آیات افک

این مقاله دربارهٔ آیات افک است. برای آشنایی با ماجرای افک حادثه افک را ببینید.

آیات افک

مشخصات آیه
نام آیه	آیات افک
واقع در سوره	نور
شماره آیه	۱۱-۲۶
جزء	۱۸
اطلاعات محتوایی
شأن نزول	حادثه افک
مکان نزول	مدینه
موضوع	اخلاقی
درباره	تهمت گروهی از مردم به یکی از مسلمانان

آیات افک (سوره نور:۱۱-۲۶) به تهمت‌زدن گروهی از مردم به یکی از مسلمانان و تقبیح مردم را به دلیل اتهام واردکردن و دامن زدن به شایعات پرداخته است.

بر اساس نظر بیشتر مفسران شیعه، شأن نزول آیات افک، اتهام عائشه به ماریه قبطیه و دفاع قرآن از ماریه بوده است؛ اما مفسران اهل سنت، شخص متهم شده توسط منافقان را عایشه همسر پیامبر(ص) می‌دانند.

این واقعه در سال پنجم هجری در مدینه به وقوع پیوست.

متن آیات

آیات افک (آیات ۱۱ تا ۲۶ سوره نور)

متن

ترجمه

إِنَّ الَّذِینَ جَاءُوا بِالْإِفْک عُصْبَةٌ مِّنکمْ ۚ لَا تَحْسَبُوهُ شَرًّ‌ا لَّکم ۖ بَلْ هُوَ خَیرٌ لَّکمْ ۚ لِکلِّ امْرِ‌ئٍ مِّنْهُم مَّا اکتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ ۚ وَالَّذِی تَوَلَّىٰ كِبْرَ‌هُ مِنْهُمْ لَهُ عَذَابٌ عَظِیمٌ ﴿۱۱﴾ لَّوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیرً‌ا وَقَالُوا هَٰذَا إِفْک مُّبِینٌ ﴿۱۲﴾ لَّوْلَا جَاءُوا عَلَیهِ بِأَرْ‌بَعَةِ شُهَدَاءَ ۚ فَإِذْ لَمْ یأْتُوا بِالشُّهَدَاءِ فَأُولَٰئِک عِندَ اللَّهِ هُمُ الْکاذِبُونَ ﴿۱۳﴾ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیکمْ وَرَ‌حْمَتُهُ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَ‌ةِ لَمَسَّکمْ فِی مَا أَفَضْتُمْ فِیهِ عَذَابٌ عَظِیمٌ ﴿۱۴﴾ إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِکمْ وَتَقُولُونَ بِأَفْوَاهِکم مَّا لَیسَ لَکم بِهِ عِلْمٌ وَتَحْسَبُونَهُ هَینًا وَهُوَ عِندَ اللَّهِ عَظِیمٌ ﴿۱۵﴾ وَلَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُم مَّا یکونُ لَنَا أَن نَّتَکلَّمَ بِهَٰذَا سُبْحَانَک هَٰذَا بُهْتَانٌ عَظِیمٌ ﴿۱۶﴾ یعِظُکمُ اللَّهُ أَن تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَدًا إِن کنتُم مُّؤْمِنِینَ ﴿۱۷﴾ وَیبَینُ اللَّهُ لَکمُ الْآیاتِ ۚ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکیمٌ ﴿۱۸﴾ إِنَّ الَّذِینَ یحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَ‌ةِ ۚ وَاللَّهُ یعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ﴿۱۹﴾ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیکمْ وَرَ‌حْمَتُهُ وَأَنَّ اللَّهَ رَ‌ءُوفٌ رَّ‌حِیمٌ ﴿۲۰﴾ یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیطَانِ ۚ وَمَن یتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّیطَانِ فَإِنَّهُ یأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ وَالْمُنکرِ ۚ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیکمْ وَرَ‌حْمَتُهُ مَا زَکیٰ مِنکم مِّنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَٰکنَّ اللَّهَ یزَکی مَن یشَاءُ ۗ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ﴿۲۱﴾ وَلَا یأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنکمْ وَالسَّعَةِ أَن یؤْتُوا أُولِی الْقُرْ‌بَیٰ وَالْمَسَاکینَ وَالْمُهَاجِرِ‌ینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ۖ وَلْیعْفُوا وَلْیصْفَحُوا ۗ أَلَا تُحِبُّونَ أَن یغْفِرَ اللَّهُ لَکمْ ۗ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّ‌حِیمٌ ﴿۲۲﴾ إِنَّ الَّذِینَ یرْ‌مُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَ‌ةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ ﴿۲۳﴾ یوْمَ تَشْهَدُ عَلَیهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَیدِیهِمْ وَأَرْ‌جُلُهُم بِمَا کانُوا یعْمَلُونَ ﴿۲۴﴾ یوْمَئِذٍ یوَفِّیهِمُ اللَّهُ دِینَهُمُ الْحَقَّ وَیعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ ﴿۲۵﴾ الْخَبِیثَاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَالْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثَاتِ ۖ وَالطَّیبَاتُ لِلطَّیبِینَ وَالطَّیبُونَ لِلطَّیبَاتِ ۚ أُولَٰئِک مُبَرَّ‌ءُونَ مِمَّا یقُولُونَ ۖ لَهُم مَّغْفِرَ‌ةٌ وَرِ‌زْقٌ کرِ‌یمٌ ﴿۲۶﴾

در حقیقت، کسانی که آن بهتان [داستان اِفک‌] را [در میان‌] آوردند، دسته‌ای از شما بودند. آن [تهمت‌] را شرّی برای خود تصوّر مکنید بلکه برای شما در آن مصلحتی [بوده‌] است. برای هر مردی از آنان [که در این کار دست داشته‌] همان گناهی است که مرتکب شده است، و آن کس از ایشان که قسمت عمده آن را به گردن گرفته است عذابی سخت خواهد داشت. (۱۱) چرا هنگامی که آن [بهتان‌] را شنیدید، مردان و زنان مؤمن گمان نیک به خود نبردند و نگفتند: «این بهتانی آشکار است»؟ (۱۲) چرا چهار گواه بر [صحت‌] آن [بهتان‌] نیاوردند؟ پس چون گواهان [لازم‌] را نیاورده‌اند، اینانند که نزد خدا دروغگویانند. (۱۳) و اگر فضل خدا و رحمتش در دنیا و آخرت بر شما نبود، قطعاً به [سزای‌] آنچه در آن به دخالت پرداختید، به شما عذابی بزرگ می‌رسید. (۱۴) آنگاه که آن [بهتان‌] را از زبان یکدیگر می‌گرفتید و با زبانهای خود چیزی را که بدان علم نداشتید، می‌گفتید و می‌پنداشتید که کاری سهل و ساده است با اینکه آن [امر] نزد خدا بس بزرگ بود. (۱۵) و [گر نه‌] چرا وقتی آن را شنیدید نگفتید: «برای ما سزاوار نیست که در این [موضوع‌] سخن گوییم. [خداوندا،] تو منزهی، این بهتانی بزرگ است.» (۱۶) خدا اندرزتان می‌دهد که هیچ گاه دیگر مثل آن را -اگر مؤمنید- تکرار نکنید. (۱۷) و خدا برای شما آیات [خود] را بیان می‌کند، و خدا دانای سنجیده‌کار است. (۱۸) کسانی که دوست دارند که زشتکاری در میان آنان که ایمان آورده‌اند، شیوع پیدا کند، برای آنان در دنیا و آخرت عذابی پر درد خواهد بود، و خدا[ست که‌] می‌داند و شما نمی‌دانید. (۱۹) و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود و اینکه خدا رئوف و مهربان است [مجازات سختی در انتظارتان بود]. (۲۰)‌ای کسانی که ایمان آورده‌اید، پای از پی گامهای شیطان منهید، و هر کس پای بر جای گامهای شیطان نهد [بداند که‌] او به زشتکاری و ناپسند وامی‌دارد، و اگر فضل خدا و رحمتش بر شما نبود، هرگز هیچ کس از شما پاک نمی‌شد، ولی [این‌] خداست که هر کس را بخواهد پاک می‌گرداند و خدا[ست که‌] شنوای داناست. (۲۱) و سرمایه‌داران و فراخ‌دولتان شما نباید از دادن [مال‌] به خویشاوندان و تهیدستان و مهاجران راه خدا دریغ ورزند، و باید عفو کنند و گذشت نمایند. مگر دوست ندارید که خدا بر شما ببخشاید؟ و خدا آمرزنده مهربان است. (۲۲) بی‌گمان، کسانی که به زنان پاکدامن بی‌خبر [از همه جا] و با ایمان نسبت زنا می‌دهند، در دنیا و آخرت لعنت شده‌اند، و برای آنها عذابی سخت خواهد بود، (۲۳) در روزی که زبان و دستها و پاهایشان، بر ضد آنان برای آنچه انجام می‌دادند، شهادت می‌دهند. (۲۴) آن روز خدا جزای شایسته آنان را به طور کامل می‌دهد و خواهند دانست که خدا همان حقیقت آشکار است. (۲۵) زنان پلید برای مردان پلیدند، و مردان پلید برای زنان پلید. و زنان پاک برای مردان پاکند، و مردان پاک برای زنان پاک. اینان از آنچه درباره ایشان می‌گویند بر کنارند، برای آنان آمرزش و روزی نیکو خواهد بود. (۲۶)

شأن نزول

مقالهٔ اصلی: حادثه افک

برای آیات افک دو شأن نزول ذکر شده است:

1. تهمت به عایشه از سوی کسانی که منافق خوانده شده‌اند، پس از بازگشت مسلمانان از غزوه بنی مُصطَلِق. این شأن نزول از سوی سید جعفر مرتضی عاملی، مورخ شیعه، علامه طباطبایی و ناصر مکارم شیرازی، از مفسران شیعه، مورد نقد قرار گرفته است.
2. تهمت به ماریه قبطیه توسط عایشه. این شأن نزول از سوی جعفر سبحانی، متکلم و مورخ شیعه و همچنین ناصر مکارم شیرازی، مرجع تقلید و مفسر شیعه، نادرست تلقی شده است.

چنانکه جعفر سبحانی در کتاب فروغ ابدیت آورده است، محدثان و مفسران اهل سنت، شأن نزول آیه را تهمت به عایشه از سوی منافقان دانسته‌اند. بر همین اساس، علامه طباطبایی ضمن بیان اینکه اهل سنت شأن نزول اول و شیعیان شأن نزول دوم را ترجیح داده‌اند، هر دو شأن نزول را دچار معضلاتی دانسته است. با این حال برخی علمای شیعه از جمله شیخ طوسی در تفسیر تبیان، فضل بن حسن طبرسی در مجمع البیان و ابوالفتوح رازی در روض الجنان نیز با اهل سنت هم‌نظرند.

معنای افک

فضل بن حسن طبرسی در مجمع البیان، واژه افک در این آیات را به معنای دروغ بزرگی دانسته است که واقعیت را دگرگون و وارونه می‌کند. واژه اِفک در زبان عربی به معنای چیزی است که از حالت اصلی و طبیعی خود خارج شده باشد؛ همچنین به معنای تهمت و دروغ نیز به کار رفته است، چرا که تهمت و دروغ سخنی است که از حق انحراف پیدا کرده و واقعیت آن برگردانده شده است.

محتوای آیات

قرآن کریم در آیات یازدهم تا بیست و ششم سوره نور به ماجرای تهمت فحشا به یکی از مسلمانان می‌پردازد و تهمت‌زنندگان را به دلیل این عمل سرزنش می‌کند. بر اساس آیات قرآن، فردی که به او تهمت زده شده، مشهور و از اعضای خانواده پیامبر(ص) بوده و تهمت‌زنندگان گروهی از مردم بوده‌اند.

خداوند در این آیات، تهمت‌زنندگان را به عذابی بزرگ تهدید کرده و به سرزنش مؤمنان پرداخته که چرا شایعات را بدون دلیل و بررسی پذیرفته‌اند.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع