مسجد قبا (تهران)
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | محمود حسینیان تهرانی • تقی طرخانی |
| تأسیس | ۱۳۳۵ش |
| کاربری | عبادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی |
| مکان | تهران |
| وقایع مرتبط | محل سخنرانیهای محمد مفتح و مؤثر در پیروزی انقلاب اسلامی ایران |
| مشخصات | |
| مساحت | حدود پنج هزار متر مربع |
| وضعیت | فعال |
| امکانات | مسجد • حوزه علمیه • کتابخانه • صندوق قرضالحسنه |
| معماری | |
| معمار | عبدالمجید نقرهکار (رئیس سابق دانشگاه علم و صنعت) |
مسجد قُبا از مساجد معروف تهران که در مبارزه علیه حکومت شاهنشاهی و شکلگیری انقلاب اسلامی ایران نقش مؤثری داشت. محمد مفتح پس از مدت کوتاهی از افتتاح مسجد، امامت جماعت آن را برعهده گرفت و با سخنرانیهای انقلابی و سازماندهی تظاهرات، نقش مهمی در مبارزات علیه رژیم پهلوی ایفا کرد. سازماندهی نماز عید فطر ۱۳۵۷ش در تپههای قیطریه که به تظاهرات گسترده علیه رژیم انجامید، ازجمله وقایع مهم مربوط به این مسجد است.
زمین مسجد در سال ۱۳۳۵ش وقف شد، اما ساخت آن با تلاش خیّرین بهویژه تقی طرخانی و حمایت سید احمد خوانساری بین سالهای ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۳ش انجام گرفت. این مسجد پس از تعطیلی حسینیه ارشاد، محل فعالیتهای سیاسی و مبارزاتی علیه پهلوی شد. در کنار آن، فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی از جمله کتابخانه و صندوق قرضالحسنه نیز در این مسجد در جریان بود. پس از انقلاب نیز با توسعه بنا، راهاندازی حوزه علمیه خواهران، ستاد جهیزیه و دیدار با امام خمینی، فعالیتهای عبادی و اجتماعی آن ادامه یافت.
جایگاه و اهمیت
مسجد قبای تهران از مساجد تأثیرگذار در پیروزی انقلاب اسلامی ایران است که در خیابان شریعتی، نزدیک حسینیه ارشاد قرار دارد.[۱] نخستین امام جماعت آن روحانی مسنّی بهنام عراقچی بود، اما پس از مدت کوتاهی با تصمیم هیأت امنای مسجد از محمد مفتح برای امامت جماعت دعوت شد.[۲] این مسجد با حضور او پیش از انقلاب، فعالیتهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی گستردهای داشت[۳] که پس از انقلاب نیز ادامه یافت.[۴]
ساخت مسجد و نامگذاری
زمین اولیه مسجد با مساحت ۲۴۰ متر مربع در ۱۳۳۵ش توسط محمود حسینیان تهرانی وقف شد،[۵] اما تا زمان درگذشت او ساخته نشد و زمین توسط شهرداری و برخی مردم تصرف گردید.[۶] در ۱۳۵۰ش با تلاش تقی طرخانی (اولین شهید انقلاب اسلامی بهدست گروهک فرقان[۷])، زمین از شهرداری بازپس گرفته و ۴۰۰ متر مربع دیگر به آن افزوده شد. بین سالهای ۱۳۵۱ش تا ۱۳۵۳ش، مسجد با هزینه طرخانی و خیّرین، به مسئولیت سید محسن هزاوهای همدانی و حمایت سید احمد خوانساری (از مراجع تقلید) تأسیس شد.[۸] طراحی آن را عبدالمجید نقرهکار انجام داد و در سال ۱۳۵۳ش، پس از تعطیلی حسینیه ارشاد افتتاح شد.[۹]
درباره نام مسجد، برخی میگویند در جلسهای با حضور طالقانی و مطهری انتخاب شد.[۱۰] اما یکی از اعضای هیئت امنا نقل کرده ابتدا با استخاره، نام «رشاد» برگزیده شد، که به پیشنهاد علی شریعتی به «قبا» تغییر یافت تا سنتهای اصیل پیامبر اسلام(ص) احیا شود.[۱۱]
فعالیتهای پیش از انقلاب
مسجد قبا پیش از انقلاب، یکی از کانونهای اصلی مبارزه با رژیم پهلوی دانسته شده[۱۲] و گفته شده حضور مفتح، سخنرانیهای انقلابی و سازماندهی تظاهرات مردمی توسط او و دیگران، این مسجد را به یکی از مراکز مؤثر در شکلگیری انقلاب بدل کرد.[۱۳] از وقایع مهم آن، سازماندهی نماز عید فطر ۱۳۵۷ش در تپههای قیطریه بود که به تظاهرات گسترده علیه رژیم انجامید.[۱۴] همچنین پناهدادن به انقلابیون و درمان مجروحان از دیگر فعالیتهای سیاسی آن بود.[۱۵]
افزون بر فعالیتهای سیاسی، فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی ازجمله تأسیس کتابخانه و صندوق قرضالحسنه (صندوق ذخیره قبا) در سال ۱۳۵۶ش در این مسجد انجام گرفته است.[۱۶]
فعالیتهای پس از انقلاب
در ۱۳۶۸ش، ۴۵۰۰ متر مربع به مساحت مسجد افزوده و در سه طبقه بازسازی شد.[۱۷] دیدار کارگزاران مسجد با امام خمینی در ۴ دی ۱۳۵۸ش،[۱۸] تأسیس ستاد جهیزیه در همان سال، راهاندازی حوزه علمیه مختص خواهران در سال ۱۳۸۰ش و اجرای برنامههای عبادی، فرهنگی و اجتماعی از جمله فعالیتهای پس از انقلاب این مسجد بهشمار میروند.[۱۹]
پانویس
- ↑ «مسجدقبا؛ مهمترین مرکز حضور تودههای انقلابی»، شبستان.
- ↑ شعاعحسینی، دیدار در نوفللوشاتو، ۱۳۸۹ش، ص۲۰۴-۲۰۶.
- ↑ مازندرانیان، تاریخ شفاهی مساجد تأثیرگذار در انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹ ش، ص۶۳.
- ↑ «مسجد قبا؛ مهمترین مرکز حضور تودههای انقلابی»، شبستان.
- ↑ «مسجد قبا؛ پایگاه مهم در مبارزه علیه رژیم پهلوی»، مسجد نیوز.
- ↑ مازندرانیان، تاریخ شفاهی مساجد تأثیرگذار در انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹ ش، ص۲۲_۲۵.
- ↑ «شهيد مفتح و مسجد قبا»، راسخون.
- ↑ مازندرانیان، تاریخ شفاهی مساجد تأثیرگذار در انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹ ش، ص۲۹-۳۰.
- ↑ بسطامی، خاطرات علی دانش منفرد، ۱۳۸۴ش، ص۶۸؛ «مسجد قبا؛ پایگاه مهم در مبارزه علیه رژیم پهلوی»، مسجد نیوز.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ص۲۸.
- ↑ نیکبخت، زندگی و مبارزات آیتالله دکتر مفتح، تهران، ۱۳۸۴ش، ص۱۰۷.
- ↑ دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، ساواک و روحانیت، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۶۹؛ «مسجد قبا؛ مهمترین مرکز حضور تودههای انقلابی»، شبستان.
- ↑ نیکبخت، زندگی و مبارزات آیتالله دکتر مفتح، تهران، ۱۳۸۴ش، ص۲۲۲؛ مازندرانیان، تاریخ شفاهی مساجد تأثیرگذار در انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹ ش، ص۴۰-۴۵.
- ↑ مازندرانیان، تاریخ شفاهی مساجد تأثیرگذار در انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹ ش، ص۴۹-۵۲؛ «مسجد قبا؛ مهمترین مرکز حضور تودههای انقلابی»، شبستان.
- ↑ مازندرانیان، تاریخ شفاهی مساجد تأثیرگذار در انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹ ش، ص۵۵-۶۰.
- ↑ مازندرانیان، تاریخ شفاهی مساجد تأثیرگذار در انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹ ش، ص۶۳.
- ↑ «مسجد قبا؛ مهمترین مرکز حضور تودههای انقلابی»، شبستان.
- ↑ «چه شد که دکتر مفتح به «قبا» آمد؟»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ «مسجد قبا؛ مهمترین مرکز حضور تودههای انقلابی»، شبستان.
منابع
- بسطامی، رضا، خاطرات علی دانش منفرد، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۴ش.
- «چه شد که دکتر مفتح به «قبا» آمد؟»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۸ اسفند ۱۴۰۳ش، تاریخ بازدید: ۵ آبان ۱۴۰۴ش.
- دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، ساواک و روحانیت، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات، ۱۳۷۱ش.
- شعاعحسینی، فرامرز، دیدار در نوفللوشاتو (خاطرات سیاسی - اجتماعی ابوالفضل توکلی بینا)، تهران، چاپ و نشر عروج، ۱۳۸۹ش.
- «شهيد مفتح و مسجد قبا، راسخون»، برگرفته از ماهنامه شاهد یاران، شماره ۱۴، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۴ش.
- مازندرانیان، حمیدرضا، تاریخ شفاهی مساجد تأثیرگذار در انقلاب اسلامی (قبا، جاوید، لرزاده،الجواد)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹ش.
- مرکز بررسی اسناد تاریخی، یاران امام به روایت اسناد ساواک (شهید آیتالله دکتر محمد مفتح)، تهران، انتشارات مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، بیتا.
- «مسجد قبا؛ پایگاه مهم در مبارزه علیه رژیم پهلوی، مسجد نیوز»، تاریخ درج مطلب: ۸ بهمن ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۴ش.
- «مسجد قبا؛ مهمترین مرکز حضور تودههای انقلابی، شبستان»، تاریخ درج مطلب: ۱۱ بهمن ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۴ش.
- نیکبخت، رحیم، زندگی و مبارزات آیتالله دکتر مفتح، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۴ش.