، سال چهارم، ۱۳۹۳ش.
- سید بن طاووس، رضی‌الدین علی، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، قم، دار الرضی، چاپ اول، بی‌تا.
- شهید اول، محمد بن مکی، المزار، با اشراف سیدمحمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، قم، مدرسه امام مهدی(عج)، بی‌تا.
- طبرسی نوری، حسین، النجم الثاقب فی احوال الامام الحجة الغایب.
- قرائتی، محسن، شرح دعای سلامتی امام زمان(ع)، به کوشش حسن سلم‌آبادی، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(ع)، ۱۳۹۳ش.
- کفعمی، ابراهیم بن علی، مصباح، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء‌التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
پیوند به بیرون