روز نُهُم رَبیع‌ُالاول روز آغاز امامت امام مهدی(عج)، دوازدهمین امام شیعیان است. بنابر نقلی در این روز، عمر بن سعد از قاتلان امام حسین(ع) کشته شد. در این روز محافلی به نام‌های، عیدُ الزهرا و فَرْحَةُ الزهراء، به عنوان روز قتل عمر بن خطاب برگزار می‌شود. براساس گزارش‌های تاریخی، خلیفه دوم در ۲۷ ذی‌الحجه به‌دست ابولؤلؤ، ضربت خورد و سه روز بعد کشته شد. مراجع تقلید و عالمان دینی شیعه، برپایی مجالسی را که در آن اهانت به مقدسات و بزرگان دینی اهل‌سنت می‌شود، جایز نمی‌دانند.
وقایع
نهم ربیع، نهمین روز از ماه ربیع الاول است که در آن وقایعی رخ داده است:
- آغاز امامت امام مهدی(عج): روز نهم ربیع‌الاول برای شیعیان به عنوان روز آغاز امامت امام مهدی(عج) دانسته شده است؛[۱] زیرا در ۸ ربیع‌الاول، امام حسن عسکری(ع) از دنیا رفت و پسرش امام مهدی(عج) را (که انتظار است دولت حق را پایه‌گذاری کند) جانشین خویش قرار داد.[۲]
- قتل عمر بن سعد: به گفته علامه مجلسی در زاد المعاد، بنابر قولی عمر بن سعد در روز نهم ربیع‌الاول به دست مختار ثقفی کشته شده است.[۳] عمر بن سعد از سوی عبیدالله بن زیاد به فرماندهی سپاه کوفه برای مقابله با امام حسین(ع) منصوب شد.[۴] امام حسین(ع) و دیگر شهدای کربلا به دست سپاهیان او به شهادت رسیدند.
- قتل خلیفه دوم: نهم ربیع الاول به روز مرگ عمر بن خطاب خلیفه دوم منسوب شده است. تاریخچه این انتساب به قرن ششم هجری قمری برمی‌گردد. عبدالجلیل قزوینی (درگذشت قرن ششم قمری) بدون استناد به منبعی به قتل عمر در این روز اشاره کرده است.[۵] به گفته علامه مجلسی، عالم دوره صفویه، در دوره او، میان شیعه مشهور بود که روز نهم ربیع، روز عید شمرده می‌شد و مستند آن هم روایتی از امام هادی(ع) بوده است[۶] که براساس آن، امام هادی(ع) روز نهم ربیع را یکی از اعیاد بزرگ اهل بیت(ع) و محبان آنها شمرده و از پیامبر(ص) نقل کرده است که خداوند در این روز به کرام الکاتبین امر کرده است که به مدت سه روز قلم از مردم برداشته شود و خطاهای آنان ثبت نشود.[۷]
بر اساس منابع متعدد تاریخی، قتل عمر بن خطاب در روزهای پایانی ذی‌الحجة سال ۲۳ق اتفاق افتاده است.[۸] بر اساس این منابع عمر در ۲۶ یا ۲۷ ذی‌الحجه توسط ابولؤلؤ غلام مغیرة بن شعبه مجروح شد و سه روز بعد در ۲۹ و بنابر قولی ۳۰ ذی‌الحجه از دنیا رفت.[۹] همچنین بر اساس گزارش‌های تاریخی، بیعت با عثمان، خلیفه بعد از عمر، در اواخر ذی‌الحجة یا اوائل ماه محرم صورت گرفته است.[۱۰] مردم کاشان نیز مراسم نهم ربیع‌الاول در محل بنای ابولؤلؤ را ابتدا در ماه ذی‌الحجه برپا می‌کر‌دند.[۱۱] به گفته علامه مجلسی، مشهور میان فقهای امامیه نیز این است که قتل عمر در ماه ذی الحجه اتفاق افتاده است.[۱۲]
ریشه پیوند نهم ربیع با روز مرگ عمر
برخی از پژوهشگران احتمال داده‌اند که ریشه انتساب نهم ربیع الاول به روز قتل عمر، به دوره آل بویه برمی‌گردد؛ در این دوره نزاع‌های فرقه‌ای در قالب بزرگداشت ایامی نظیر همراهی ابوبکر با پیامبر(ص) در غار و مراسم عزا برای مصعب بن زبیر از سوی برخی حنابله در واکنش به برگزاری عید غدیر و عاشورا از سوی شیعیان وجود داشت. در راستای همین نزاع‌های فرقه‌ای، شیعیان به‌دنبال آن بودند که در روز قتل عمر شادمانی کنند؛ اما به‌دلیل آن‌که روزهای پایانی ذی‌الحجه، مصادف با محرم و ایام عزاداری امام حسین بود، این مراسم بعد از ایام محرم و صفر یعنی ربیع الاول برگزار شد و به تدریج این نگرش پیش آمد که روز قتل عمر در ربیع الاول بوده است.[۱۳] چندین سال است که با تصویب مجلس شورای اسلامی هشتم ربیع الاول به عنوان آغاز امامت امام زمان (ع)تعطیل رسمی اعلام شده است.[۱۴]
مراسم عیدالزهراء
در ایران و عراق، گاه در نهم ربیع الاول به تصور سالروز مرگ خلیفۀ دوم، محفل‌هایی برگزار می‌شده که به عیدالزهراء و فرحة الزهراء معروف بوده است. به نوشته رسول جعفریان، پیشینه چنین مراسمی به دوره آل‌بویه و نزاع‌های مذهبی میان شیعه و اهل‌سنت در آن زمان برمی‌گردد پس از قرن ششم این مراسم تا ظهور صفویه دست‌کم در کاشان برگزار می‌شد.[۱۵]
سید بن طاووس (درگذشت ۶۶۴ق) با اشاره به اعتقاد برخی به مرگ یکی از دشمنان اهل بیت در روز نهم ربیع گفته است برخی از ایرانیان این روز را بزرگ می‌شمارند.[۱۶] با این حال، گویی خودش آن نظر را قبول ندارد.[۱۷] با ظهور صفویه و گسترش تشیع در ایران، نهم ربیع الاول به عنوان روز مرگ عمر شناخته شد و مراسمی در این روز برگزار می‌گردید.[۱۸]
پیامد مراسم عیدالزهراء
محمدتقی بهجت درباره مراسم عیدالزهراء(ع) می‌گوید:
ممکن است این کارها موجب اذیت و آزار و یا قتل شیعیانی که در بلاد و کشورهای دیگر در اقلیت هستند، گردد. در این صورت اگر یک قطره‌ی خون از آنها ریخته شود، ما مسبِّب آن و یا شریک در جرم خواهیم بود.[۱۹]
قاضی نورالله شوشتری در کتاب «مصائب النواصب» که آن را در پاسخ به اعتراض یکی از علمای اهل‌سنت دوره صفویه بنام میرزا مخدوم شریفی [۲۰] می‌نویسد: «آن‌چه در برخی شهرها به مناسبت روز مرگ عمر انجام می‌دهند هیچ یک از علمای امامیه به آن فتوا نداده‌اند و ساخته و پرداخته برخی از فرومایگان و احمقان به منظور ایجاد تفرقه و اختلاف است.»[۲۱]
در ایران پس از انقلاب اسلامی و در دوره رهبری امام خمینی برگزاری مراسم به مناسبت کشته شدن خلیفه دوم، ممنوع شد. یکی از دلایل ممنوعیت این مراسم، دامن زدن به اختلافات شیعه و سنی و برافروختن آتش فتنه بین مذاهب اعلام شده است. همچنین استفاده از ادبیات نامتعارف، گاه مستهجن و اجرای نمایش‌هایی که تخطی از عرف و هنجارهای عمومی جامعه است از جمله دلایل ممنوعیت آن است. به دنبال ممنوعیت این مراسم، آرامگاه منسوب به ابولؤلؤ در کاشان در سال ۱۳۸۶ش از سوی نیروی انتظامی بسته شد.[۲۲]
مخالفت مراجع تقلید
برگزاری مراسم به مناسبت کشته شدن عمر بن خطاب همواره مخالفت بسیاری از علما و مراجع تقلید را به دنبال داشته است. محمدحسین کاشف‌الغطاء از علمای نجف برگزاری این مراسم را ممنوع کرد.[۲۳] آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران انجام برخی کارها به نام شاد کردن دل فاطمه(س) را باعث شادشدن دشمنان او دانسته و آن را خلاف اهداف انقلاب اسلامی ایران معرفی کرده است.[۲۴]
همچنین آیت‌الله سیستانی از مراجع تقلید ساکن نجف به شیعیان توصیه کرده که بر مشترکات تمرکز کنند و تصریح کرده که پرداختن به مسائل اختلافی دلیلی ندارد. به نظر آیت‌الله سیستانی مشارکت کردن در ایجاد تفرقه حتی به‌اندازه یک کلمه یا نصف کلمه جایز نیست. واجب است که از ادبیات تشنّج‌آفرین پرهیز شود.[۲۵]
میرزا جواد تبریزی، مکارم شیرازی و صافی، انجام کارهای خلاف شرع همچون رقص و دشنام به مخالفان در مجالس نهم ربیع الاول، جایز نیست.[۲۶]
حدیث رفع القلم
گفته شده روایت رفع القلم، حدیثی منسوب به پیامبر(ص) است که در آن گفته شده گناهان در نهم ربیع الاول، ثبت نمی‌شود.[۲۷] این حدیث در منابع قرن پنجم به بعد همچون مجموع الاعیاد[۲۸] نوشته طبرانی نُصَیری (از سران غالیان قرن پنجم هجری قمری) و المحتضر[۲۹] نگارش حسن بن سلیمان حلی (شاگرد شهید اول) نقل شده است.
از سوی برخی حدیث‌شناسان و فقیهان شیعی اشکالاتی به روایت رفع قلم وارد شده است؛ از جمله تعارض با قرآن[۳۰] و مجهول بودن بعضی از راویان.[۳۱] مراجع تقلیدی مثل میرزا جواد تبریزی و مکارم شیرازی روایت رفع قلم را رد کرده‌اند.[۳۲]
پانویس
- ↑ صادقی کاشانی، «نهم ربیع، روز امامت و مهدویت»، ص۴۰.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ص۵۱۰.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۵۸.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۰۹.
- ↑ رازی قزوینی، بعض مثالب النواصب، ۱۳۵۸ش، ص۳۵۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۱، ص۱۱۹ و ۱۲۰.
- ↑ حلی، المحتضر، ۱۳۸۲ش، ص۹۵؛ طبرانی نصیری، مجموع الاعیاد، ص۲۶۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۱، ص۱۲۰-۱۲۵.
- ↑ به طور مثال ببینید: تاریخ خلیفه بن خیاط، خلیفه بن خیاط، ص۱۰۹؛ اخبار الطوال، ابوحنیفه دینوری، ص۱۳۹؛ أنساب الأشراف، بلاذری، ج۱۰، ص۴۳۹.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۲۷۸؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۳۰۲؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۵۹؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۱۹۴؛ مفید، مسارالشریعه، ۱۴۱۴ق، ص۴۲.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۱۹۴؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۶۲.
- ↑ افندی اصفهانی، تحفه فیروزیه (گزارشی از کتاب)، ۱۳۷۸ش، ص۸۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۱، ص۱۱۸و۱۱۹.
- ↑ صادقی کاشانی، «نهم ربیع، روز امامت و مهدویت»، ص۴۴ و ۴۵.
- ↑ «۶ آذر مصادف با هشتم ربیع الاول تعطیل رسمی است»، سایت خبرگزاری مهر.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۳ش، ج۳، ص۱۰۳۷-۱۰۳۹؛ صادقی کاشانی، «نهم ربیع، روز امامت و مهدویت»، ص۴۳.
- ↑ ابن‌طاووس، الاقبال بالاعمال، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۱۳.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، ۱۳۹۰ش، ص۸۳۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۱، ص۱۱۹ و ۱۲۰.
- ↑ رخشاد، در محضر بهجت، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۱۳۹.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق،ج۲۱، ص۷۶.
- ↑ شوشتری، مصائب النواصب، ۱۳۸۴ش، ج۲، ۲۴۲.
- ↑ لطفی، نهم ربیع‌الاول و جشن ممنوع عمرکشان، پایگاه اینترنتی جامعه‌شناسی تشیع.
- ↑ نظر کاشف الغطاء در مورد روز ۹ ربیع الاول، کنگره بین‌المللی علامه محمد حسین کاشف الغطا.
- ↑ نظر رهبر انقلاب درباره خرافات مربوط به ۹ ربیع‌الاول، خبرگزاری فارس.
- ↑ نهم ربیع، جهالت‌ها و خسارت‌ها، ۱۳۸۷ش، ص۱۰۳ - ۱۱۹
- ↑ تبریزی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۵۱۶؛ مکارم، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۳،ص۶۱۰؛ صافی، جامع الاحکام، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۲۹.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۵، ص۳۵۳.
- ↑ طبرانی نصیری، مجموع الاعیاد، ص۲۶۷.
- ↑ حلی، المحتضر، ۱۳۸۲ش، ص۹۵.
- ↑ مکارم، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۵۸.
- ↑ شیردل و بهارزاده، «نقد سندی و دلالی روایت رفع قلم»، ص۱۳۳.
- ↑ تبریزی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۵۱۶.
منبع
- «نظر کاشف الغطاء در مورد روز ۹ ربیع الاول»، کنگره بین‌المللی علامه محمد حسین کاشف الغطا، تاریخ بازدید: ۲۱-۰۹-۱۳۹۵.
- «۶ آذر مصادف با هشتم ربیع الاول تعطیل رسمی است»، سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب ۲۰ آبان ۱۳۹۶، تاریخ بازدید ۴ تیر ۱۴۰۲.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق: عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۸ق.
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۵ق.
- افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، تحفه فیروزیه (گزارشی از کتاب)، به کوشش رسول جعفریان، قم، بی‌جا، ۱۳۷۸ش، ص۸۲.
- ایجاد تفرقه مغایر با سنت معصومین است/ حدیث رفع القلم صحت ندارد، خبرگزاری مهر، تاریخ بازدید: ۱۶ آبان ۱۳۹۸ش.
- تبریزی، میرزا جواد، استفتائات جدید، قم، سرور، ۱۳۸۵ش.
- جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، قم، انصاریان، ۱۳۸۳ش.
- جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، نشرعلم، تهران، ۱۳۹۰ش.
- حلی، حسن بن سلیمان، المحتضر، تحقیق علی اشرف، قم، مکتبة الحیدریة، ۱۳۸۲ش.
- حلی، حسن بن سلیمان، المحتضر، نجف، حیدریه، ۱۳۷۰ق.
- خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفه بن خیاط، دارالفکر، بیروت.
- رازی قزوینی، عبدالجلیل، بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۸ش.
- شوشتری، قاضی نورالله، مصائب النواصب، تصحیح قیس العطار، قم، دلیل ما، ۱۳۸۴ش.
- صادقی کاشانی، مصطفی، «نهم ربیع، روز امامت و مهدویت»، مشرق موعود، س۶، ش۲۲، تابستان ۱۳۹۱ش.
- صافی، لطف‌الله، جامع الأحکام صافی، قم، دفتر تنظیم و نشر آثار آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی، ۱۳۸۵ش.
- طبرانی نصیری، میمون بن قاسم، مجموع الاعیاد، بی‌نا، بی‌تا.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، ۱۳۸۷ق.
- لطفی، فاطمه، «نهم ربیع‌الاول و جشن ممنوع عمرکشان»، پایگاه اینترنتی جامعه شناسی تشیع، تاریخ بازدید: ۲۱-۰۹-۱۳۹۵].
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دارالرضا، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۳ق/ ۲۰۰۳م.
- مسائلی، مهدی، نهم ربیع، خسارت‌ها و جهالت‌ها، نشر وثوق، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، تحقیق: اسعد داغر، قم، دارالهجره، ۱۴۰۹ق.
- مفید، محمد بن محمد نعمان، مسارالشریعه، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، تحقیق: ابوالقاسم علیان‌نژادی، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق.
- یعقوبی، احمد بن واضح، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
پیوند به بیرون
- مقاله تأملاتی تاریخی درباره نهم ربیع
- مقاله نظر کاشف الغطاء در مورد روز ۹ ربیع الاول
- بررسی و نقد مراسم نهم ربیع در منابع شیعی
- دانلود کتاب «نهم ربیع، جهالت‌ها و خسارت‌ها» نوشته مهدی مسائلی