علی‌اکبر رشاد

علی‌اکبر رشاد

اطلاعات فردی
تاریخ تولد	۱۳۳۵ش
زادگاه	تهران
اطلاعات علمی
استادان	وحید خراسانی • مشکینی • منتظری • مجتبی تهرانی • خامنه‌ای • مطهری
محل تحصیل	تهران • قم
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی	رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران • رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ اسلامی • عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی

علی‌اکبر صادقی رَشاد معروف به رشاد(زاده ۱۳۳۵ش، تهران) روحانی و پژوهشگر شیعه در حوزه علوم اسلامی و انسانی. او رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ اسلامی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران است.

رشاد در دوران تحصیل خود بیش از سایر استادان در درس مجتبی تهرانی شرکت کرده است. فعالیت‌های علمی او باعث شد که چندین سال متوالی نامش در فهرست «۵۰۰ مسلمان تاثیرگذار جهان» قرار گیرد.

رشاد بیش از ۴۵ عنوان کتاب و ۱۰۰ مقاله علمی در زمینه فلسفه، عرفان، کلام، دین‌پژوهی، فقه، اصول، فلسفه اصول، علم دینی، علوم انسانی، و شعر تالیف کرده است. نظریه ابتناء به عنوان یک نظریه مبنایی برای روش فهم دین از سوی ارائه و دفاع شده است. رشاد اجتهاد و فهم دینی رایج را دچار انسداد می‌داند و معتقد است فهم دین با اجتهاد مطلوب فاصله دارد. به نظر او دین و دموکراسی در صورتی هماهنگ می‌شوند که به دموکراسی به عنوان یک روش نگاه شود نه یک مبنا برای حکومت. رشاد در بحث کثرت‌گرایی دینی نقدهایی بر عبدالکریم سروش و جان هیک نگاشته و در بحث معنویت نیز آراء ملکیان و سید حسین نصر را نقد کرده است.

جایگاه و اهمیت

علی‌اکبر رشاد مؤسس چندین مرکز علمی در ایران است و آثار فراوان علمی او، تدریس در حوزه و دانشگاه، شرکت در همایش‌های بین‌المللی و همچنین کسب رتبه‌های علمی، او را به چهره‌ای شناخته شده در عرصه علمی ایران و جهان اسلام تبدیل کرده است.

به باور مسئولان دبیرخانه مجمع عالی علوم انسانی اسلامی، رشاد اهتمام خاصی به نوآوری و نظریه‌پردازی در راستای تحول معرفت دینی و توسعه‌ علوم اسلامی دارد. وی هدایت و تربیت ده‌ها محقق را برعهده داشته، زمینه‌ساز شکل‌گیری صدها اثر علمی در ساحت علوم اسلامی و انسانی بوده و دیدگاه‌های راهگشایی در خصوص علوم انسانی اسلامی ارائه نموده است. از نظر آنان، رشاد با این عملکرد، کمک قابل توجهی به پیشرفت این علوم کرده است.

رشاد در نُه سال متوالی (از ۲۰۱۵م تا ۲۰۲۳م) جزو «۵۰۰ مسلمان تاثیرگذار جهان» معرفی شده و در طول دوران علمی خود بیش از ۳۰ جایزه و نشان علمی دریافت کرده است. برنده جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی (۱۳۹۸ش)، انتخاب به عنوان نظریه‌پرداز برجسته در جشنواره بین‌المللی فارابی (۱۳۸۸ش) و تقدیر‌شده از سوی کرسی نظریه‌پردازی برای «نظریه ابتناء» و دریافت جوایز و تقدیرنامه‌هایی از سوی یونسکو، آیسسکو، ریاست جمهوری و وزارت علوم جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۳ش) ازجملۀ جوایز او به شمار می‌رود.

دریافت جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی توسط علی‌اکبر رشاد

علی‌اکبر رشاد در فهرست ۵۰۰ شخصیت موثر جهان اسلام در سال ۲۰۲۳م

آراء و اندیشه‌ها

نظریه ابتنا

نظریه ابتناء، نظریه‌ای است برای تبیین فرایند شکل‌گیری و تغییرات معرفت دینی. این نظریه در واقع چارچوب نظری منطق جدیدی است که رشاد برای فهم دین پیشنهاد داده است. او خلاصه‌ای از نظریه‌اش را در تارنمای شخصی‌ منتشر کرده است

دین و معنویت

رشاد در کتاب معنا منهای معنا به نقد نظریه عقلانیت و معنویت مصطفی ملکیان و نیز سنت‌گرایی سید حسین نصر پرداخته است. رشاد معنویت پیشنهادی از سوی ملکیان را معنویتی منهای دین، و در نتیجه معنویتی بدون معنا توصیف می‌کند. او هم‌چنین در نقد اندیشه‌های سید حسین نصر بر این باور است که سنت‌گرایی که مد نظر اوست تناسبی با جامعه شیعه ندارد و حداکثر می‌تواند برای جهان غرب مفید باشد که تحول از سنت به مدرنیته را از سر گذرانده‌اند.

نقد کثرت‌گرایی دینی

علی‌اکبر رشاد منتقد و مخالف نظریه کثرت‌گرایی دینی است. او در کتابی با نام «مباحثه با جان‌ هیک»، که یک الاهی‌دان مسیحی است، مجموعه نگاشته‌های خود در نقد کثرت‌گرایی دینی را گردآوری کرده است. در همین کتاب نظریه کثرت‌گرایانه عبدالکریم سروش با نام صراط‌های مستقیم در قالب مقاله‌ای نقد شده است.

اجتهاد مطلوب

رشاد در سال ۱۳۸۱ در مقاله «اجتهاد موجود و اجتهاد مطلوب»، اجتهاد و معرفت دینی را دچار انسداد دانسته و معتقد است حوزه‌های دانشی کلام، فلسفه، فقه و اخلاق و تربیت چند سده است که گرفتار انسداد است و از همین رو نیازمند آسیب‌شناسی است. به باور او اجتهاد در طول سالها محدود،‌ محصور و حتی تقلیدی شده است و برای برون‌رفت از این وضعیت باید همه دین را با اجتهاد تازه فهمید. و راه آن هم بازشناسی روش‌های اجتهاد است.

دموکراسی قدسی

نظریه دموکراسی قدسی نیز جزو آراء رشاد است که در مقاله‌ای به همین نام آن را توضیح داده است. بر اساس نظر رشاد مشروعیت حکومت وابسته به اراده الهی است، اما دولت دینی از لحاظ ساختاری و رفتاری، مردم‌گرا و متکی به مقبولیت مردمی‏‎ ‎‏است. در این حکومت تفکیک قوا، مشارکت مردم، مشارکت احزاب، قانون‌مداری مردم و مسئولان و تساوی در برابر قاون، حقوق اقلیت‌ها و مانند آن پذیرفته است. او این نظریه را بر اساس پذیرش دموکراسی به عنوان یک روش و رفتار بنا کرده است نه دموکراسی به عنوان مبنا.

علم دینی و معرفت دینی

از نظر رشاد علم دینی یک ضلع از چهار ضلع معرفت دینی است. و معرفت دینی نیز از نظر او عبارت است از «نتیجه تلاش موّجه برای کشف یا فهم دین و داده‌های دینی». به نظر او علم دینی از لحاظ منابع، «کثرت‌گرا» است و از حیث معرفت‌شناسی، «واقع‌گرا». او هم‌چنین علم دینی را «واقع‌نما»؛ هم‌افزا و پیوسته پویا؛ «آزمون‌پذیر» و تصحیح‌شونده؛ و از نقطه‌نظر ارزشی «اخلاق‌مدار» و «غیربحران‌زا» معرفی می‌کند.

در باور او علم دینی با این که خطاپذیر است، ولی هم‌چنان مقدس است زیرا در اکثر موارد به واقع می‌رسد و منابع، مبانی و موضوع و مقاصدش نیز مقدس هستند. رشاد «واقع‌گرایی انتقادی» را در علم دینی، می‌پذیرد و معتقد است اصرار بر اصابت صد در صدی و «واقع‌نمایی شمولی» قضایای علمی، عملا مستلزم قول به انسداد و تن دردادن به عدم امکان وقوعی علم دینی است.

زندگی‌نامه علمی

علی‌اکبر رشاد در سال ۱۳۳۵ش در تهران متولد شد. او دوره مقدمات حوزه را طی سال‌های ۱۳۴۶ش تا ۱۳۴۹ش در تهران فرا گرفت. سپس در سال ۱۳۴۹ش برای ادامهٔ تحصیل به قم رفت. او در قم دروس سطح، تفسیر و عقاید را از اساتیدی همچون حسین شب‌زنده‌دار، علی‌پناه اشتهاردی، مرتضی مقتدایی، مصطفی اعتمادی، مرتضی بنی‌فضل، موسوی تهرانی، ستوده، محمدحسن قافی یزدی، سید علی محقق داماد و جعفر سبحانی آموخت و ۲۰ سال در درس خارج فقه و اصول وحید خراسانی، علی مشکینی و حسینعلی منتظری شرکت کرد.

او در تهران در درس سید علی خامنه‌ای و مجتبی تهرانی حاضر شد و همزمان با فراگیری فقه و اصول، فلسفه را نیز نزد اساتیدی چون احمد بهشتی، مرتضی مطهری و محمد محمدی گیلانی آموخت. گفته شده مهمترین استادِ علی‌اکبر رشاد، مجتبی تهرانی بود که ۲۵ سال در دروس او شرکت کرده است.

رشاد در ضمن بیان خاطرات پیش از انقلاب خود تأکید دارد که او در مبارزات پیش از انقلاب حضور داشته و در نقاط مختلف تهران جوانان را علیه رژیم پهلوی خط‌دهی می‌کرده است. او بیش از ۴۰ سال است که در دانشگاه‌های ایران فلسفه‌ دین و کلام، منطق فهم دین، تفسیر و علوم قرآن و در حوزه‌های علمیه، سطوح عالی، خارج فقه و اصول، فلسفه و عرفان تدریس می‌کند. حاصل افزون بر ۲۰ سال تدریس خارجِ «قواعد فقهیه»، «صلاة الجمعه»، «صلاة المسافر»، «ولایة الفقیه»، «فقه السیاسه»، «فقه القضاء»، «فقه التکنولوجیا الحَیویه» (فقه زیست فناوری و مهندسی ژنتیک)، «فلسفة الفقه»، و دو دوره «خارج اصول» و سه دوره «خارج فلسفه اصول»، در قالب چندین جلد کتاب تنظیم شده که یا منتشر شده و یا در آستانه انتشار است.

مسئولیت‌ها

علی‌اکبر رشاد در کنار فعالیت‌های علمی، مسئولیت‌هایی نیز در جمهوری اسلامی داشته که برخی از آنها عبارت است از:

• مؤسس و رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ اسلامی (از سال ۱۳۷۳ش)
• رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران (از ۱۳۹۰ش)
• عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی (از ۱۳۸۲ش)
• مؤسس و تولیت حوزه‌ علمیه‌ امام رضا(ع) در تهران (مشتمل بر سه مدرسه) (سال ۱۳۶۳ش)
• مؤسس مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) (از سال ۱۳۸۸ش)
• عضو مجمع عمومی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی (از ۱۳۸۶ش)
• رئیس هیأت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی کشور (از سال ۱۳۸۵ش)
• مؤسس انجمن جهانی فلسفۀ دین اسلامی
• عضو قطب علمی فلسفه دین
• عضو پیوسته فرهنگستان علوم

آثار علمی و پژوهشی

علی‌اکبر رشاد آثار فراوانی به‌صورت کتاب، تقریر و مقاله تدوین کرده است. او تا پیش از سال ۱۳۹۷ش بیش از ۴۵ عنوان کتاب در موضوعات فلسفه، عرفان، کلام، دین‌پژوهی، فقه، اصول، فلسفه اصول، علم دینی، علوم انسانی، مباحث اجتماعی، اندیشۀ سیاسی، هنر، ادبیات و شعر تالیف کرده است که بیش از ۳۰ اثر او به زبان‌های دیگر (عربی، انگلیسی، آلمانی، اسپانیولی، مالایی و ترکی آذری) ترجمه شده است. او هم‌چنین تا سال ۱۳۹۷ش بیش از ۱۰۰ مقاله علمی در موضوعات مختلف نگاشته و منتشر کرده است.

• فلسفة الاصول (۵ جلد)
• نظریة الخطاب الشرعی
• صلاة المسافر
• فلسفۀ مضاف (درآمدی تأسیسی بر فلسفه‌های مضاف اسلامی)
• نظریه ابتناء
• فلسفه دین
• الهیات فلسفی (دروس شرح منظومۀ حکمت ملا هادی سبزواری)
• درباره علم دینی
• دین‌پژوهی معاصر (ارزیابی گفتمان‌های دینی سه‌گانۀ متجدد، متجمد و مجدِّد)
• منطق فهم دین: دیباچه‌واره‌ای بر روش‌شناسی اکتشاف گزاره‌ها و آموزه‌های دینی
• شهود و شیدایی؛ تأملاتی در باب فلسفه هنر و نسبت دین، عرفان، اخلاق و هنر

دانشنامه‌نگاری

همچنین او سرپرستی علمی تدوین چندین دانشنامه، ازجمله: دانشنامه امام علی(ع) (۱۳ جلد)، دانشنامه فاطمی (۶ جلد) و دانشنامه علوم قرآن (۶ جلد) را برعهده داشته و تقریرات دروس وحید خراسانی، حسینعلی منتظری، مجتبی تهرانی و سید علی خامنه‌ای را تدوین کرده است.

همایش‌های علمی

رشاد در همایش‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی بسیاری شرکت کرده است که تا سال ۱۳۹۷ش، ۳۵ همایش بین‌المللی در خارج از ایران و ۴۱ همایش بین‌المللی در ایران از جمله آنهاست. همچنین او در بیش از ۱۰۰ همایش علمی داخلی سخنرانی کرده است. برخی از همایش‌های برون‌مرزی رشاد عبارتند از:

• کنفرانس بین‌المللی اسلامی‌سازی علوم انسانی در جاکارتای اندونزی (۱۳۹۶ش)
• کنفرانس صلح و عدالت، شورای جهانی کلیساها در ژنو سوئیس (۱۳۷۴ش)
• سومین نشست اسلام و مسیحیت (کاتولیک) در وین اتریش (۱۳۷۷ش)
• سومین گفتگوی دینی با دانشگاه بیرمنگام، دین و سیاست در بیرمنگام انگلستان (۱۳۸۱ش)
• چهارمین اجلاس گفتگو با واتیکان (ارکان صلح: حقیقت، عدالت، عشق و آزادی) در واتیکان (۱۳۸۲ش)
• سومین کنفرانس بین‌المللی انجمن فلسفۀ دین در ملبورن ایتالیا (۱۳۸۹ش)
• همایش علم دینی در جاکارتای اندونزی (۱۳۹۳ش)