جَنَّةَُ الخُلد یا بهشت جاویدان، تعبیری قرآنی است که در سوره فرقان آمده است. واژه «خُلْد» را به‌معنای باقی ماندن در جایی بدون خروج از آن معنا کرده‌اند. مفسران معتقدند «خلد» در عبارت «جنة الخلد» نشانگر جاودانگی بهشت است. بر این اساس، مفسران معتقدند که این عبارت به بهشت اخروی اشاره دارد و غیر از بهشتی است که آدم(ع) در آن قرار داشت. همچنین این بهشت را متفاوت از جنة‌المأوی (بهشتی در برزخ) در نظر می‌گیرند. در روایات، راه دست‌یافتن به بهشت جاودان را تولی به علی(ع) و فرزندانش بیان کرده‌اند. همچنین روزه گرفتن در ماه رجب را وسیله رسیدن به بهشت جاودان دانسته‌اند.
مفهوم
کتب لغت، «خُلْد» را به‌معنای باقی ماندن در جایی بدون خروج از آن معنا کرده‌اند.[۱] حسن مصطفوی (واژه شناس قرآن) اصل در این واژه را دوام و بقای ابدی (و نه صرفاً طول عمر و درنگ طولانی) دانسته است.[۲] به عقیدۀ فخر رازی اضافۀ واژۀ «خُلد» به بهشت در تعبیر جَنَّةُ الْخُلْدِ برای بیان صفتِ جاودانگی بهشت است، نه اینکه جنة الخلد بهشتی متمایز از دیگر بهشت‌های اخروی باشد.[۳] در برخی گزارش‌ها نیز واژۀ را نشانگر حضور دائمی ساکنان آن یا دائمی بودن نعمت‌های آن دانسته‌اند[۴] در روایتی امام صادق(ع)،در تفسیر آیه ۱۰۸ سوره کهف «خَالِدِينَ فِيهَا لَا يَبْغُونَ عَنْهَا حِوَلًا» و خلودشان در بهشت گفته است که ساکنان بهشت فردوس خواهان جابجایی و تبدیل آن نیستند.[۵] مرتضی مطهری در توضیح این مسئله می‌گوید: وصال انسان به معشوق و محبوب حقیقی خود (خدا) باعثِ آرامش حقیقی می‌شود؛ به همین دلیل لذات بهشتی (به‌خلاف لذت‌های دنیا) خستگی‌آور نیست و بهشتیان میل به تغییر و تحولِ آنها ندارند.[۶]
در تفاسیر قرآن
خداوند در آیه ۱۵ و ۱۶ سوره فرقان، بهشت جاویدان را به پرهیزگاران و اهل تقوا وعده داده که علاوه بر جاودانگی بهشت، ساکنان آن نیز جاودانه در آن باقی خواهند ماند.[۷] برخی مفسران معتقدند اضافه شدن کلمه «جنت» به کلمه «خلد» دلالت بر این دارد که این بهشت، جاودانه بوده و نابود نخواهد شد.[۸] طبق گزارش طبرسی در مجمع‌البیان، برخی مفسران معتقدند که این بهشت، غیر از بهشتی است که آدم(ع) در آن قرار داشت؛ چرا که آن بهشت جاودانه نبود.[۹] به گفتۀ مکارم شیرازی، برخی از مفسران جنة الخلد را با جنة المأوی به یک معنا گرفته‌اند؛ اما معنای درست‌تر آن است که جنة‌المأوی را بهشتی در برزخ در نظر بگیریم و جنة الخلد را بهشت جاودانِ پس از قیامت بدانیم که در جوارِ سدرة المنتهی و برای مؤمنان مهیا شده است و هیچ کس قبل از قیامت وارد آن نمی‌شود.[۱۰]
در روایات شیعه
در روایات نیز از تعبیر جنة الخلد استفاده شده است. پیامبر اسلام به افرادی که دوست دارند حیات و مرگی را مانند حیات و مرگ او داشته باشند و در بهشت جاودانه‌ای (جنة الخلد) که پروردگار به پیامبرش وعده داده، ساکن شوند، تولی به علی(ع) و فرزندانش را سفارش کرده است.[۱۱] در روایتی دیگر، شیخ صدوق از پیامبر اسلام نقل می‌کند که هرکس هجده روز از ماه رجب را روزه بگیرد، در بهشت جاودان (جنة الخلد) در کنار ابراهیم(ع) خواهد بود.[۱۲]
براساس روایتی از کتاب أمالی اثر شیخ صدوق، در این بهشت صدهزار شهر از نور وجود دارد.[۱۳]
در ادبیات
از جنة الخلد در اشعار و دیگر متون ادبی با تعابیری چون جنتِ خلد، بهشتِ خلد، روضه خلد و خُلدِبرین یاد شده است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ حسینی زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۴۳۷.
- ↑ مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۱۳۶۸ ش، ج۳، ص۹۸.
- ↑ رازی، التفسير الكبير، ۱۴۲۰ق، ج۲۴، ص۴۳۹.
- ↑ خواجوئی، جامع الشتات، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۵۵.
- ↑ بحرانی، تفسیر البرهان، الناشر: مؤسسة البعثة، ج۳، ص۶۸۸.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، صدرا، ج۴، ص۲۶۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۵، ص۳۹.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۵، ص۱۸۹.
- ↑ طبرسی، جمع البيان في تفسير القرآن، دارالمعرفة، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ مکارم شیرازی، الأمثل في تفسير كتاب الله المنزل، ج۱۷،ص۲۲۳.
- ↑ ابن طاووس، الطرائف، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۱۱۸.
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۵۶.
- ↑ شیخ صدوق، الأمالی، ۱۴۰۰ق، ص۵۲.
- ↑ ناصرخسرو، دیوان اشعار، نشر علم، ۱۳۸۵ش، قصاید، ص۵۱.
- ↑ سایت گنجور، دیوان سمرقندی.https://ganjoor.net/soozani/divan/ghazal/sh1
منابع
- ابن طاووس، علی بن موسی، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، محقق و مصحح: علی عاشور، قم، نشر خیام، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.
- اسحاق‌نیا تربتی، رضا، «جنة الخلد»، دایره المعارف قران کریم، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۱ش.
- حسینی زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق و مصحح: على هلالى، علی سيرى، بیروت، دارالفكر، ۱۴۱۴ق.
- خواجوئی، اسماعیل بن محمدحسین، جامع الشتات، بی‌نا، بی‌جا، ۱۴۱۸ق.
- شیخ صدوق، الامالی، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، ۱۴۰۰ق.
- شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دارالشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- رازی، فخرالدین، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البيان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۸ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، الامثل فی تفسیر كتاب الله المنزل، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع)، ۱۴۲۱ق/ ۱۳۷۹ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ج۴، ۱۳۸۹ش.
- ناصرخسرو قبادیانی، دیوان اشعار، نشر علم، ۱۳۸۵ش، بی جا.