بیانیه گام دوم انقلاب

بیانیهٔ گام دوم انقلاب یا بیانیهٔ گام دوم نوشته سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، به مناسبت چهلمین سال انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۹۷ صادر شد و با مخاطب قرار دادن جوانان، ضمن بیان پیشینه وقوع انقلاب و دشواری‌های آن، به دستاوردهای چهل ساله انقلاب اسلامی ایران پرداخت و چشم‌انداز آینده انقلاب را در بخش‌های مختلفی از جمله علم و پژوهش، معنویت و اخلاق، عدالت و مبارزه با فساد تبیین کرد.

مخاطب اصلی بیانیه گام دوم، جوانان به عنوان محور تحقق نظام پیشرفته اسلامی هستند و فرصت ارزشمندی برای کشور دانسته شده‌اند.

ناصر مکارم شیرازی، از مراجع تقلید شیعه و مهدی شب‌زنده‌دار از مدرسان درس خارج فقه در حوزه علمیه قم، به حمایت از بیانیه گام دوم پرداختند و آن را دقیق و عالمانه خواندند. سید احمد خاتمی، عضو مجلس خبرگان رهبری، ریشه اعتماد رهبر جمهوری اسلامی به جوانان را سیره و سنت پیامبر(ص) دانسته است که سه تن از جوانان را برای مناصب مهم برگزید. همایش‌هایی با عنوان «گام دوم انقلاب» در تهران و قم برگزار شد. کتابی با عنوان «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی»، با هدف تشریح بیانیه گام دوم برای اقشار مختلف و به‌ویژه جوانان، در بهار ۱۳۹۹ش منتشر شده است.

مناسبت، موضوع و مخاطب

بیانیه گام دوم انقلاب یا بیانیه گام دوم، ۲۲ بهمن ۱۳۹۷ش در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران منتشر شد. این بیانیه ابتدا با اشاره به پیروزی انقلاب اسلامی و گذشت چهل سال از آن، دومین گام انقلاب را «خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی» معرفی کرده است.

مخاطب بیانیه گام دوم، جوانان هستند که بر اساس متن بیانیه، «بخش دیگری از جهاد بزرگ برای ساختن ایران اسلامی بزرگ» را آغاز خواهند کرد. در این بیانیه، جوانان محور تحقق نظام پیشرفته اسلامی معرفی شده‌اند که دنباله مسیر انقلاب اسلامی باید با همت و هشیاری آنان طی شود. بیانیه مذکور، مهمترین ظرفیت امیدبخش کشور را نیروی انسانی مستعد و کارآمد با زیربنای عمیق و اصیل ایمانی و دینی دانسته و جمعیت جوان زیر چهل سال را فرصت ارزشمندی برای کشور قلمداد کرده است.

محتوای بیانیه

اینفوگرافی بیانیه گام دوم به همراه تصویرسازی

بیانیه گام دوم انقلاب، ابتدا به پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ش و دشواری‌های تأسیس جمهوری اسلامی ایران پرداخته و آرمان انقلاب را ایجاد تمدن نوین اسلامی و «آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی (ارواحنافداه)» معرفی کرده است.

در بخش دیگری از بیانیه گام دوم، دستاوردهای انقلاب اسلامی تشریح شده است: ثبات و امنیت و حفظ تمامیت ارضی ایران، ایجاد زیرساخت‌های حیاتی و اقتصادی و عمرانی، تقویت مشارکت مردمی، ارتقای بینش سیاسی مردم، توجه به عدالت در تقسیم امکانات عمومی، افزایش معنویت و اخلاق در فضای جامعه و ایستادگی در برابر مستکبران جهان.

آخرین بخش بیانیه گام دوم، تبیین چشم‌اندازهای آینده و توصیه‌هایی درباره آینده انقلاب اسلامی در هفت موضوع است:

علم و پژوهش

در بیانیه گام دوم، با اشاره به پیشرفت‌های علمی ایران و دستیابی به رتبه شانزدهم در میان دویست کشور جهان، از جوانان خواسته شده است تا راه مذکور را با احساس مسئولیت بیشتر در پیش گیرند.

معنویت و اخلاق

در بیانیه گام دوم، رشد معنویت و اخلاق نیازمند همراهی حکومت‌ها دانسته شده، اما با این حال تصریح شده است که این دو، با دستور و فرمان به دست نمی‌آید. همچنین تأکید شده است که دستگاه‌های مسئول حکومتی و همچنین اشخاص و نهادهای غیرحکومتی، باید برنامه‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت جامع برای جلوگیری از فعالیت‌های ضدمعنوی و ضداخلاقی تنظیم و اجرا کنند.

اقتصاد

بر اساس بیانیه گام دوم، راه‌حل مشکلات اقتصادی کشور، سیاست‌های اقتصاد مقاومتی است که برنامه‌های اجرایی آن باید برای همه بخش‌ها تهیه و اقدام شود. درون‌زایی اقتصاد کشور، مولد و دانش‌بنیان شدن، مردمی کردن اقتصاد و عدم تصدی‌گری دولت، و برون‌گرایی، به عنوان مواردی از سیاست‌های مذکور بیان شده است.

عدالت و مبارزه با فساد

در بیانیه گام دوم انقلاب، گرچه نسبت فساد در کارگزاران حکومت جمهوری اسلامی بسیار کمتر از کشورهای دیگر و به‌خصوص حکومت پهلوی دانسته شده است، اما از همه مقامات خواسته شده است که از لقمه حرام بگریزند و دستگاه‌های نظارتی و دولتی، مسئول پیشگیری و مبارزه با رشد فساد معرفی شده‌اند.

استقلال و آزادی

در بیانیه گام دوم، با تأکید بر آنکه استقلال و آزادی هر دو از ارزش‌های اسلامی و عطیه الهی به انسان‌ها هستند، همه، و به‌خصوص دولت جمهوری اسلامی، موظف به حراست از آن شده است. با این حال تصریح شده است که استقلال نباید به معنای زندانی کردن سیاست و اقتصاد کشور در مرزهای خود و آزادی نباید در تقابل با اخلاق، قانون و ارزش‌های الهی و حقوق عمومی تعریف شود.

عزت ملی، روابط خارجی، مرزبندی با دشمن

بیانیه گام دوم، با تأکید بر آنکه سه مورد مذکور شاخه‌هایی از اصول عزت، حکمت و مصلحت در روابط بین‌الملل هستند، تصریح کرده است که دولت جمهوری اسلامی باید مرزبندی خود را با سردمداران نظام سلطه حفظ کند و عزت کشور و ملت را در نظر داشته باشد.

سبک زندگی

در بیانیه گام دوم تصریح شده است که تلاش غرب برای ترویج سبک زندگی غربی در ایران به زیان‌های اخلاقی، اقتصادی، دینی و سیاسی منجر شده است که مقابله با آن نیازمند جهاد همه‌جانبه و هوشمندانه است.

تصویرسازی

همزمان با انتشار بیانیه گام دوم انقلاب در سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، تصویری نیز همراه با متن بیانیه انتشار یافت که اقشار مختلفی از مردم در آن در کنار سید علی خامنه‌ای مشاهده می‌شوند: روحانیت، بسیجیان، کارگران، پزشکان و پرستاران، مهندسان، ورزشکاران، فرهنگیان، هنرمندان و دانشجویان. در تصویر مذکور، پرچم این کاروان در دستان یک زن است.

واکنش‌ها

بعد از انتشار بیانیه گام دوم از سوی رهبر جمهوری اسلامی ایران، واکنش‌های مثبت فراوانی از سوی چهره‌های علمی، دینی، مذهبی و اجتماعی ابراز و منتشر شد، از جمله ناصر مکارم شیرازی، از مراجع تقلید شیعه ساکن قم، در درس خارج فقه خود، بیانیه مذکور را بسیار دقیق و جامع خواند و آن را حاوی برنامه‌ای قوی و کاربردی برای چهل سال آینده انقلاب اسلامی تلقی کرد.

مهدی شب‌زنده‌دار، از فقهای شورای نگهبان و استاد درس خارج، بیانیه گام دوم را پرمغز و عالمانه خواند و جلساتی از درس خارج خود را به تبیین آن اختصاص داد. سید احمد خاتمی، عضو مجلس خبرگان رهبری، در این باره ریشه اعتماد رهبر جمهوری اسلامی به جوانان را سیره و سنت پیامبر(ص) دانسته است که سه تن از جوانان را برای مناصب مهم برگزید.

محمدتقی مصباح یزدی عضو مجلس خبرگان رهبری، هدف از صدور بیانیه گام دوم را انتقال میراث گذشته به نسل جدید می‌داند و تأکید می‌کند این فرضیه که "هر انقلابی می‌میرد" صحیح نیست بلکه این انقلاب مادی است که می‌میرد ولی انقلاب اسلامی، ماندگار است چون ارزش‌های این انقلاب، ارزش‌هایی است که با فطرت انسان توأم است.

مهدی گلشنی، عضو پیوسته فرهنگستان علوم در ایران، دلیل مخاطب قرار گرفتن جوانان در بیانیه گام دوم انقلاب را چنین تحلیل کرد که نسل جوان نقطه امید برای ساختن آینده کشور است و از نظر سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، این نسل کمتر آلوده به منافع زودگذر مادی است. محسن اسماعیلی از اعضای مجلس خبرگان رهبری، بیانیه گام دوم را از اسناد فقه سیاسی دانسته، آن را با کتاب تنبیه الامة و تنزیه الملة محمدحسین نائینی مقایسه کرده و بیانیه گام دوم را از سه منظر مهم دانسته است: ۱- تبیین دوباره آرمان‌های انقلاب اسلامی ۲- بازخوانی کارنامه انقلاب اسلامی و ۳- تعیین مسیر آینده.

سید ابراهیم رئیسی، عضو مجلس خبرگان رهبری، بیانیه‌ گام دوم را نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی و نشانگر پیشرفت‌های چهل ساله انقلاب اسلامی و راهبردی برای آینده نظام و حرکت انقلاب دانسته و تأکید کرده است که این بیانیه کاملاً ترسیم و مشخص می‌کند که تمدن اسلامی امری دست‌یافتنی است. سید محمدمهدی میرباقری، عضو مجلس خبرگان رهبری، بیانیه گام دوم را رفیع‌تر از کتاب تنبیه الامة و تنزیه الملة محمدحسین نائینی و همانند وصیت‌نامه سیاسی الهی امام خمینی دانسته و هدف این بیانیه را تئوریزه کردن رفتار جامعه‌اسلامی برای حرکت به سمت تمدن اسلامی معرفی کرده است.

برنامه‌ها و آثار مرتبط

همایش‌هایی درباره بیانیه گام دوم در ایران برگزار شده و آثاری نیز در همین زمینه انتشار یافته است:

• همایش بین‌المللی گام دوم انقلاب، با عنوان فرعی «الگوی نظام انقلابی تمدن‌ساز»، ۱۶ بهمن ۱۳۹۸ در تهران برگزار شد.

جلد ششم مجموعه آثار علمی همایش بیانیه گام دوم انقلاب و تمدن نوین اسلامی

• کتاب "عصر جدید؛ خوانشی از مفاهیم و راهبردهای بیانیۀ گام دوم" نوشته سید محمد مهدی میرباقری از سوی انتشارات «تمدن نوین اسلامی» در سال ۱۳۹۸ش منتشر شد.
• همایش ملی «بیانیه گام دوم انقلاب و تمدن نوین اسلامی» ۲۴ بهمن ۱۳۹۸ش در شهر قم برگزار شد. در این مراسم از مجموعه شش جلدی آثار علمی مرتبط با بیانیه گام دوم رونمایی شد.

• درسنامه «رنج شیرین»، نوشته روح‌الله عباسی، با محوریت تبیین بیانیه گام دوم، با تأکید بر نقش مساجد در تحقق اهداف انقلاب اسلامی، در اسفند ۱۳۹۸ انتشار یافت.

• کتاب «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی»، در ۱۸۱ صفحه با هدف تبیین و تشریح بیانیه گام دوم برای اقشار مختلف و به‌ویژه جوانان، از سوی پژوهشکده باقرالعلوم قم در بهار ۱۳۹۹ منتشر شد.

پیوند به بیرون

• متن بیانیه گام دوم انقلاب خطاب به مردم ایران
• مرور بیانیه گام دوم انقلاب
• بیانیه حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدّظلّه العالی) در تأیید بیانیۀ رهبر معظم انقلاب به نام گام دوم
• گفتگو با حجت‌الاسلام‌ والمسلمین سیدابراهیم رئیسی درباره بیانیه گام دوم انقلاب «با عزم راسخ، رسیدن به قله تمدنی امکان پذیر است»
• "کارکرد بیانیه گام دوم، انتقال میراث گذشته به نسل جدید است" گفتگو با آیت‌الله مصباح یزدی
• مبانی قرآنی بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی
• ویژه‌نامه همایش ملی بیانیه گام دوم انقلاب و تمدن نوین اسلامی