آیه ۱ سوره فتح
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه فتح مبین |
| واقع در سوره | فتح |
| شماره آیه | ۱ |
| جزء | ۲۶ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | اشاره به پیروزی پس از صلح حدیبیه |
| مکان نزول | مدینه |
| درباره | صلح حدیبیه |
آیه ۱ سوره فتح، نخستین آیه از سوره فتح و بشارتدهنده پیامبر(ص) به فتحی بزرگ و آشکار است. بیشتر مفسران بر این باورند که منظور از «فتح مبین» یا پیروزی آشکار، همان دستاوردهای پس از صلح حدیبیه است که برای مسلمانان حاصل شد. به گفته مفسران، پس از صلح حدیبیه، قریش برای نخستینبار اسلام و مسلمانان را به رسمیت شناخت. روابط میان مسلمانان و قریش شد باعث گردید برخی از افراد قریش به اسلام گرایش پیدا کنند. همچنین، صلح حدیبیه مسیر را برای دو فتح مهم دیگر، یعنی فتح مکه و فتح خیبر، هموار ساخت.
با این حال، برخی از مفسران بر این نظرند که «فتح مبین» بهطور خاص به فتح مکه اشاره دارد و گروهی دیگر آن را فتح خیبر دانستهاند. در مقابل، شماری از مفسران معتقدند که منظور از این فتح، پیروزی معنوی اسلام یعنی غلبه اسلام بر دشمنان و مشرکان از راه قدرت منطق، استدلال، برهان و معجزههای آشکار است.
معرفی آیه
آیه اول سوره فتح در مدینه بر پیامبر(ص) نازل شد و به «آیه فتح مبین» شهرت دارد.[۱] در این آیه، بشارت فتحی بزرگ به پیامبر(ص) داده شده است؛ بهگونهای که طبق برخی روایات، این فتح نزد پیامبر(ص) محبوبتر از دنیا و هر آنچه در آن است، دانسته شده است.[۲]
إِنّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً: بهدرستی که ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم آوردیم.[۳]
فتحی که در این آیه به آن اشاره شده، در بلندمدت تأثیر چشمگیری بر گسترش اسلام و بهبود وضعیت مسلمانان داشت؛ بهطوری که برخی آن را یکی از کمنظیرترین پیروزیها در تاریخ اسلام میدانند.[۴]
منظور از فتح مبین در آیه
اینکه آیه نخست سوره فتح، ناظر به کدام واقعه تاریخی است، میان مفسران اختلاف نظر وجود دارد.[۵]
صلح حدیبیه و پیروزیهای پس از آن
اکثر مفسران[۶] بر این باورند که «فتح مبین» اشاره به پیروزی بزرگی دارد که در جریان صلح حدیبیه برای مسلمانان حاصل شد.[۷] زیرا صلح حدیبیه زمینهساز دو فتح بزرگ دیگر یعنی فتح مکه و فتح خیبر شد[۸]و نیز باعث شد قریش برای نخستینبار اسلام و مسلمانان را به رسمیت بشناسد[۹] و با ارتباط میان مشرکان و مسلمانان عامل نفوذ اسلام در دلهای آنان گردید؛ بهطوری که تا پیش از فتح مکه، شمار زیادی از مردم به اسلام گرویدند.[۱۰] همچنین بر اساس روایتی از امام صادق(ع) در تفسیر قمی، ماجرای صلح حدیبیه و حوادث پس از آن، به عنوان سبب نزول این آیه معرفی شدهاند.[۱۱]
برخی از مفسران بر این باورند که منظور از «فتح مبین» در آیه نخست سوره فتح، همان فتح مکه است.[۱۲] فخر رازی با توجه به آیه ۳۵ سوره محمد که در آن مسلمانان بهعنوان «اَعْلَون» یا قوم برتر معرفی شدهاند، [۱۳] و با استناد به آخرین آیه سوره محمد که پیش از سوره فتح قرار دارد و خداوند پس از فتح مکه و دستیابی مسلمانان به غنائم فراوان، آنان را از بخلورزی برحذر داشته است،[۱۴] نتیجه گرفته است که «فتح مبین» همان فتح مکه است که موجب برتری مسلمانان گردید.
بر اساس نقل طبرسی و طباطبایی مفسرانی نیز منظور از «فتح مبین» در آیه نخست سوره فتح را فتح خیبر میدانند. و در واقع آیه از یک پیروزی نزدیک خبر میدهد.[۱۵]
فتح و پیروزی معنوی
برخی مفسران بر این باورند که منظور از «فتح» در آیه نخست سوره فتح، پیروزی معنوی اسلام است؛ به این معنا که اسلام از راه قدرت منطق، استدلال، برهان و معجزههای آشکار، بر دشمنان و مشرکان غلبه یافت.[۱۶] محمدجواد مغنیه تصریح میکند که منظور از «فتح» در این آیه، فتح خاصی که محدود به زمان یا مکان خاصی باشد نیست؛ بلکه «فتح» در اینجا بهصورت مطلق بهکار رفته و بهمعنای تعالی کلمه اسلام، قدرتیافتن مسلمانان و خواری دشمنان آنان از منافقان گرفته تا مشرکان است.[۱۷]
پانویس
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۱۸۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۱۸۱؛ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۸۲؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۹.
- ↑ سوره فتح، آیه ۱؛ ترجمه حسین انصاریان.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۹.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۸، ص۶۵؛ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۸۳.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۲۳۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۹.
- ↑ برای نمونه: طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۱۸۲؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۸، ص۶۵؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۲۵۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۲۵۲–۲۵۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۱۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۱۴–۱۵.
- ↑ برای نمونه: طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۱۸۲؛ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۸.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۰۹.
- ↑ برای نمونه: شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، دار إحیاء التراث العربی، ج۹، ص۳۱۳؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۸، ص۶۵.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۸، ص۶۵.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۸، ص۶۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۱۸۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۲۵۳.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۸، ص۶۵؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۲۵۳.
- ↑ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۸۳؛ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ۱۳۶۸ش، ج۹، ص۱۶.
منابع
- آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- حویزی، عبد على بن جمعة، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۱۲ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، بیروت، دار الکتاب الاسلامی، ۱۴۲۴ق.