تحصن روحانیان در دانشگاه تهران (۱۳۵۷ش)
.jpg) | |
| شرح ماجرا | تحصن روحانیون در دانشگاه تهران در اعتراض به ممانعت دولت بختیار از بازگشت امام خمینی به ایران |
|---|---|
| طرفین | روحانیون / دولت بختیار |
| زمان | ۸ بهمن سال ۱۳۵۷ش مصادف با ۲۹ صفر سال ۱۳۹۹ق |
| دوره | حکومت پهلوی |
| مکان | دانشگاه تهران |
| نتایج | بازگشایی فرودگاه و ورود امام خمینی به ایران |
| واکنشها | صدور پیامهایی از محمدرضا گلپایگانی و شهاب الدین مرعشی نجفی از مراجع تقلید شیعه در قم. |
تحصن روحانیون در دانشگاه تهران حرکت اعتراضی از سوی روحانیان از هشتم تا دوازدهم بهمن سال ۱۳۵۷ش در اعتراض به ممانعت دولت شاپور بختیار از بازگشت امام خمینی به ایران بود.
این تحصن که با حضور جمعی از روحانیان مبارز و با حمایت مراجع تقلید، دانشجویان، دانشگاهیان و مردم همراه شد، نقش تعیینکنندهای در واداشتن دولت به عقبنشینی، بازگشایی فرودگاهها و نهایتاً فراهم شدن زمینه بازگشت امام خمینی در دوازدهم بهمن ایفا کرد و ازجمله رویدادهای تأثیرگذار در تسریع انقلاب اسلامی ایران بود.
بسترها و زمینههای شکلگیری تحصن
تحصن روحانیون در دانشگاه تهران در بهمن ۱۳۵۷ش، در اعتراض به ممانعت دولت شاپور بختیار از بازگشت امام خمینی، ازجمله رویدادهای مهم منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی قلمداد میشود.[۱]
پس از اعلام تصمیم امام خمینی در دوم بهمن ۱۳۵۷ش، مبنی بر بازگشت به ایران، بختیار، با اعلام عدم توانایی در تأمین امنیت، دستور بستن فرودگاههای کشور از چهارم بهمن را صادر کرد که منجر به تعویق بازگشت امام شد.[۲] در واکنش به این اقدام، در بامداد هشتم بهمن، حدود سی تن از روحانیون طراز اول که برای استقبال از امام آماده شده بودند، از جمله سید محمد بهشتی، مرتضی مطهری، سیدعلی خامنهای، حسینعلی منتظری و اکبر هاشمی رفسنجانی، در مدرسه رفاه گرد آمدند.[۳] در این نشست، ایدهٔ تحصن بهعنوان یک راهکار مؤثر پیشنهاد گردید.[۴] به گفتهٔ سیدعلی خامنهای، تجربهٔ موفق تحصن در بیمارستان مشهد، از جمله عواملی بود که به اتخاذ این تصمیم انگیزه بخشید.[۵] همچنین، فضای عمومی و شعارهای مردمی نیز نشان از آمادگی برای تشدید مبارزات داشت.[۶]
پس از اجماع بر اصل تحصن، انتخاب مکان مورد بحث قرار گرفت.[۷] درحالیکه گزینههایی چون مسجد شاه سابق (بازار) مطرح بود، مسجد دانشگاه تهران به پیشنهاد سید محمد بهشتی و حمایت شخصیتهایی چون مرتضی مطهری، بهدلیل اهمیت جهانی دانشگاه و ارتباط با دانشجویان، بهعنوان محل تحصن برگزیده شد.[۸]
رخدادهای واقع در تحصن
صبح هشتم بهمن ۱۳۵۷ش، گروهی از روحانیون خود را به دانشگاه رساندند.[۹] به گفته سیدحسن طاهری خرمآبادی، وی به اتفاق آقایان مطهری، خامنهای، ربانی املشی، ربانی شیرازی و گروهی دیگر، اول صبح در دانشگاه حاضر شدند.[۱۰] محمدصادق خلخالی نیز از حضور شخصیتهایی چون منتظری، بهشتی، هاشمی رفسنجانی، مهدوی کنی، باهنر، محلاتی و آذری قمی در این جمع اولیه یاد میکند.[۱۱]
با ورود روحانیون به دانشگاه، حدود بیست دانشجو که از پیش آگاه شده بودند، به استقبال آمدند.[۱۲] مرتضی مطهری بر پلههای مسجد دانشگاه ایستاد و ضمن اعلام آغاز تحصن در اعتراض به ممانعت دولت از ورود امام خمینی، تأکید کرد که این حرکت تا رفع مانع ادامه خواهد یافت.[۱۳] همزمان، گروهی از دانشجویان نیز با سردادن شعارهایی حمایت خود را اعلام کردند[۱۴] و تحصن رسماً از ساعت ۹ صبح آغاز شد.
سیدعلی خامنهای اولین اقدام متحصنین را، انتشار اعلامیه عنوان میکند.[۱۵] در این اعلامیه، دولت بختیار به دلیل «بیشرمی و اهانت به حیثیت ملت ایران»، کشتارهای روز جمعه ۶ بهمن در شهرهای مختلف و بستن فرودگاهها به روی امام خمینی، «جریحهدار ساختن احساسات پاک ملت» و «برانگیختن خشم سهمگین ملت» محکوم شده بود.[۱۶] روحانیون متحصن اعلام کردند که بهعنوان اعتراض به اعمال دولت بختیار از ساعت ۹ صبح روز یکشنبه ۸ بهمن ماه جاری تا بازگشت امام خمینی به وطن، در مسجد دانشگاه تهران تحصن میکنند تا صدای خود را به گوش جهانیان برسانند.» [۱۷]
تحصن از همان ساعات اولیه با استقبال گسترده علما و اقشار مختلف مردم مواجه شد.[۱۸] به گزارش روزنامه اطلاعات، تعداد متحصنین که در ساعت ۹ صبح حدود چهل نفر بود، تا ساعت ۱۰ به یکصد نفر افزایش یافت.[۱۹] نماینده خلبانان اعتصابی هواپیمایی ملی نیز با حضور در جمع متحصنین، آمادگی خلبانان برای پیوستن به این حرکت را اعلام کرد.[۲۰] سید محمود طالقانی نیز با وجود بیماری، در بعدازظهر همان روز به جمع متحصنین پیوست و اعلام کرد تا بازگشت امام خمینی به تحصن ادامه خواهد داد.[۲۱]
گروههای مختلف مردم راهی دانشگاه تهران شدند و گروهی از مدرسان حوزه علمیه قم، ازجمله فاضل لنکرانی، قدوسی و راستی کاشانی، از صبح روز اول به متحصنین پیوستند.[۲۲] خبرنگاران از حضور شخصیتهای برجستهای چون منتظری، صدوقی، طاهری اصفهانی، بهشتی و مطهری در جمع متحصنین خبر دادند.[۲۳] به گفته قربانعلی دری نجفآبادی، تعداد متحصنین در ساعات اولیه روز به حدود ۲۵۰ نفر میرسید و با پیوستن فضلا و علمای قم و شهرستانها، این تعداد روز به روز افزایش مییافت؛[۲۴] به طوری که روزنامهها در دهم بهمن از حضور بیش از دو هزار نفر در مسجد دانشگاه تهران خبر دادند.[۲۵] دانشگاه تهران به مرکز آمد و شد مردم و گروههای مبارز تبدیل شد و سخنرانیهایی توسط سیدعلی خامنهای، هاشمی رفسنجانی و مرتضی مطهری برای تشکر از حمایتکنندگان برگزار میشد.[۲۶]
پیامدها و واکنشها
سید محمدرضا گلپایگانی از مراجع تقلید شیعه با انتشار نامهای ضمن تقدیر از متحصنین، بر «غیرقانونی بودن دولت بختیار» تأکید کرد.[۲۷] محمد صدوقی نیز با انتشار بیانیهای به دولت بختیار هشدار داد.[۲۸] میرزا جوادآقا تهرانی از مشهد و احمد مفتیزاده از کردستان[۲۹] و همچنین جوامع روحانیت یزد،[۳۰] شاهرود[۳۱] و اهواز[۳۲] نیز با صدور اطلاعیه و تلگراف، حمایت خود را از متحصنین اعلام کردند.
همزمان با تحصن تهران، علمای مبارز شهرستانها نیز در شهرهایی چون قم (با حضور سید محمدرضا گلپایگانی و سید شهابالدین مرعشی نجفی در مسجد اعظم)،[۳۳] مشهد (در صحن حرم امام رضا(ع))،[۳۴] اصفهان (در مسجد سید)[۳۵] و اراک (در مسجد حاج آقا صابر)[۳۶] دست به تحصن زدند. دانشگاهیان تبریز نیز در همبستگی با متحصنین تهران، در محوطه دانشگاه خود متحصن شدند.[۳۷]
سید عبدالحسین دستغیب نیز همراه هیئتی از علمای شیراز به تهران عزیمت کرده و به تحصن پیوست.[۳۸] سازمان ملی دانشگاهیان ایران،[۳۹] شورای مرکزی هماهنگی سازمانهای دولتی و ملی،[۴۰] جامعه اسلامی دانشگاهیان ایران،[۴۱] کارکنان راهآهن[۴۲] و سندیکای مشترک کارکنان صنعت نفت[۴۳] نیز با صدور بیانیههایی، پشتیبانی کامل خود را از این حرکت اعلام کردند.
تحصن روحانیون در دانشگاه تهران، تأثیر تعیینکنندهای در عقبنشینی دولت شاپور بختیار و پذیرش درخواست بازگشت امام خمینی داشت.[۴۴] به روایت هایزر (معاون فرمانده نیروهاى ارتش امریکا در اروپا)، بهدلیل تحصن شورای امنیت ملی وقت تصمیم به تغییر رویکرد پیرامون ورود امام خمینی به ایران و مدیریت کنترلشده ورود امام گرفت.[۴۵]
پایان تحصن
فشار فزاینده ناشی از تحصن روحانیون و حمایت گسترده مردمی، دولت شاپور بختیار را وادار به عقبنشینی کرد.[۴۶] تنها دو روز پس از آغاز تحصن، در دهم بهمن، اعلام شد فرودگاهها باز شدهاند و امام خمینی در دوازدهم بهمن به کشور بازخواهند گشت.[۴۷] اگرچه برنامه اولیه، حضور امام خمینی در دانشگاه تهران[۴۸] و اعلام رسمی پایان تحصن توسط ایشان بود؛[۴۹] اما بهدلیل حضور گسترده روحانیون و مردم برای استقبال در فرودگاه مهرآباد و ازدحام جمعیت، این برنامه لغو شد.[۵۰]
پس از ورود امام خمینی به ایران در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ش، روحانیون متحصن با صدور اعلامیهای، ضمن قدردانی از حمایتهای مردمی و دانشگاهیان، رسماً پایان موفقیتآمیز تحصن خود را اعلام و بر ادامه مبارزه تا پیروزی نهایی تأکید کردند.[۵۱]
پانویس
- ↑ بررسی و تحلیل برگزاری تحصن روحانیون در مسجد دانشگاه تهران در بهمن ۱۳۵۷، مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ قاسملو و آقاجانپور، تاریخ شفاهی کمیته استقبال از امام خمینی(ره)، ۱۳۹۳ش، ص۱۰۶.
- ↑ نوروزمرادی، حکایت تحصن؛ قصه متحصنین، ص۶ِ؛ احمدی، خاطرات آیتالله طاهری خرمآبادی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۸۳.
- ↑ احمدی، خاطرات آیتالله طاهری خرمآبادی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۸۳.
- ↑ سیدعلی خامنهای، مصاحبه با شبکهی ۲ تلویزیون دربارهی خاطرات ۲۲ بهمن، ۱۱ / ۱۱ / ۶۳.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات سالهای ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ انقلاب و پیروزی، ۱۳۸۸ش، ص۱۶۱.
- ↑ احمدی، خاطرات آیتالله طاهری خرمآبادی، ۱۳۸۴ش، ص۲۸۳.
- ↑ قاسملو و آقاجانپور، تاریخ شفاهی کمیته استقبال از امام خمینی، ۱۳۹۳ش، ص۱۱۰.
- ↑ احمدی، خاطرات آیتالله طاهری خرمآبادی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۸۴-۲۸۵.
- ↑ احمدی، خاطرات آیتالله طاهری خرمآبادی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۸۴-۲۸۵.
- ↑ خلخالی، خاطرات آیتالله صادق خلخالی، ۱۳۷۹ش، ص۲۷۲-۲۷۳.
- ↑ احمدی، خاطرات آیتالله طاهری خرمآبادی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۸۴-۲۸۵.
- ↑ احمدی، خاطرات آیتالله طاهری خرمآبادی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۸۴-۲۸۵.
- ↑ خلخالی، خاطرات آیتالله صادق خلخالی، ۱۳۷۹ش، ص۲۷۲-۲۷۳.
- ↑ سیدعلی خامنه ای، مصاحبه با شبکهی ۲ تلویزیون دربارهی خاطرات ۲۲ بهمن، ۱۱ / ۱۱ / ۶۳.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴ش، ص۷۱۴.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴ش، ص۷۱۴.
- ↑ احمدی، خاطرات آیتالله طاهری خرمآبادی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۸۴-۲۸۷.
- ↑ روزنامه اطلاعات، ۹ بهمن ۱۳۵۷، ص ۸.
- ↑ روزنامه اطلاعات، ۸ بهمن ۱۳۵۷، ص۲.
- ↑ روزنامه کیهان، ۹ بهمن۱۳۵۷، ص ۱.
- ↑ احمدی، خاطرات آیتالله طاهری خرمآبادی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۸۴-۲۸۷.
- ↑ روزنامه اطلاعات، ۹ بهمن ۱۳۵۷، ص ۸.
- ↑ نظری، خاطرات حجتالاسلام و المسلمین دری نجفآبادی، ۱۳۹۰ش، ص۲۰۴.
- ↑ روزنامه اطلاعات، ۱۰ بهمن ۱۳۵۷، ص۲.
- ↑ روزنامه کیهان، ۹ بهمن ۱۳۵۷، ص۱.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۶۵۱.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۶۴۵.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۶۴۹.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۵۴۲.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۵۴۴.
- ↑ روزنامه اطلاعات، ۱۱ بهمن ۱۳۵۷، ص ۲.
- ↑ آقاجانپور، قاسملو، تاریخ شفاهی کمیته استقبال از امام خمینی(ره)، ۱۳۹۳ش،ص۱۱۷.
- ↑ آقاجانپور، قاسملو، تاریخ شفاهی کمیته استقبال از امام خمینی(ره)، ۱۳۹۳ش،ص۱۱۷.
- ↑ رحیمیان، حدیث رویش، ۱۳۸۲ش، ص۲۹۴.
- ↑ روزنامه اطلاعات، ۱۱ بهمن ۱۳۵۷، ص ۲
- ↑ روزنامه اطلاعات، ۱۰ بهمن ۱۳۵۷، ص ۲
- ↑ روزنامه کیهان، ۱۱ بهمن ۱۳۵۷، ص ۴.
- ↑ روزنامه اطلاعات، ۱۱ بهمن ۱۳۵۷، ص ۸.
- ↑ روزنامه آیندگان، ۹ بهمن۱۳۵۷، ص ۲.
- ↑ روزنامه اطلاعات، ۹ بهمن۱۳۵۷، ص ۸.
- ↑ روزنامه اطلاعات، ۱۰بهمن۱۳۵۷، ص ۲.
- ↑ روزنامه اطلاعات، ۱۰بهمن۱۳۵۷، ص ۲.
- ↑ روزنامهی کیهان، ۱۰ بهمن۱۳۵۷، ص ۸.
- ↑ هایزر، ماموریت در تهران، ۱۳۶۵ش، ص۲۲۶.
- ↑ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، خاطرات حجهالاسلام والمسلمین غلامحسین جمی، ۱۳۸۵ش، ص۱۸۱.
- ↑ روزنامهی کیهان، ۱۰ بهمن۱۳۵۷، ص ۸.
- ↑ آقاجانپور، قاسملو، تاریخ شفاهی کمیته استقبال از امام خمینی(ره)، ۱۳۹۳ش،ص۱۴۲.
- ↑ قاسمپور، خاطرات محسن رفیقدوست، ۱۳۹۸ش، ص۱۳۸.
- ↑ قاسمپور، خاطرات محسن رفیقدوست، ۱۳۹۸ش، ص۱۴۴.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۷۱۹.
منابع
- احمدی، محمدرضا، خاطرات طاهری خرم آبادی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۹۷ش.
- بررسی و تحلیل برگزاری تحصن روحانیون در مسجد دانشگاه تهران در بهمن ۱۳۵۷، مرکز بررسی اسناد تاریخی، تاریخ درج مطلب: ۸ بهمن ۱۴۰۳ش، تاریخ بازدید: ۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
- خامنهای، سیدعلی، مصاحبه «دربارهی خاطرات ۲۲ بهمن»، شبکهی ۲ تلویزیون، ۱۱ بهمن ۱۳۶۳ش.
- خلخالی، صادق، خاطرات صادق خلخالی، تهران، نشر سایه، ۱۳۷۹ش.
- رحیمیان، محمدحسن، حدیث رویش، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- روحانی، سید حمید، اسناد انقلاب اسلامی، تهران: موسسه فرهنگی هنری بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- روزنامه آیندگان، ۹ بهمن ۱۳۵۷ش.
- روزنامه اطلاعات، ۸ و ۹ و ۱۰ بهمن ۱۳۵۷ش.
- روزنامه کیهان، ۹ بهمن ۱۳۵۷ش.
- قاسملو، اکبر و معصومه آقاجانپور، تاریخ شفاهی کمیته استقبال از امام خمینی(ره)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- مرکز اسناد انقلاب اسلامی، خاطرات غلامحسین جمی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- نظری، حیدر، خاطرات دری نجفآبادی، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۹۰ش.
- نوروزمرادی، کوروش، «حکایت تحصن؛ قصه متحصنین»، مجله پیام بهارستان، شماره ۹، بهمن ۱۳۸۰ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات سالهای ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ انقلاب و پیروزی، زیر نظر محسن هاشمی، به کوشش عباس بشیری، تهران، نشر معارف انقلاب، چاپ سوم، ۱۳۸۸ش.
- هایزر، رابرت، ماموریت در تهران، ترجمه علی اکبر عبدالرشیدی، تهران، اطلاعات، ۱۳۶۵ش.