قرآن عثمان طه
قرآن عثمان طه نام نگارشی از قرآن با خط عثمان طه، خوشنویس سوری (متولد ۱۹۳۴م) است و بهعنوان مشهورترین و پرتیراژترین چاپ قرآن میان مسلمانان شناخته میشود.
این کتابت با خط نَسخ و ویژگیهایی مانند زیبایی، خوانایی بالا، چینش منظم حروف و توزیع متوازن واژگان در هر سطر تدوین شده است. هر صفحه ۱۵ سطر دارد و هر جزء قرآن در ۲۰ صفحه (در مجموع ۶۰۴ صفحه) تنظیم شده است.
عثمان طه نخستین نسخه را در سال ۱۹۷۰م برای سوریه منتشر کرد و تا سال ۲۰۲۴ هفده بار قرآن را کتابت کرده است. با وجود استقبال از رسمالخط عثمان طه، برخی محققان علوم قرآنی، مانند آیتالله مکارم شیرازی، به نقد رسمالخط آن پرداختهاند و مواردی مانند تغییر معنا یا بیمعنایی برخی واژهها را اشاره کردهاند.
محبوبیت قرآن با کتابت عثمان طه
قرآن به خط عثمان طه، مشهورترین[۱] و نامآشناترین نسخه چاپی قرآن در ایران و جهان اسلام معرفی شده است.[۲] بر اساس برخی گزارشها، صدها میلیون نسخه از نگارش قرآن به خط عثمان طه در کشورهای اسلامی منتشر شده[۳] و هر سال نیز میلیونها نسخه از آن منتشر میشود.[۴] اهتمام عربستان سعودی در ترویج و رایگانبودن آن، نقش مؤثری در شهرت جهانی این نگارش ایفا کرده است.[۵]
در ایران شمارگان گستردهای از قرآن با کتابت عثمان طه چاپ شده است.[۶] طبق برخی گزارشها در سال ۱۳۹۶ش، حدود ۷۵ درصد از قرآنهای چاپشده در ایران به این خط اختصاص داشتهاند.[۷] همچنین تولیت حرم امام حسین(ع) در عراق نسخهای از قرآن با خط عثمان طه منتشر کرده است.[۸]
به گفته برخی مدرّسان حفظ قرآن، نظم دقیق این نسخه در روند حفظ بسیار کمککننده بوده و بیشتر حافظان در کشورهای اسلامی از همین نسخه برای حفظ قرآن بهره میبرند.[۹][۱۰] از همین رو، قرآن به خط عثمان طه را «مُصحف الحُفّاظ» یا «قرآن حافظان» نام نهادهاند.[۱۱] برخی نیز کتابت عثمان طه را خطی آسان برای آموزش و یادگیری خواندن قرآن دانستهاند.[۱۲]
با این حال، برخی مراجع تقلید شیعه همچون صافی گلپایگانی[۱۴] و جعفر سبحانی[۱۵] نسبت به رواج گسترده این خط در ایران انتقاد کردهاند و بر لزوم چاپ قرآن با خط ایرانی تأکید داشتهاند. همچنین جوادی آملی از مفسران شیعه، خواندن قرآن با خط عثمان طه را برای آموزش دشوار دانسته و بیان کرده که هر ملت میتواند قرآن را متناسب با زبان و فرهنگ خود نگارش کند.[۱۶]
ویژگیهای نگارش عثمان طه
عثمان طه این نسخه را بر اساس خط نَسخ نگاشت، اما سبک خاصی در کتابت قرآن پیش گرفت[۱۷] تا نوشتار آن زیباتر و خواناتر باشد.[۱۸] در این چاپ از قرآن، هر صفحه ۱۵ سطر دارد، با آیهای آغاز شده و به آیهای ختم میشود. هر جزء قرآن، در ۲۰ صفحه نگاشته شده و با دو صفحه آغازین و دو صفحه پایانی مخصوص تذهیب، مجموعاً این مصحف در ۶۰۴ صفحه تدوین شده است.[۱۹]
در مدل نوشتاری عثمان طه، سه عنصر «وضوح»، «سهولت» و «زیبایی» برجستهاند.[۲۰] ویژگیهای کتابت او شامل سادهنویسی واژگان، چیدمان هماهنگ حروف در کنار یکدیگر و قرارگیری حرکات بر روی همان حروف است.[۲۱] وی توانسته کلمات را در یک خط بهگونهای توزیع کند که ابتدا و انتهای آن متوازن باشد، که این امر به زیبایی نوشتار میافزاید.[۲۲] گفته شده عثمان طه بخشهایی از نظم ساختاری خود را از نسخههای پیشین الگوبرداری کرده است.[۲۳]
بهاءالدین خرمشاهی قرآنپژوه ایرانی، خط عثمان طه را بسیار شیرین و دلنشین توصیف کرده است. به گفته او، این خط از نظر خوشنویسی، استحکام قلم، چشمنوازی و یکدستی در میان خطوط قدیم و جدید بینظیر است.[۲۴] مکارم شیرازی، مفسر و عالم شیعه، با وجود برخی انتقادات نسبت به این کتابت، امتیازاتی همچون زیبایی خط، علامتگذاری دقیق و نظم در آغاز و پایان صفحه را برای آن برشمرده است.[۲۵]
انتقادات
رسمالخط عثمان طه علیرغم نقاط قوت خود، از حیث اِملایی و ساختاری، دارای کاستیهایی نیز دانسته شده است.[۲۶] از جمله، استفاده از «الف مقصوره» در برخی واژگان مانند «کتب» که بدون الف آشکار نوشته میشود، آموزش و خواندن قرآن را برای برخی مخاطبان دشوارتر کرده است.[۲۷]
محمدعلی کوشا، قرآنپژوه، کتابی مستقل در نقد رسمالخط عثمان طه نگاشته که در آن ۱۰۱ مورد از اشکالات را برشمرده است.[۲۸] همچنین زیر نظر ناصر مکارم شیرازی، کتابی با عنوان «بررسی رسمالخط عثمان طه» منتشر شده که اشکالات را در شش دسته کلی تقسیم میکند:
- رسمالخطهایی که باعث تغییر معنا میشود.
- مواردی که منجر به بیمعنایی واژه میشود.
- رسمالخطهایی که خوانش را بهشدت دشوار میسازد.
- جاگذاری حروف اضافی نابجا.
- حذف حروف لازم.
- نگارش یک واژه به دو صورت، در حالیکه تنها یکی صحیح است.[۲۹]
در این کتاب، برای هر بخش نمونههایی ارائه شده است؛ برای مثال، در ۱۰ آیه قرآن واژه دو واژه «إنّما» یا «أنّما» به صورت متصل نگاشته شده، در صورتی که طبق قواعد معناشناسی باید بهصورت جدا «إنّ ما» و «أنّ ما» نوشته شود.[۳۰]
عثمان طه و کتابت قرآن
عثمان عبده طه[۳۱] با نام کامل اَبومروان عثمان بن عبدالله بن حسین بن طه[۳۲] از برجستهترین خوشنویسان عربزبان[۳۳] و یکی از بهترین کتابتکنندگان قرآن کریم بهشمار میرود.[۳۴] در سال ۱۹۳۴م در حومه شهر حلب در کشور سوریه به دنیا آمد.[۳۵]
وی از سال ۱۹۸۸م بهعنوان خطاط رسمی در «مجمع ملک فهد برای چاپ مصحف شریف» عربستان منصوب شد.[۳۶] دولت عربستان نیز به پاس خدمات او، شهروندی این کشور را به وی اعطا کرد.[۳۷] در سال ۲۰۲۴م، تولیت حرم امام حسین(ع) وی را بهعنوان شخصیت قرآنی سال معرفی کرد.[۳۸]
گزارشها حاکی است که عثمان طه تا سال ۲۰۲۴م، هفده بار قرآن را به صورت کامل کتابت کرده است.[۳۹] کتابت او به چهار قرائت است:[۴۰] قرائت حَفص،[۴۱] قرائت وَرش که در تونس، الجزایر و مراکش رایج است، قرائت «قالون»، متداول در لیبی و نیجریه و روایت «ابوعمر الدوری».[۴۲] او برای نگارش هر نسخه قرآن، حدود دو و نیم تا سه سال زمان صرف میکرد.[۴۳]
از نسخه دار الشامیه تا مصحف المدینة النبویه
نخستین قرآن کتابتشده توسط عثمان طه در سال ۱۹۷۰م برای وزارت اوقاف سوریه چاپ شد.[۴۴] و بعدها با عنوان «نسخه دارالشامیه» شناخته شد.[۴۵] استقبال چشمگیری از این نسخه صورت گرفت و سازمان تبلیغات اسلامی نیز همان نسخه را در ایران چاپ کرد.[۴۶]
عثمان طه با دعوت عربستان، در سال ۱۹۸۸م (برابر با ۱۴۰۸ق) به عربستان رفت و به عنوان خطاط رسمی در «مجمع الملك فهد لطباعة المصحف الشریف» مشغول به فعالیت شد.[۴۷] گروهی از قاریان، پژوهشگران و کارشناسان قرآن نیز وی را در این پروژه همراهی کردند و نسخه مصری قرآن مبنای کار قرار گرفت.[۴۸] و کتابت پیشین خود را با تغییراتی بازنویسی کرد که بعدها «مصحف المدینة النبویة» نام گرفت.[۴۹] تفاوت نسخه عثمان طه در این مجمع با نسخه دارالشامیه صرفاً در حدود ۴۰ مورد جزئی از علامات ضبط و وقف بوده است.[۵۰]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، بررسی رسم الخط عثمان طه، ۱۳۸۸ش، ص۱۰.
- ↑ «ماجرای رواج قرآن عثمان طه در ایران و جهان اسلام»، تسنیم.
- ↑ العمری، «خطاط المصحف الشريف»، الجزیره.
- ↑ مکارم شیرازی، بررسی رسم الخط عثمان طه، ۱۳۸۸ش، ص۱۰.
- ↑ «ماجرای رواج قرآن عثمان طه در ایران و جهان اسلام»، تسنیم.
- ↑ خرمشاهی، «قرآن کریم به کتابت عثمان طه»، ص۱۷.
- ↑ «چه خطی جایگزین خط قرآنی عثمان طه میشود؟]»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «العتبة الحسينية المقدسة تطلق أول نسخة من المصحف الشريف بخطّ عثمان طه»، وکالة أنباء الحوزه.
- ↑ «ویژگی رسمالخط عثمان طه برای حفظ قرآن»، ایکنا.
- ↑ مکارم شیرازی، بررسی رسم الخط عثمان طه، ۱۳۸۸ش، ص۱۰.
- ↑ معصوم، «الخطاط عثمان طه؛ من البوابة الشمالیة فی حلب الی مجمع الملک فهد»، ص۳۵۴.
- ↑ «ماجرای رواج قرآن عثمان طه در ایران و جهان اسلام»، تسنیم.
- ↑ «العتبة الحسينية تختار الخطاط الشهير (عثمان طه) الشخصية القرآنية لهذا العام»، العتبة الحسينية المقدسة.
- ↑ «انتقاد آيت الله العظمي صافي گلپايگاني از رواج قرآن به خط عثمان طه»، ایسنا.
- ↑ «آیت الله سبحانی : به جای عثمان طه قرآنی با خط ایرانی چاپ کنید»، خبرآنلاین.
- ↑ «گلایه آیتالله جوادی آملی از چاپ قرآن با خط عثمان طه»، قدس.
- ↑ «الشيخ عثمان طه خطَّاط مصحف المدينة المنورة»، الأهرام.
- ↑ «"عميد خطاطي المصحف الشريف".. من هو عثمان طه الذي منحته السعودية جنسيتها؟»، الخلیج اونلاین.
- ↑ خرمشاهی، «قرآن کریم به کتابت عثمان طه»، ص۱۷.
- ↑ «الشيخ عثمان طه خطَّاط مصحف المدينة المنورة»، الأهرام.
- ↑ «الشيخ عثمان طه خطَّاط مصحف المدينة المنورة»، الأهرام.
- ↑ «الشيخ عثمان طه خطَّاط مصحف المدينة المنورة»، الأهرام.
- ↑ «ماجرای رواج قرآن عثمان طه در ایران و جهان اسلام»، تسنیم.
- ↑ خرمشاهی، «قرآن کریم به کتابت عثمان طه»، ص۱۷.
- ↑ مکارم شیرازی، بررسی رسم الخط عثمان طه، ۱۳۸۸ش، ص۱۰.
- ↑ مکارم شیرازی، بررسی رسم الخط عثمان طه، ۱۳۸۸ش، ص۱۰.
- ↑ محمودی، «آشنایی با اُستاد عثمان طه،خطاط نامی و کورد قرآن»، سوزی میحراب.
- ↑ کوشا، نقد رسم الخط عثمان طه از قرآن، ۱۳۹۷ش، ص۷۰–۷۹.
- ↑ مکارم شیرازی، بررسی رسم الخط عثمان طه، ۱۳۸۸ش، ص۵.
- ↑ مکارم شیرازی، بررسی رسم الخط عثمان طه، ۱۳۸۸ش، ص۱۹–۲۱.
- ↑ «الشيخ عثمان عبده طه، خطَّاط مصاحف المدينة النبوية»، مجمع الملک فهد لطباعه المصحف الشریف.
- ↑ معصوم، «الخطاط عثمان طه؛ من البوابة الشمالیة فی حلب الی مجمع الملک فهد»، ص۳۵۴.
- ↑ العمری، «خطاط المصحف الشريف»، الجزیره.
- ↑ معصوم، «الخطاط عثمان طه؛ من البوابة الشمالیة فی حلب الی مجمع الملک فهد»، ص۳۵۴.
- ↑ معصوم، «الخطاط عثمان طه؛ من البوابة الشمالیة فی حلب الی مجمع الملک فهد»، ص۳۵۴.
- ↑ «الشيخ عثمان عبده طه، خطَّاط مصاحف المدينة النبوية»، مجمع الملک فهد لطباعه المصحف الشریف.
- ↑ «"عميد خطاطي المصحف الشريف" .. من هو عثمان طه الذي منحته السعودية جنسيتها؟»، الخلیج اونلاین.
- ↑ «العتبة الحسينية تختار الخطاط الشهير (عثمان طه) الشخصية القرآنية لهذا العام»، العتبة الحسينية المقدسة.
- ↑ العمری، «خطاط المصحف الشريف»، الجزیره.
- ↑ العمری، «خطاط المصحف الشريف»، الجزیره.
- ↑ «الشيخ عثمان طه خطَّاط مصحف المدينة المنورة»، الأهرام.
- ↑ «نامی که با کتابت قرآن کریم گره خورده است (گفتگو)»، ص۳۳.
- ↑ «الشيخ عثمان طه خطَّاط مصحف المدينة المنورة»، الأهرام.
- ↑ معصوم، «الخطاط عثمان طه؛ من البوابة الشمالیة فی حلب الی مجمع الملک فهد»، ص۳۵۴.
- ↑ خرمشاهی، «قرآن کریم به کتابت عثمان طه»، ص۱۷.
- ↑ «قرآن عثمان طه در حال حاضر بهترین قرآن است»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «الشيخ عثمان طه خطَّاط مصحف المدينة المنورة»، الأهرام.
- ↑ خرمشاهی، «قرآن کریم به کتابت عثمان طه»، ص۱۷.
- ↑ خرمشاهی، «قرآن کریم به کتابت عثمان طه»، ص۱۷؛ «الشيخ عثمان طه خطَّاط مصحف المدينة المنورة»، الأهرام.
- ↑ خرمشاهی، «قرآن کریم به کتابت عثمان طه»، ص۱۷
منابع
- «آیت الله سبحانی: به جای عثمان طه قرآنی با خط ایرانی چاپ کنید»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۲ بهمن ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
- «انتقاد آيت الله العظمي صافي گلپايگاني از رواج قرآن به خط عثمان طه»، ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۷ مهر ۱۳۸۷ش، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
- انصاری، هادی، «دیدار با عثمان طه، خطاط مشهور قرآن»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۸ فروردین ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
- «توضیح راجع به اغلاط رسم الخطی و املایی قرآن عثمان طه»، بلیغ نیوز، تاریخ درج مطلب: ۳۰ بهمن ۱۳۸۷ش، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
- «چه خطی جایگزین خط قرآنی عثمان طه میشود؟»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱ خرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
- خرمشاهی، بهاءالدین، «قرآن کریم به کتابت عثمان طه»، شماره ۶۶، کیهان فرهنگی، شهريور ۱۳۶۸ش.
- «الشيخ عثمان طه خطَّاط مصحف المدينة المنورة»، الأهرام، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
- «الشيخ عثمان عبده طه، خطَّاط مصاحف المدينة النبوية»، مجمع الملک فهد لطباعه المصحف الشریف، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
- «العتبة الحسينية تختار الخطاط الشهير (عثمان طه) الشخصية القرآنية لهذا العام»، العتبة الحسينية المقدسة، تاریخ درج مطلب: ۲۴ فوریه ۲۰۲۴ش، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
- «العتبة الحسينية المقدسة تطلق أول نسخة من المصحف الشريف بخطّ عثمان طه»، وکالة أنباء الحوزه، تاریخ درج مطلب: ۸ دسامبر ۲۰۲۴م، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
- العمری، نور، «خطاط المصحف الشريف»، الجزیره، تاریخ درج مطلب: ۱ نوامبر ۲۰۲۴م، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
- «عميد خطاطي المصحف الشريف .. من هو عثمان طه الذي منحته السعودية جنسيتها؟»، الخلیج اونلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دسامبر ۲۰۲۱م، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
- «فيديو.. السديس والمعيقلي يقبلان يد خطاط المصحف الشريف»، العربیة، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
- «قرآن عثمان طه در حال حاضر بهترین قرآن است»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اردیبهشت ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
- کوشا، محمدعلی، نقد رسم الخط عثمان طه از قرآن، تهران، سرایی، ۱۳۹۷ش.
- «گلایه آیتالله جوادی آملی از چاپ قرآن با خط عضثمان طه»، قدس، تاریخ درج مطلب: ۴ بهمن ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
- «ماجرای رواج قرآن عثمان طه در ایران و جهان اسلام»، تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۲ بهمن ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
- محمودی، محمد «آشنایی با اُستاد عثمان طه،خطاط نامی و کورد قرآن»، سوزی میحراب
- معصوم، محمد خلف، «الخطاط عثمان طه؛ من البوابة الشمالیة فی حلب الی مجمع الملک فهد»، المعرفة، رمضان ۱۴۲۹ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، بررسی رسم الخط عثمان طه، قم، نتشارات امام علی بن ابی طالب (ع)، ۱۳۸۸ش.
- «نامی که با کتابت قرآن کریم گره خورده است (گفتگو)»، مصاحبه شونده: عثمان طه، مصاحبهکننده: سید مهدی سیف، مجله رشد آموزش قرآن، شماره ۳۸، پاییز ۱۳۹۱ش.
- «ویژگی رسمالخط عثمان طه برای حفظ قرآن»، ایکنا، تاریخ درج مطلب: ۱۱ بهمن ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.