موریتانی

موریتانی

اطلاعات عمومی
دین رسمی	اسلام
جمعیت کل	۴ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر (۲۰۲۰م)
مساحت	۱,۰۳۰,۷۰۰ کیلومترمربع
حکومت	جمهوری اسلامی
پایتخت	نُواكشوط ۱۸°۰۹′ شمالی ۱۵°۵۸′ غربی
زبان رسمی	عربی
اسلام
درصد مسلمانان	۹۹٪
اطلاعات شیعی
جمعیت	۳۳۰۰۰ نفر
درصد به جمعیت مسلمانان	۱ درصد

موریتانی (عربی: الموريتانية، انگلیسی: Mauritania) کشوری با اکثریت مسلمان و زبان رسمی عربی در غرب آفریقا. در ۱۹۶۰م/۱۳۳۹ش از فرانسه استقلال یافت و نظام سیاسی آن جمهوری اسلامی است. موریتانی مانند پلی جغرافیایی و فرهنگی بین شمال غرب آفریقا (شامل مراکش، الجزایر و تونس) و غربی‌ترین بخش جنوب صحرای آفریقا (سنگال، گامبیا و مالی) قرار دارد.

اقلیتی از شیعیان در این کشور زندگی می‌کنند که دولت موریتانی به آنان اجازه برگزاری مراسم، تأسیس مرکز دینی و تبلیغ نمی‌دهد. مجتمع امام علی(ع) اولین نهاد شیعیان این کشور، در سال ۱۳۹۷ش بسته شد.

تاریخ

مسجد جامع شهر تاریخی شنقیط

مسلمانان تاجر یا گردشگر اولین پیروان اسلام بودند که آخر قرن اول هجری قمری با موریتانی آشنا شدند. سپس بخشی از خوارج وارد آن شدند. پس از مدتی گروه «الموارید»/مرابطون (۴۵۴-۵۴۱ق) با گرایش سُنی مالکی بر آن حاکم شدند. بعد از آن سلسله موحدون (۵۱۵-۶۶۷ق) حکومت را به دست گرفتند. این حکومت مراکز برجسته علوم اسلامی را در شهرهای بزرگ تجاری صحرا مانند شنقیط و در دو طرف رود سنگال ایجاد کرد. بین قرن‌های هفتم تا نهم قمری (۱۳-۱۵م) موریتانی توسط قبایل بادیه‌نشین بنی‌مَعقل مورد تهاجم قرار گرفت و زمینه‌هایی از جمله گسترش اندیشه و عمل صوفیانه، ورود قبیله عرب بنی‌حسان و توسعه نهاد امارت اسلامی در قرن‌های بعدی، زبان عربی، برخی رسوم اسلامی و ادعای نسب از حضرت محمد(ص)، (سیادت) را رواج داد.
بازرگانان پرتقالی و اسپانیایی برده‌فروش در قرن نهم قمری (۱۵م) شهرک‌های تجاری در مناطق ساحلی ایجاد کردند. پس از آنها فرانسوی‌ها پایگاه‌هایی را در امتداد رودخانه سنگال (مرز جنوبی موریتانی) ایجاد کردند و چند دهه بعد کنترل منطقه ساحلی را نیز به دست آوردند و در سال ۱۹۰۳م/۱۲۸۲ش موریتانی را به منطقه تحت تسلط خود (سنگال، گامبیا و مالی) افزودند. موریتانی سرانجام در ۱۹۶۰م/۱۳۳۹ش استقلال یافت.

جغرافیا

پایتخت و شهرهای بزرگ موریتانی

موریتانی در شمال غرب آفریقا، بین کشورهای مالی، سنگال (رود مرزی سنگال)، الجزایر و منطقه صحرای غربی قرار دارد. غرب این کشور، اقیانوس آتلانتیک (اطلس) و اندکی دورتر، کشورِ جزیره‌ای دماغه سبز (کیپ‌ورد) واقع شده است. بخش بزرگ (دو-سوم مساحت) موریتانی را صحرا در بر می‌گیرد. مردم این کشور پهناور و کم‌جمعیت، بیشتر در جنوب (کمتر خشک) و همچنین در شهرهای بندری اقیانوس اطلس:‌ نواکشوت و نواذیبو (نوادهیبو) ساکن هستند. پس از دهه ۱۹۷۰م/۱۳۵۰ش که خشکسالی گسترده زندگی بسیاری از مردم آفریقا را تحت‌تأثیر قرار داد، بیشتر جمعیت بزرگ کوچ‌نشین موریتانی به یکجانشینی روی آوردند.
پایتخت موریتانی، نُواکشوط و شهرهای بزرگ آن: نُواذيبو (بندر)، سیلبابی، كيفة، كيهدی، نعمة، أطار و زُويرات است.

زبان، دین و جمعیت

زبان رسمی موریتانی عربی است. عربی رایج که به حَسَنیه (برگرفته از بنی‌حسان) معروف است، کلمات بربری بسیاری دارد و با عربی رسمی متفاوت است. زبان‌های محلی: بولاری، سونِنكی و وُلوفی است. زبان فرانسه به‌طور گسترده در رسانه‌ها و در میان طبقات تحصیلکرده استفاده می‌شود.
جمعیت موریتانی تا ۴ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر برآورد (۲۰۲۰م) شده است. این مردم به سه دسته اصلی قومی تقسیم شده‌اند: بِیدان یا مور، هاراتین و آفریقایی غربی. بیدان‌ها به عربی حسنیه صحبت می‌کنند و نسب‌شان ترکیب عرب و بربر است. هاراتین‌ها، نوادگان بردگان سابق هستند و به زبان عربی صحبت می‌کنند. گروه‌های قومی باقیمانده از تبار بومی‌های غرب آفریقا هستند: هالپولار (فولبه/بولاری)، سونینکه، بامبارا و وُلوف که به زبان نیجریه-کنگو صحبت می‌کنند.

موریتانی پلی جغرافیایی و فرهنگی بین شمال غرب آفریقا (شامل مراکش، الجزایر و تونس) و غربی‌ترین بخش جنوب صحرای آفریقا است. مورها تلاش بسیاری کرده و می‌کنند که بسیاری از هویت و فرهنگ عمومی موریتانی مانند قانون و زبان را عربی نگه دارند. آنان موریتانی را یک کشور عربی می‌دانند ولی آفریقایی‌ها نقش بیشتری برای فرهنگ صحرانشینان (بومیان) می‌خواهند. این تضاد باعث برخی خشونت‌ها شده است.
کمتر از یک درصد مردم موریتانی، مسلمان نیستند. نزدیک به همه مسلمانان، سنی با مذهب مالکی هستند. قانون اساسی، اسلام را دین دولتی و شریعت را قانون کشور اعلام کرده است. دو فرقه صوفی قادریه و تیجانیه طرفداران متعددی در سراسر کشور دارند. اقلیتی کوچک از شیعیان و سنی‌های حنفی و شافعی نیز در این کشور زندگی می‌کنند. در موریتانی دین مسیحیت ممنوع است و هر کسی که به‌طور علنی به دین مسیحیت اقرار یا تبلیغ کند، تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرد. همچنین در سال‌های اخیر دو مرکز مربوط به شیعیان در این کشور به‌دلیل ترویج تشیع بسته شده است.

نظام سیاسی و قضایی

از ابتدای استقلال موریتانی، نظام آن جمهوری اسلامی معرفی شده است. رییس جمهور که با رای مردم برای یک دوره پنج ساله انتخاب می‌شود، رئیس دولت است و نخست‌وزیر را انتخاب می‌کند. این کشور از ۱۹۶۰م/۱۳۳۹ش تا ۲۰۰۸م/۱۳۸۷ش حاکمان نظامی کودتایی داشت. تا سال ۲۰۱۷م/۱۳۹۶ش موریتانی دارای قوه مقننه دو مجلسی سنا و مجلس ملی نمایندگان بود. در این سال، مجلس سنا با همه‌پرسی مردمی لغو شد و مجلس ملی به‌عنوان تنها مجلس قانونگذاری باقی ماند.

قوانین اسلامی (شریعت) و فقه مالکی از فوریه ۱۹۸۰م/بهمن ۱۳۵۸ش لازم‌الاجرا بوده است. قاضیان شرعی در جوامع روستایی و عشایری به پرونده‌های مربوط به ازدواج، طلاق و سایر احوال شخصیه رسیدگی می‌کنند. شورای عالی فتوا و تجدیدنظر اداری درباره احکام اسلامی نظر می‌دهد و به شکایات شهروندان در دعاوی مدنی و حقوقی رسیدگی می‌کند.
قوه قضاییه نیز شامل دادگاه‌های بدوی، دادگاه‌های کار و نظامی، دادگاه امنیت کشور، شورای قانون اساسی و شورای عالی است. دیوان دادگستری و دیوان عالی، بالاترین دادگاه تجدیدنظر در امور اداری و قضایی است.

شیعیان

آمار انجمن دين و زندگی اجتماعی «مؤسسه ‏PEW» از‏ شيعيان موریتانی در سال ۲۰۰۹م/۱۳۸۸ش، حاکی از آن است که جمعیت آنان کمتر از یک درصد کل جمعیت مسلمانان (بیش از سه میلیون نفر) این کشور است. مجتمع امام علی(ع)، نخستین مرکز شیعیان موریتانی در ۱۳۹۲ش در نواکشوط تاسیس شد. پس از آن، محفوظ ابراهیم فال، امام جماعت مسجد جامع نواکشوت از مسئولان دولتی خواست اقدام به تدوین قوانینی علیه پیشروی مذهب شیعه در کشور کنند. وی مدعی شد که تشیع خطر بزرگی علیه اسلام است و امنیت موریتانی را تهدید می‌کند. احمد حبیب الرحمان، خطیب مسجد جامع و مفتی موریتانی نیز در خطبه نماز عید فطر و در حضور رئیس‌جمهور موریتانی درباره نفوذ جریان «صفوی شیعه» در موریتانی هشدار داد و ضد شیعیان سخنرانی کرد.

نهادها

مدرسه و مسجد امام علی در نوکشوط موریتانی

1. مجتمع امام علی(ع): اولین مرکز شیعیان موریتانی در ۱۳۹۲ش با نام مجتمع امام علی(ع) توسط مؤسسه آل‌البیت و حمایت چند ایرانی و کویتی در دارالنعیم، یک محله در نواکشوط تاسیس شد ولی پنج سال بعد، در خرداد ۱۳۹۷ش، دولت موریتانی آن را بخاطر ترویج تشیع مصادره کرد. پیش از آن، شیعیان موریتانی مراسم ماه رمضان و محرم را در منازل خود برگزار می‌کردند.
2. مرکز قرآنی عبدالمنعم زین: در زمستان ۱۳۹۳ش علی قانصو، روحانی شیعه لبنانی به نوکشوط رفت و مدرسه حفظ قرآن را به نام عبدالمنعم زین، عالم شیعه لبنانی که در همسایگی موریتانی، کشور سنگال به فعالیت مشغول است، تاسیس نمود. پس از این‌کار، مسئولین امنیتی این کشور افرادی را که با وی دیدار کردند، مورد پرس‌وجو قرار داد و نیز به وی اجازه مصاحبه تلویزیونی را نداد.

مشاهیر و فعالان

• بکار بن بکار: او با انتشار مجله «الامل الجدید» سعی در رهبری شیعیان موریتانی دارد و از مقلدان آیت‌الله سیستانی است. شیخ بکار معتقد است ورود تشیع به موریتانی از ۱۵۶۰م. آغاز گردید.
• شریف محمدعلی حیدره: او یکی از شخصیت‌های مشهور در غرب آفریقاست و نقش برجسته‌ای در گسترش تشیع در این منطقه دارد.
• شیخ سلمان سل: او اولین کسی بود که نماز جماعت و جمعه شیعیان را در مجتمع امام علی اقامه کرد و بیشتر خطبه‌هایش به تفسیر قرآن و ذکر فضایل اهل‌بیت(ع) اختصاص داشت. او بارها حتی در حضور نمازگزاران، مورد تهدید قرار گرفت که با همراهی برخی از مسوولان دولتی و محلی همراه بود.
  

همچنین شخصیت‌ها و علمای موثر دیگری در موریتانی حضور دارند از جمله: حاج علی باه، شیخ امین و شیخ احمدویحیی، عضو فوت شده مجمع مجمع جهانی اهل‌بیت.