طول عمر امام مهدی(عج) به معنای زنده‌بودن امام مهدی(عج) از ۲۵۵ق تا ظهور، از باورهای امامیه است. طول عمر ایشان تا ۱۴۴۶ق به بیش از ۱۱۹۰ سال رسیده است. مخالفان امامیه از جمله ابن‌تیمیه و ناصر القِفاری چنین عمری را بعید شمرده و آن را مستندی برای انکار تولد امام مهدی(عج) قرار داده‌اند.
| خداشناسی | |
|---|---|
| توحید | اثبات خدا • توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات • صفات فعل |
| فروع | توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه |
| عدل الهی | |
| حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین | |
| نبوت | |
| عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه• اصالت قرآن | |
| امامت | |
| باورها | عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور• رجعت • امامت تنصیصی |
| امامان | امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی |
| معاد | |
| برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان | |
| مسائل برجسته | |
| اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه • ایمان مرتکب کبیره | |
علمای امامیه امکان طول عمر غیرعادی را از نظر عقلی ممکن می‌دانند و برای اثبات این مسئله، به عمر طولانی نوح، خضر و عیسی استناد می‌کنند. همچنین برای اثبات عمر طولانی امام مهدی به نمونه‌های تاریخی افراد طویل‌العمر، روایات دلالت‌کننده بر عمر طولانی امام مهدی و امکان طولانی‌شدن عمر به لحاظ تجربی استناد شده است.
کتاب‌هایی مستقلی درباره موضوع عمر طولانی امام مهدی(عج) تألیف شده است که از جملهٔ آنها اَلبرهان علیٰ صِحَّةِ طولِ عمرِ الْاِمام صاحب‌الزمان، اثر ابوالفتح کَراجَکی نوشته‌شده در سال ۴۲۷ق است. همچنین در برخی از کتاب‌های رواییِ تألیف‌شده پس از سال ۳۷۰ق بخشی به این مسئله اختصاص دارد.
اهمیت و پیشینه
طول عمر امام مهدی(ع) به معنای ادامه‌داربودن حیات وی پس از تولد (۲۵۵ق) تا ظهور، یکی از باورهای امامیه[۱] و برخی علمای اهل‌سنت[۲] است. بر این اساس عمر امام مهدی(عج)، از سال ۲۵۵ق تا سال ۱۴۴۶ق بیش از ۱۱۹۰ سال خواهد بود.
از نگاه امامیه، طول عمرِ خارج از عُرف، ممکن بوده و نمونه‌هایی از آن وجود دارد.[۳] با این حال مخالفان امامیه چنین عمر طولانی‌ای را بعید و غیرممکن دانسته و حتی آن را دلیلی برای انکار تولد امام مهدی(عج) شمرده‌اند.[۴] از جملهٔ آنها ابن‌تیمیه حَرّانی (درگذشت: ۷۲۸ق)[۵] و ناصر القفاری، نویسنده وهابی اهل عربستان است.[۶]
بر اساس پژوهش‌های صورت‌گرفته، مسئله طول عمر امام مهدی(عج) در آثار مرتبط با مهدویت در امامیه بعد از سال ۳۷۰ق موردتوجه واقع شده است. در آثار پیش از این تاریخ، همچون بصائرالدرجات، الکافی و الغیبه نُعمانی به دلیل عرفی‌بودن عمر امام مهدی(عج) تا آن زمان چنین مسئله‌ای طرح نشده است.[۷] نخستین کتابی را که فصلی به این مسئله اختصاص داده کمال‌الدین و تمام النعمة اثر شیخ صدوق (درگذشت: ۳۸۱ق) می‌دانند.[۸]
اثبات امکان طول عمر غیرعادی
امکان عقلی
بر اساس این دلیل، طول عمر خارق‌العاده محال نیست و ازآن‌جاکه خداوند عالم و قادر است، اگر بخواهد می‌تواند عمر طولانی عطا کند.[۱۰] محمدباقر صدر (درگذشت: ۱۴۰۰ق) بر این باور است که غیرعادی‌بودن مسئله‌ای از باب اعجاز یا غیر آن، موجب نمی‌شود تا ممکن نباشد.[۱۱] عبدالله جوادی آملی (زاده ۱۳۱۲ش) فیلسوف شیعه بر این باور است که اگر نفس انسان رشد کند، کمالاتی می‌یابد که می‌تواند در عالم ماده و از جمله بدن خود تصرف کند و شرایط حیات مادی را در آن برقرار نگه دارد.[۱۲]
استناد به افراد طویل‌العمر در قرآن و تورات
اشاره به نبوت ۹۵۰ ساله حضرت نوح(ع) در آیه ۱۴ سوره عنکبوت، از مستندات قرآنی علمای امامیه برای امکان عمر طولانی است.[۱۳] همچنین حضرت خضر(ع) که طبق بیان قرآن در زمان حضرت موسی(ع) زنده بوده،[۱۴] به نقل شیخ مفید (درگذشت: ۴۱۳ق) و اجماع سیره‌نویسان حیاتش ادامه دارد.[۱۵] اِرْبلی (درگذشت: ۶۹۲ق) هم با استناد به آیه ۱۵۹ سوره نساء، حضرت عیسی(ع) را تا زمان خود زنده معرفی می‌کند.[۱۶]
به گفته لطف‌الله صافی گلپایگانی (درگذشت: ۱۴۰۰ش) از مراجع تقلید و مهدویت‌پژوهان شیعه، در همه ادیان الهی، باور به وجود افراد دارای عمر بسیار طولانی وجود دارد. برای نمونه، در سِفر تکوین تورات، اصحاح ۵، آیات ۵، ۸، ۱۱، ۱۴، ۱۷، ۲۰، ۲۷، ۳۱ و موارد دیگر، افرادی از انبیا و غیر آنان نام برده شده که دارای عمرهای بسیار طولانی بوده‌اند.[۱۷]
روایاتی که بر عمر طولانی امام مهدی دلالت می‌کنند
شیخ طوسی (درگذشت: ۴۶۰ق) در کتاب الغیبه روایاتی را ذکر می‌کند که اشاره به طول عمر خارق‌العاده امام مهدی(عج) دارد.[۱۸] اِربلی دیگر محدث شیعه هم در کَشْف‌الغُمّه روایاتی مبنی بر عمر طولانی برخی انبیا همچون الیاس(ع)، عیسی(ع) و خضر(ع) را دلیل بر امکان عمر طولانی ذکر کرده و سپس روایاتی مبنی بر حیات امام مهدی(عج) تا زمان ظهور گزارش می‌کند.[۱۹] ابن‌میثم بِحرانی (درگذشت: ۶۷۹ یا ۶۹۹ق) نیز به اتفاق‌نظر میان شیعه و سنی در زنده بودن الیاس(ع) و خضر(ع) از انبیاء و سامری و دجال از اشقیا اشاره کرده و بیان می‌دارد اگر این افراد می‌توانند زنده باشند، وَلیِّ خدا نیز می‌تواند عمر طولانی داشته باشد.[۲۰] فیض کاشانی (درگذشت: ۱۰۹۱ق) روایات واردشده از پیامبر(ص) و ائمه(ع) در رابطه با طول عمر امام مهدی(عج) را در حد تواتر می‌داند.[۲۱]
امکان عمر طولانی به لحاظ علم تجربی
این دلیل را این‌گونه توضیح داده‌اند که علم برای مرگ علت می‌خواهد، نه برای ادامه حیات. مرگْ نبودِ شرایط حیات است. انسان به دلیل جهل و اطلاع ناکافی از عوامل بیماری و پیری، توانایی لازم برای کنترل آنها ندارد و دچار مرگ می‌شود. اگر کسی علم و ابزار لازم برای کنترل این عوامل همچون تغذیه، محیط و ژنتیک را داشته باشد، از نظر علمی می‌تواند عمر بسیار طولانی و حتی جاودان داشته باشد.[۲۳]
تأییدات تاریخی بر عمر طولانی امام مهدی
شیخ صدوق در کتاب کمال‌الدین و تمام النعمة فصلی را به ذکر مُعَمَّرین (افرادی با عمر طولانی) اختصاص داده است. وی در این فصل ده‌ها نفر را نام برده است. میان این افراد سنینی از ۱۲۰ تا ۳۰۰۰ سال وجود دارد. شیخ صدوق گزارش این افراد را مختص به شیعه ندانسته و بر این باور است که در کتب اهل‌سنت نیز وجود چنین افرادی تأیید شده است.[۲۴] او با ذکر این نمونه‌ها و با استناد به روایتی از پیامبر(ص) که در آن به تحقق وقایع امت‌های پیشین در امت اسلام اشاره می‌کند، تحقق چنین عمری را در خصوص امام مهدی(عج) ممکن می‌داند.[۲۵]
شیخ مفید،[۲۶] کراجکی[۲۷] (درگذشت: ۴۴۹ق)، شیخ طوسی،[۲۸] امین‌الاسلام طبرسی[۲۹] (درگذشت: ۵۴۸ق)، خواجه نصیر طوسی[۳۰] (درگذشت: ۶۷۲ق)، ابن‌میثم بحرانی،[۳۱] علامه حلی (درگذشت: ۷۲۶ق)،[۳۲] علامه مجلسی[۳۳] (درگذشت: ۱۱۱۰ق)، لطف‌الله صافی گلپایگانی[۳۴] و ابراهیم امینی[۳۵] (درگذشت: ۱۳۹۹ش) از دیگر علمای شیعه هستند که به دلایل تاریخی بر اثبات امکان طول عمر غیرعادی استناد کرده‌اند.
تک‌نگاری
مسئله طول عمر امام مهدی(ع) موضوع مستقل برخی کتاب‌ها بوده است؛ از جمله:
- اَلبرهان علیٰ صِحَّةِ طولِ عمرِ الْاِمام صاحب‌الزمان، اثر ابوالفتح کَراجَکی از شاگردان شیخ مفید و متکلمان امامیه: در این اثر، دلایل عقلی و نقلیِ راز طول عمر و سرگذشت گروهی از معمّرین ذکر شده است. نخستین چاپ این اثر به عنوان بخشی از کتاب کنزالفوائد، در سال ۱۳۳۲ق در تبریز به صورت سنگی بوده و با عنوان گنجینه معارف شیعه امامیه، توسط محمدباقر کمره‌ای ترجمه شده است.[۳۶] به گفته مؤلف در آغاز این کتاب، سال نگارش آن ۴۲۷ق بوده است.[۳۷]
- دفعُ شبهةِ طولِ عمرِ الْحجه(عج)، نگارش محمود بن محمدحسن شریعتمدار.[۳۸]
- طول عمر حضرت ولی عصر(عج)، اثر لطف‌الله صافی گلپایگانی.[۳۹]
- منتظر جهان و راز طول عمر، نوشته سید احمد علم‌الهدی.[۴۰]
- شگفتی در چیست؟، اثر محمد صالحی آذری.[۴۱]
- اثبات طول عمر امام زمان(ع)، نوشته سید مرتضی میرسعید قاضی.[۴۲]
- بحثی پیرامون طول عمر امام غائب، منتشرشده توسط دارالتبلیغ اسلامی قم.[۴۳]
- طول عمر امام زمان از دیدگاه علوم و ادیان، نگارش علی‌اکبر مهدی‌پور.[۴۴]
- امام مهدی(عج)؛ طول عمر، اثر هادی حسینی.[۴۵]
پانویس
- ↑ رضوانی، تولد حضرت مهدی، ۱۳۸۶ش، ص۶۰-۶۱؛ برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۱۴؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۳۳۹؛ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۴۱۹؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۴۱۸؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۴۳۷؛ علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص۲.
- ↑ العمیدی، المهدی المنتظر فی الفکر الاسلامی، ۱۴۲۵ق، ص۱۳۶-۱۴۱؛ محمود، ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین، ۱۳۹۰ش، ص۳۵۷-۴۰۲؛ برای نمونه نگاه کنید به: نصیبی شافعی، مطالب السؤول، ۱۴۱۹ق، ص۳۱۱-۳۱۹؛ ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۵۰۶-۵۰۷؛ گنجی شافعی، البیان، ۱۴۰۴ق، ص۵۲۱؛ حمویی جوینی، فرائد السمطین، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۱۳۴.
- ↑ زینلی، «امام مهدی(ع) و طول عمر (پیشینه و دلا‌ئل)»، ص۲۲۲-۲۲۳.
- ↑ زینلی، «امام مهدی(ع) و طول عمر (پیشینه و دلا‌ئل)»، ص۲۲۳.
- ↑ ابن‌تیمیه حرّانی، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ص۹۱-۹۴.
- ↑ قفاری، أصول مذهب الشیعة، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۸۶۶.
- ↑ زینلی، «امام مهدی(ع) و طول عمر (پیشینه و دلا‌ئل)»، ص۲۲۳.
- ↑ زینلی، «امام مهدی(ع) و طول عمر (پیشینه و دلا‌ئل)»، ص۲۲۴.
- ↑ «درخشش نام اهل بیت بر دیوار مسجدالنبی محمد المهدی(عج) زنده است»، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
- ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، تلخیص المحصل، ۱۴۰۵ق، ص۴۳۳؛ علامه حلی، مناهج الیقین، ۱۴۱۵ق، ص۴۸۲.
- ↑ صدر، بحث حول المهدی(عج)، ۱۴۱۷ق، ص۵۳-۵۶.
- ↑ جوادی آملی، عصاره خلقت، ۱۳۹۰ش، ص۲۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: شیخ مفید، المسائل العشر، ۱۴۲۶ق، ص۹۳؛ طبرسی، اعلام الوری، دارالکتب الاسلامیة، ص۴۷۲؛ ابن میثم بحرانی، قواعد المرام، ۱۴۰۶ق، ص۱۹۱؛ فیض کاشانی، علم الیقین، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۹۶۶.
- ↑ سوره کهف، آیات ۶۵-۸۲.
- ↑ شیخ مفید، المسائل العشر، ۱۴۲۶ق، ص۸۳.
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۴۸۹.
- ↑ صافی گلپایگانی، سلسله مباحث امامت و مهدویت، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۱۶۶-۱۶۷.
- ↑ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۴۱۹-۴۲۲.
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۴۸۹-۵۱۹.
- ↑ ابن میثم بحرانی، قواعد المرام، ۱۴۰۶ق، ص۱۹۲.
- ↑ فیض کاشانی، علم الیقین، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۹۶۵.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۳۲۲.
- ↑ صافی گلپایگانی، منتخب الأثر، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۲۷۶-۲۸۲؛ صافی گلپایگانی، سلسله مباحث امامت و مهدویت، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۱۶۱-۲۱۷؛ امینی، دادگستر جهان، ۱۳۸۰ش، ص۱۷۵-۲۰۱.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۵۲-۵۷۶.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۷۶.
- ↑ شیخ مفید، المسائل العشر، ۱۴۲۶ق، ص۹۴-۱۰۳.
- ↑ کراجکی، کنز الفوائد، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۱۴.
- ↑ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۱۱۳-۱۲۶.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، دارالکتب الاسلامیة، ص۴۷۳-۴۷۶.
- ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، تلخیص المحصل، ۱۴۰۵ق، ص۴۳۳.
- ↑ ابن میثم بحرانی، قواعد المرام، ۱۴۰۶ق، ص۱۹۱.
- ↑ علامه حلی، مناهج الیقین، ۱۴۱۵ق، ص۴۸۲.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص۲۲۵-۲۹۳.
- ↑ صافی گلپایگانی، منتخب الأثر، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۲۷۵-۲۷۶.
- ↑ امینی، دادگستر جهان، ۱۳۸۰ش، ص۲۰۱-۲۰۲.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذّریعة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۹۲؛ رفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(ع)، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۱۵؛ ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱۰، ص۲۴۸.
- ↑ کراجکی، کنزالفوائد، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۱۴.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذّریعة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۳۰؛ رفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(ع)، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۶۰.
- ↑ صافی گلپایگانی، طول عمر حضرت ولی عصر(عج)، ۱۳۸۶ش، شناسنامه کتاب.
- ↑ رفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(ع)، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۲۶۸.
- ↑ رفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(ع)، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۹۴.
- ↑ رفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(ع)، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۸۵.
- ↑ رفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(ع)، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۱۴.
- ↑ مهدی‌پور، راز طول عمر امام زمان(عج) از دیدگاه علم و ادیان، ۱۳۷۸ش، شناسنامه کتاب.
- ↑ حسینی، امام مهدی (عج) - طول عمر، ۱۳۸۱ش، شناسنامه کتاب.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذّریعة إلی تصانیف الشّیعة، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- آیتی، نصرت‌الله، دلیل روشن (پاسخ به شبهات قفاری دربارهٔ اندیشه مهدویت)، قم، آینده روشن، ۱۳۹۳ش.
- ابن‌جوزی، یوسف ابن قزاوغلی، تذکرة الخواص، قم، المجمع العالمی لاهل البیت علیهم السلام. مرکز الطباعة و النشر، ۱۴۲۶ق.
- ابن‌میثم بحرانی، میثم بن علی، قواعد المرام فی علم الکلام، قم، مکتبة آیةالله العظمی مرعشی النجفی، ۱۴۰۶ق.
- ابن‌تیمیه حرَانی، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة، ریاض، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، ۱۴۰۶ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفة الائمة، تبریز، بنی‌هاشمی، ۱۳۸۱ق.
- امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، قم، شفق، ۱۳۸۰ش.
- جوادی آملی، عبدالله، عصاره خلقت: درباره امام زمان(عج)، قم، اسراء، ۱۳۹۰ش.
- حسینی، هادی، امام مهدی(عج) - طول عمر، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، شرکت به نشر، ۱۳۸۱ش.
- حمویی جوینی، ابراهیم بن محمد، فرائد السمطین فی فضائل المرتضی و البتول و السبطین و الائمة من ذریتهم علیهم السلام، تحقیق محمد باقر المحمودی، بیروت، موسسة المحمودی، ۱۴۰۰ق.
- خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، تلخیص المحصل، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۵ق.
- «درخشش نام اهل بیت بر دیوار مسجدالنبی محمد المهدی(عج) زنده است»، وبگاه حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید ۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
- رضوانی، علی‌اصغر، تولد حضرت مهدی، قم، نشر مسجد جمکران، ۱۳۸۶ش.
- رفاعی، عبد الجبار، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(ع)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۷۱ش.
- زینلی، غلامحسین، «امام مهدی(ع) و طول عمر (پیشینه و دلا‌ئل)»، در مجله انتظار موعود، شماره ۶، پیاپی ۶، دی ۱۳۸۱ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۹۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۲۵ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، ۱۳۷۲ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، المسائل العشر فی الغیبة، قم، دلیل‌ما، ۱۴۲۶ق.
- صافی گلپایگانی، لطف‌الله، سلسله مباحث امامت و مهدویت، قم، دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی، ۱۳۹۱ش.
- صافی گلپایگانی، لطف‌الله، طول عمر حضرت ولی عصر(عج)، قم، دفتر حضرت آیت‌الله العظمی حاج شیخ علی صافی گلپایگانی، ۱۳۸۶ش.
- صافی گلپایگانی، لطف‌الله، منتخب الأثر فی الإمام الثانی عشر(ع)، قم، مکتبة آیةالله العظمی الصافی الگلپایگانی، وحدة النشر العالمیة، ۱۳۸۰ش.
- صدر، محمدباقر، بحث حول المهدی(علیه‌السلام)، بیروت، مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۹۰ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، مناهج الیقین فی اصول الدین، تهران، منظمة الاوقاف و الشؤون الخیریة.دار الأسوة للطباعة و النشر، ۱۴۱۵ق.
- علامه مجلسی، محمدبار، بحار الأنوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی،۱۴۰۳ق.
- العمیدی، سید ثامر هاشم، المهدی المنتظر فی الفکر الاسلامی، قم، مرکز الرساله، ۱۴۲۵ق.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی، علم الیقین، قم، بیدار، ۱۳۷۷ش.
- قفاری، ناصر، أصول مذهب الشیعة الإمامیة الإثنی عشریة، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۱۴ق.
- کراجکی، محمد بن علی، کنزالفوائد، تحقیق عبدالله نعمه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۵ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- گنجی شافعی، محمد بن یوسف، البیان فی أخبار صاحب الزمان، تهران،دار إحیاء تراث أهل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۴ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی عجل الله فرجه برپایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، مؤسسه علمی فرهنگی‌دار الحدیث. سازمان چاپ و نشر، ۱۳۹۳ش.
- محمود، عرفان، ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین، قم، نشرالفقاهة، ۱۳۹۰ش.
- مهدی‌پور، علی‌اکبر، راز طول عمر امام زمان(عج) از دیدگاه علم و ادیان، تهران، طاووس بهشت، ۱۳۷۸ش.
- نصیبی شافعی، محمد بن طلحة، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، بیروت، موسسة البلاغ، ۱۴۱۹ق.