سید علی حسینی سیستانی

سید علی سیستانی

مرجع تقلید
اطلاعات فردی
نام کامل	سید علی حسینی سیستانی
تاریخ تولد	۱۳ مرداد سال ۱۳۰۹ش (۹ ربیع‌الاول ۱۳۴۹ق)
محل زندگی	نجف
خویشاوندان سرشناس	محمدرضا و محمدباقر(فرزندان)سید جواد شهرستانی (داماد)
اطلاعات علمی
استادان	آیت‌الله حجت • آیت‌الله بروجردی • آیت‌الله خویی • شیخ حسین حلی
اجازه اجتهاد از	آیت‌الله خویی• حسین حلی
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
اجتماعی	مرجع تقلید شیعیان
وبگاه رسمی	http://sistani.org

سید علی حسینی سیستانی (متولد ۹ ربیع‌الاول ۱۳۴۹ق/۱۳۰۹ش مشهد)، از مراجع تقلید شیعه در قرن پانزدهم قمری است. حفظ موجودیت حوزه علمیه نجف در دوران حکومت بعثی‌ها، حفظ وحدت اقوام مختلف عراقی پس از سقوط صدام و تأثیرگذاری در تدوین قانون اساسی عراق در دوران نوین و همچنین حفظ هویت ملی عراق را از مهم‌ترین نقش‌های او دانسته‌اند.

سیستانی تحصیلات حوزوی را از ۱۳۶۰ق در مشهد آغاز کرد. سپس در قم در درس‌های خارج آیت‌الله بروجردی و سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای شرکت کرد و سرانجام در ۱۳۷۱ق به نجف هجرت نمود. او از آیت‌الله خویی و شیخ حسین حلی، در ۳۱سالگی اجازه اجتهاد دریافت کرد. سیستانی از ۱۳۸۱ق تدریس خارج را آغاز کرد و شاگردانی فراوانی تربیت نمود. پس از رحلت آیت‌الله خویی در ۱۴۱۳ق، با توصیه علمای نجف، مرجعیت عام شیعه به‌تدریج متوجه او شد و دامنه مقلدانش از عراق و ایران تا هند، پاکستان، اروپا و آمریکا گسترش یافت.

آیت‌الله سیستانی با تأکید بر ملی‌گرایی عراقی، حفظ وحدت شیعه و سنی، و مشارکت همه گروه‌ها در قدرت، نقشی تعیین‌کننده در شکل‌گیری نظام جدید عراق پس از سقوط صدام داشت. حمایت از روند دموکراتیک، مخالفت با اشغال، صدور دعوت به دفاع در برابر داعش، و دیدار تاریخی با پاپ فرانسیس از نقاط برجسته فعالیت‌های اوست.

دفتر او شبکه‌ای از مؤسسات علمی، فرهنگی، پژوهشی و خدماتی را در کشورهای مختلف از جمله ایران، عراق، ترکیه و انگلیس سامان‌دهی می‌کند. سیستانی همچنین آثار و تقریراتی در زمینه‌های فقه، اصول، حدیث و رجال دارد.

معرفی، زندگی‌نامه و جایگاه

سید علی حسینی سیستانی، از مراجع تقلید شیعه در قرن پانزدهم قمری در ۹ ربیع‌الاول سال ۱۳۴۹ق (۱۳ مرداد سال ۱۳۰۹ش) در مشهد متولد شد. پدرش سید محمدباقر، از عالمان شیعه و مادرش، دختر سید رضا مهربانی سرابی بود. جدّ او سید علی سیستانی، از شاگردان میرزای شیرازی در نجف بود که در سال ۱۳۱۸ق به مشهد مهاجرت کرده و مرجعیت امور دینی مردم را به عهده گرفته بود.

شهرت آیت‌الله سیستانی را به دلیل چگونگی رفتار او در زمان صدام برای حفظ موجودیت حوزه علمیه نجف پس از آیت‌الله خویی، و همچنین کنش‌های سیاسی او پس از سقوط صدام و هدایت افکار سیاسی مردم در حوادث سیاسی عراق دانسته‌اند؛ به صورتی که این نوع رفتار را از عوامل مهم حفظ وحدت اقوام مختلف عراقی، تکوین هویت و دولت ملی و تأثیرگذاری در تدوین قانون اساسی جدید عراق می‌دانند.

تحصیلات

سید علی سیستانی تحصیلات حوزوی خود را از سال ۱۳۶۰ق در مشهد آغاز کرد. او دروس مقدمات و سطح حوزه را نزد عالمانی چون محمدتقی ادیب نیشابوری، سید احمد مدرس یزدی، میرزا هاشم قزوینی و فلسفه را از مجتبی قزوینی فرا گرفت. وی همچنین در درس‌های میرزا مهدی اصفهانی و میرزا مهدی آشتیانی شرکت می‌کرد. در سال ۱۳۶۸ق به قم مهاجرت نمود و در دروس خارج سید حسین طباطبایی بروجردی و سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای حاضر شد.

اجازه اجتهاد آیت‌الله خوئی به آیت‌الله سیستانی

اجازه اجتهاد شیخ حسین حلی به آیت‌الله سیستانی

هجرت به نجف

سیستانی در سال ۱۳۷۱ق به نجف مهاجرت کرد و در مدرسه بخارایی اقامت گزید. در نجف، در دروس خارج فقه و اصول سید ابوالقاسم خویی و حسین حلی شرکت می‌کرد و همچنین از درس‌های سید محسن طباطبائی حکیم و سید محمود حسینی شاهرودی نیز بهره برد.

تدریس و شاگردان

آیت‌الله سیستانی دروس خارج خود را از سال ۱۳۸۱ق آغاز کرد و تا سال ۱۴۱۱ق ادامه داد. ازجمله افرای که در دروس او شرکت می‌کردند، عبارتند از:

1. سید محمدرضا سیستانی
2. سید محمدباقر سیستانی
3. سید مرتضی مهری
4. سید محمدعلی ربانی
5. سید هاشم هاشمی
6. سید منیر سید عدنان القطیفی
7. شیخ مهدی مروارید
8. سید احمد مددی
9. شیخ مصطفی هرندی

اجتهاد

سید علی سیستانی در سال ۱۳۸۰ق، در ۳۱ سالگی، از آیت‌الله خویی و شیخ حسین حلی، اجازه اجتهاد دریافت کرد. او تنها فردی بود که از شیخ حسین حلی، اجازه اجتهاد مطلق دریافت کرده است. آقابزرگ تهرانی نیز در نوشته‌ای در سال ۱۳۸۰ق، تبحر او در علم رجال و حدیث را گواهی کرده است.

مرجعیت

نماز آیت‌الله سیستانی بر جنازه آیت‌الله خویی

بنا بر آنچه که در وب سایت دفتر آیت‌الله سیستانی منتشر شده است، پس از رحلت آیت‌الله خوئی در سال ۱۴۱۳ق، جمعی از علمای نجف ازجمله سید علی بهشتی و مرتضی بروجردی، مردم را به تقلید از آیت‌الله سیستانی توصیه کردند که موجب اقبال مقلدان در عراق، ایران، هند، پاکستان و کشورهای حوزه خلیج فارس شد. این روند با درگذشت سید عبدالاعلی سبزواری (۱۴۱۴ق)، سید محمدرضا گلپایگانی (۱۴۱۴ق)، محمدعلی اراکی و سید محمد روحانی شتاب بیشتری گرفت و دایره مقلدان سیستانی به جوامع شیعه در اروپا و آمریکا نیز گسترش یافت.

سیستانی پس از بیماری آیت‌الله خویی در سال ۱۴۰۹ق، امامت جماعت مسجد خضرای نجف را تا سال ۱۴۱۴ق بر عهده گرفته بود و پس از درگذشت خویی، نماز میت او را اقامه کرد که به گفته برخی نشانه جانشینی بود.

ویژگی‌های علمی

سید جواد شهرستانی داماد آیت‌الله سیستانی، او را فقهیی معرفی می‌کند که از نظر مطالعه در میان مراجع نظیر ندارد. سید منیر خباز از شاگردان آیت‌الله سیستانی نیز چند ویژگی برای تدریس و پژوهش او بیان می‌کند:

• تلفیق میان مکاتب درسی سه حوزه مختلف مشهد، قم و نجف؛
• تسلط بر کتاب‌های فقه و حدیث دیگر مذاهب اسلامی و استفاده از آن کتاب‌ها در راستای فهم روایات اهل‌بیت(ع)؛
• استفاده از نظریات رایج در علوم غیرحوزوی برای تعمیق بیشتر علوم حوزوی.

آثار

مقالهٔ اصلی: فهرست آثار سید علی سیستانی

آیت‌الله سیستانی، در زمینه‌های فقه، اصول فقه، حدیث و رجال دارای تألیفات متعددی است. همچنین شاگردان او چندین تقریر از درس‌های او به رشته تحریر در آورده‌اند که در وبگاه «تقریرات» جمع‌آوری شده است.

مبانی فکری و اندیشه‌های سیاسی

منش سیاسی-اجتماعی آیت‌الله سیستانی را در میانه آیت‌الله خویی از یک سو و امام خمینی و سید محمدباقر صدر از دیگر سو تصویر کرده‌اند؛ به این بیان که اگرچه نقشی برای فقیه در تشکیل دولت قائل نیست و به جای دولت دینی به دولت مدنی روی آورده؛ ولی بی‌تفاوتی فقها نسبت به امور سیاسی هم نمی‌پذیرد و برای مرجعیت نقشی نظارتی و هدایت‌گری قائل است. عبدالواهاب فراتی از پژوهشگران سیاسی، چگونگی سیاست‌ورزی آیت‌الله سیستانی را ناشی از بازگشت به اندیشه میرزای نائینی می‌داند که از قرارداد مدنی میان مردم و حاکم تحت یک نظام دموکراتیک حمایت می‌کند.

نفی ولایت عامه فقیه

آیت‌الله سیستانی، ولایت عامه فقیهان که از سوی بسیاری از فقها طرح شده است را نمی‌پذیرد. به باور او فقیه هیچ‌گونه ولایتی بر امور مرتبط با حکومت ندارد؛ البته این نفی ولایت فقیه بر امور عامه را به معنای نادیده گرفتن ولایت فقیه بر اموری مانند امور حسبیه و قضاوت نمی‌داند که در روایات تصدی آن را برای فقیه لازم دانسته است.

حق تصرف مردم در منطقة الفراغ

به باور آیت‌الله سیستانی، در جایی که از طرف شارع حکمی صادر نشده و معمولا از آن به حوزه احکام غیرمنصوص یا منطقة الفراغ یاد شده، مردم تصمیم‌گیر خواهند بود و از حوزه تصرفات فقیه خارج خواهد بود. در توضیح این نظر گفته شده، منطقة الفراغ به عنوان بخش بزرگی از حوزه عمومی به حساب می‌آید که حق مردم در آن به رسمیت شناخته شده و مردم حق قانون‌گذاری در آن را به شرط عدم مخالفت با شرع دارند. در این قلمرو هیچ انسانی بر دیگری ولایت ندارد و فقط خود مردم می‌توان ولایت خود را در این حوزه به دیگران واگذار کنند.

حکومت تابع اراده عمومی

به گفته پژوهشگران سیاسی، آیت‌الله سیستانی بر اساس مبانی فکری خود، از حکومتی حمایت می‌کند که در یک روند دموکراتیک از سوی اکثریت مردم پذیرفته شده باشد. اکثریت از منظر او را نه اکثریت فرقه‌ای یا قومی؛ بلکه اکثریت اتباع عراق دانسته‌اند که در انتخابات شرکت کرده باشند. محصول چنین اندیشه‌ای را ظهور جامعه مدنی قوی در عراق دانسته‌اند که با نهادینه شدن آن سهم‌خواهی گروه‌های سیاسی کم می‌شود. بر این اساس همچنین گفته شده که قانون اساسی هم باید تابع اراده مردم عراق باشد و چون اکثریت مسلمان هستند این قانون هم نمی‌تواند خلاف موازین دینی اسلامی باشد.

حفظ وحدت با تأکید بر ملی‌گرایی عراقی

به گفته پژوهشگران، آیت‌الله سیستانی برای مهار منازعات سیاسی، قومی و مذهبی عراق، همیشه در بیانیه‌های خود بر این نکته تأکید داشته که عراق برای همه عراقی‌هاست نه گروه یا مذهب خاصی. او با وجود اینکه فقیهی شیعه‌مذهب است؛ ولی تاکنون موضعی جانب‌دارانه برای برتری دادن به شیعیان نگرفته است، تعرض به دیگر اقوام و پیروان مذاهب را جایز نمی‌داند و در نهایت بر حل و فصل مسالمت‌آمیز منازعات تأکید داشته است. این نوع موضع‌گیری‌های آیت‌الله سیستانی را نزدیک به دموکراسی انجمنی دانسته‌اند که بر پایه آن همه گروه‌های قومی و مذهبی عراقی باید در قدرت مشارکت داشته باشند، و حق دارند خودگردان باشند و در نهایت اینکه به حفظ نظام جدید عراق متعهد باشند.

فعالیت‌های سیاسی- اجتماعی

فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی آیت‌الله سیستانی را به‌ویژه پس از سقوط صدام، رفتاری در راستای مبانی فکری او ارزیابی کرده‌اند که به حفظ یکپارچگی عراق، شکل‌گیری نظام سیاسی مدرن، نفی اشغال‌گری و جلوگیری از تجزیه عراق توسط گروه‌های تندرو منجر شده است.

• تلاش برای حفظ وحدت شیعه و سنی

آیت‌الله سیستانی:

بنده بارها گفته و باز هم می‌گویم که نگویید سنی‎‌ها
برادرانمان هستند بلکه آنها نفس و جان ما هستند

آیت‌الله سیستانی با تأکید بر وحدت آیینی بیشتر مردم عراق، تعرض به جان، مال، آبرو و اعتقادات مسلمانان (اعم از شیعه و سنی) و حتی دیگر مذاهب را حرام می‌داند؛ به همین دلیل او قائل به حرمت لعن برخی از صحابه است. او در جریان تنش‌های مذهبی سال ۲۰۰۷م بر ضرورت وحدت اسلامی و برابری حقوقی همه عراقی‌ها تأکید کرد و شیعیان را به پیشگامی در دفاع از حقوق اهل‌سنت فراخواند.

• مشارکت در تغییر نظام و قوانین عراق

پس از حمله نیروهای آمریکایی به عراق و سقوط دولت صدام‌حسین، آیت‌الله سیستانی ضمن مخالفت با طرح آمریکا برای تدوین قانون اساسی، این حق را فقط برای مردم عراق مشروع دانست و معتقد بود که اعضای مجلس قانون‌گذاری عراق باید از طریق انتخابات تعیین شوند.

• صدور فتوای جهاد علیه داعش

مقالهٔ اصلی: فتوای جهاد علیه داعش

آیت‌الله سیستانی، پس از سقوط موصل در عراق و پیشروی گروه داعش به سوی مرکز و جنوب عراق، دفاع از کشور، ملت و مقدسات را واجب کفایی خواند و از شهروندانی که توانایی حمل سلاح و مبارزه با تروریست‌ها را دارند خواست به نیروهای امنیتی بپیوندند. این خواسته آیت‌الله سیستانی که از سوی عبدالمهدی کربلایی، امام جمعه کربلا اعلام شد، گرچه یک فتوا نبود، اما بنابر تحلیل‌ها، کارکرد فتوا را داشت و موجب شد بسیاری به صفوف مبارزه با داعش بپیوندند.

دیدار پاپ فرانسیس با آیت‌الله سیستانی در نجف

• دیدار پاپ فرانسیس

پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک‌ها در ۱۶ اسفند سال ۱۳۹۹ش در سفر به عراق، با آیت‌الله سیستانی در نجف ملاقات کرد. در این دیدار آیت‌الله سیستانی چالش‌های عمده منطقه از جمله جنگ‌ها، فقر، نقض آزادی‌ها، تحریم‌های ناعادلانه و آوارگی فلسطینی‌ها را مورد بحث و گفت‌وگو قرار داد.

مؤسسات وابسته

مقالهٔ اصلی: فهرست مراکز وابسته به دفتر سید علی سیستانی

دفتر آیت‌الله سیستانی شبکه‌ای از مؤسسات علمی، فرهنگی، پژوهشی و خدماتی را کشورهای مختلف از جمله ایران، عراق، ترکیه و انگلیس تأسیس کرده است. از جمله این مؤسسات می‌توان به مؤسسه امام علی(ع) در قم، مؤسسه فرهنگی آل‌البیت(ع) در استانبول، مرکز تحقیقات اسلامی المصطفی، مرکز پژوهش‌های اعتقادی قم، مرکز احیای میراث اسلامی، مرکز پژوهش‌های فلکی و کتابخانه‌های تخصصی اشاره کرد.