حسن بن علی بن شدقم
| مورخ، فقیه، محدث، شاعر و ادیب شیعی | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابوالمکارم بدرالدین، حسن بن علی بن حسن بن علی ابن شدقم حسینی |
| لقب | ابن شَدقَم |
| نسب | از نوادگان امام سجاد(ع) |
| تاریخ تولد | ۹۳۲ یا ۹۴۲ق |
| زادگاه | مدینه |
| تاریخ وفات | ۹۹۵ق یا ۹۹۹ق |
| شهر وفات | دکن، هندوستان |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمد بن علی تولاّیی بصری • محمد بن احمد سدیدی • شیخ حسین همدانی • شیخ محمد بکری صدیقی • مولا عنایت الله • شیخ نعمت‌الله و ... |
| محل تحصیل | قزوین مکه یزد شیراز |
| اجازه روایت از | نعمت‌الله بن احمد بن خاتون عاملی صاحب مدارک • حسین بن عبدالصمد عاملی |
| تألیفات | زهرالریاض و زلال الحیاض • الاسئلة الشدقمیة و ... |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | نقابت سادات |
ابوالمکارم بدرالدین، حسن بن علی بن حسن بن علی ابن شدقم حسینی مشهور به ابن شَدقَم، موّرخ، فقیه، محدّث، شاعر و ادیب مدنی در قرن دهم قمری است.
وی از نعمت الله بن احمد بن خاتون عاملی و حسین بن عبدالصمد عاملی، پدر شیخ بهایی، اجازه روایت داشت. پس از پدرش، مدتی نقابت سادات را بر عهده گرفت. سفر وی به هندوستان به ازدواج با خواهر سلطان حسین نظامشاه انجامید و این امر سببی بود که وی تا آخر عمر در هند بماند.
تولد و وفات
آقابزرگ به نقل از تحفة الازهار، تألیف نواده‌اش ضامن بن علی، تاریخ تولد و وفات او را ۹۳۲- ۹۹۵ق ذکر می‌کند[۱] امّا سال ولادت و درگذشت او را ۹۴۲-۹۹۹ق نیز یاد کرده‌اند.[۲]
ابن شدقم در ۵۷ سالگی در دکن فوت کرد و همانجا دفن شد. پس از چندی پسر کوچکترش، حسین، بنا به وصیتی که کرده بود، جنازه‌اش را به مدینه منتقل کرد و در قبرستان بقیع دفن نمود.[۳]
زادگاه و نسب
ابن شدقم عنوانی بوده که به پدرش نیز اطلاق می‌شده است.[۴]
وی در مدینه به دنیا آمد و در آنجا پرورش یافت؛ از پدرش علم آموخت و بر اقران خود برتری گرفت[۵] و از بزرگان علمای امامیه شد.[۶] خاندان او نیز همه از دانشمندان بودند و خود را از نوادگان امام سجاد(ع) می‌دانستند.[۷]
مذهب
مجلسی گفته که او «ظاهراً» از امامیه است و در شیعه بودنش تردید کرده است[۸] ولی تألیفات وی و اجازه نامه‌هایی که از سوی علمای زمان به او داده شده، حاکی است که ابن شدقم شیعه بوده است.[۹]
استادان، اجازات و نقابت
ابن شدقم علاوه بر پدر خود نزد استادانی مانند جمال الدین محمد بن علی تولاّیی بصری[۱۰] (در معقول)، محمد بن احمد سدیدی حسینی حجازی (در قرائات سبع و نحو و صرف)، شیخ حسین همدانی در قزوین، شیخ محمد بکری صدیقی در مکه، مولا عنایت الله و شیخ نعمت الله در یزد و شیراز تحصیل کرده است.[۱۱]
در ۹۶۶ق از نعمت الله بن احمد بن خاتون عاملی و از[۱۲] صاحب المدارک و در ۹۸۳ق از شیخ حسین بن عبدالصمد عاملی، پدر شیخ بهایی، اجازه روایت گرفت.[۱۳]
ابن شدقم بعد از مرگ پدر (۹۶۰ق) به جای وی منصب نقابت را عهده‌دار شد، ولی زهد و پرهیزگاری او سبب گردید که‌اندکی بعد، از این سمت استعفا کند.
مسافرت ها
در روزگار جوانی (شعبان ۹۶۲) از مدینه عازم هند شد و در دکن به دربار سلطان حسین نظامشاه راه یافت و پس از مدتی آن شهر را به قصد شیراز ترک گفت. در ذیقعده ۹۶۴ به منظور زیارت مرقد حضرت رضا(ع) از شیراز به خراسان رفت و در آنجا به ملاقات شاه طهماسب اول نایل آمد و مورد توجه او قرار گرفت.
هنگامی که آوازه فضل و دانش او به گوش سلطان حسین رسید، وی را به هند دعوت کرد. ابن شدقم این بار به دعوت او مجدداً رهسپار هند گردید و در آنجا مورد استقبال واقع شد.[۱۴]
ازدواج
پس از اینکه ابن شدقم به هند رفت نظامشاه خواهر خود، فتحشاه، را به او تزویج کرد و از این راه ثروتی هنگفت به ابن شدقم رسید. چون نظامشاه درگذشت، به مدینه، پیش خانواده خود بازگشت، ولی چون ریاست و منزلتی که در هند داشت، در موطنش فراهم نبود، به زودی بار دیگر عازم هند گردید[۱۵] و به دربار شاه مرتضی، پسر و جانشین سلطان حسین نظامشاه پیوست و مورد احترام و تکریم وی قرار گرفت.[۱۶]
آثار
- ۱. زهرالریاض و زلال الحیاض. این اثر در تاریخ خلفا و امامان است و در حدود ۹۶۳ق نوشته شده است.[۱۷]
ضامن بن علی بن حسن نواده ابن شدقم، در تألیف کتاب تحفة الازهار خود از مطالب این اثر استفاده بسیار کرده است.[۱۸] به نوشته وی این کتاب ۴ جلد است، ولی آقابزرگ[۱۹] می‌نویسد که در دو مجلّد تدوین یافته بوده است.
از جلد سوم این کتاب نسخه‌هایی در موزه بریتانیا، کتابخانه ناظر حسین در لکهنو و کتابخانه‌های دیگر موجود است.
- ۲. الاسئلة الشدقمیة یا مسائل الشدقمیة. این اثر مشتمل بر سؤالات ابن شدقم از استاد خود حسین بن عبدالصمد و پاسخ وی بر آنهاست. نسخه‌ای از این کتاب که در ۹۹۲ق در شهر احمدنگر به مقابله و تصحیح ابن شدقم رسیده، به خط عبدالطیف جامعی، در کتابخانه رضویه موجود است.[۲۰]
- ۳. الجواهر النظامیة من حدیث خیر البریة یا الجواهر النظامشاهیة که برای نظامشاه، سلطان حیدرآباد نوشته شده و مشتمل بر اخبار فراوان در احوال امامان است. از نوشته نواده‌اش در کتاب تحفة الازهار چنین پیداست که وی در ۹۹۲ق از تألیف این کتاب فراغت حاصل کرده است.[۲۱]
- ۴. جواهر المطالب فی فضائل مولانا علی بن ابی طالب، کتاب جامعی است مشتمل بر فضایل و جنگ‌ها و خطبه‌ها و سخنان امام علی(ع).[۲۲]
کتابت نهج البلاغه
ابن شدقم خط زیبایی داشته است. او نسخه‌ای از نهج البلاغه را در ۹۹۴ق به خط نسخ کتابت کرده که اکنون در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است.[۲۴]
پانویس
- ↑ طبقات اعلام الشیعة، ص۵۲.
- ↑ اعیان الشیعة، ج۵، ص۱۷۵، اعلام، ج۲، ص۲۰۴.
- ↑ طبقات اعلام الشیعة، ص۵۴؛ معجم المؤلفین، ج۳، ص۲۵۱.
- ↑ ریاض العلماء، ج۱، ص۲۴۹.
- ↑ اعیان الشیعة، ج۵، ص۱۷۵.
- ↑ ریاض العلماء، ج۱، ص۲۳۶.
- ↑ فوائد الرضوّیة، ج۱، ص۱۰۴؛ ریاض العلماء، ج۱، ص۲۴۸-۲۴۹.
- ↑ بحارالانوار، ج۱، ص۲۵.
- ↑ اعیان الشیعة، ج۵، ص۱۷۶-۱۷۷؛ طبقات اعلام الشیعة، ص۵۳؛ ریاض العلماء، ج۱، ص۲۳۶.
- ↑ حسن بن علی حسینی.
- ↑ اعیان الشیعة، ج۵، ص۱۷۷.
- ↑ محمد ابن علی بن ابوالحسن عاملی.
- ↑ امل الامل، ج۲، ص۷۰؛ اعیان الشیعة، ج۵، ص۱۷۶-۱۷۷؛ طبقات اعلام الشیعة، ص۵۳؛ رجال بحرالعلوم، ج۳، ص۱۱۲.
- ↑ طبقات اعلام الشیعة، ص۵۲؛ اعیان الشیعة، ج۵، ص۱۷۶.
- ↑ سلافة العصر، ص۲۴۹.
- ↑ اعیان الشیعة، ج۵، ص۱۷۶.
- ↑ کشف الحجب والاستار، ص۳۰۵.
- ↑ رجال بحرالعلوم، ص۱۱۲.
- ↑ الذریعه، ج۱۲، ص۷۰.
- ↑ الذریعه، ج۲، ص۸۷.
- ↑ الذریعه، ج۵، ص۲۸۵؛ طبقات اعلام الشیعة، ص۵۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۱، ص۲۵
- ↑ الذریعه، ج۹ (۱)، ص۲۳۹.
- ↑ فهرست نسخه‌های خطی، ج۲، ص۳۲۲.
منابع
- آقابزرگ، الذریعه.
- آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۱۰، به کوشش منزوی، تهران، ۱۹۷۲م.
- ابن معصوم مدنی سید علی صدرالدّین، سلافة العصر، تهران.
- افندی اصفهانی، عبدالله، ریاض العلماء، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
- امین، محسن، اعیان الشیعة، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۹۸۳م.
- بحرالعلوم، محمد مهدی، رجال، به کوشش محمد صادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، نجف، ۱۲۱۲ق.
- حرّعاملی، محمد، امل الامل، بغداد، ۱۳۸۵ق.
- زرکلی، اعلام.
- قمی، عباس، فوائد الرضوّیة، تهران، ۱۳۲۷ش.
- کحّاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۹۵۷م.
- کنتوری، اعجاز حسین، کشف الحجب والاستار، کلکته، ۱۳۳۰ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق / ۱۹۸۳م.
- کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، خطی.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی