آیه ۱ سوره فتح
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه فتح مبین |
| واقع در سوره | فتح |
| شماره آیه | ۱ |
| جزء | ۲۶ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | صلح حدیبیه و حوادث پس از آن |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | بشارت فتح مبین به پیامبر |
| درباره | صلح حدیبیه |
| آیات مرتبط | آیه ۳۵ و ۳۸ محمد |
آیه ۱ سوره فتح یا آیه فتح مبین، پیامبر اسلام(ص) را به پیروزی آشکاری بشارت میدهد. مفسران درباره مصداق فتح مبین دیدگاههای متفاوتی دارند: بیشتر آنان آن را به دستاوردهای صلح حدیبیه نسبت میدهند که به رسمیت شناختهشدن مسلمانان از سوی قریش و فراهمشدن زمینه فتح مکه و فتح خیبر را در پی داشت.
گروهی دیگر فتح مبین را فتح مکه یا فتح خیبر دانستهاند و برخی نیز آن را به پیروزی معنوی اسلام، یعنی غلبه اسلام بر مخالفان از راه استدلال، برهان و معجزهها، تفسیر کردهاند.
معرفی آیه
آیه ۱ سوره فتح، نخستین آیه این سوره است که پیامبر اسلام(ص) را به «فتح مبین» بشارت میدهد. این آیه در مدینه نازل شده و به «آیه فتح مبین» شهرت دارد.[۱] بر پایه برخی روایات، این فتح نزد پیامبر(ص) محبوبتر از دنیا و آنچه در آن است، دانسته شده است.[۲]
إِنّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً: بهدرستی که ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم آوردیم.[۳]
این فتح، در گزارشهای تفسیری، دارای آثار مهمی در گسترش اسلام و بهبود موقعیت مسلمانان دانسته شده است.[۴]
منظور از فتح مبین در آیه
درباره اینکه «فتح مبین» در این آیه به کدام واقعه اشاره دارد، میان مفسران اختلاف نظر وجود دارد.[۵]
صلح حدیبیه و پیروزیهای پس از آن
اکثر مفسران[۶] بر این باورند که «فتح مبین» به دستاوردهای حاصل از صلح حدیبیه اشاره دارد.[۷] این صلح، زمینهساز فتح مکه و فتح خیبر شد[۸]و موجب شد قریش برای نخستینبار اسلام و مسلمانان را به رسمیت بشناسد؛[۹] همچنین ارتباط میان مسلمانان و مشرکان به گرایش برخی افراد به اسلام انجامید.[۱۰] بر اساس روایتی از امام صادق(ع) در تفسیر قمی، صلح حدیبیه و حوادث پس از آن، سبب نزول این آیه معرفی شدهاند.[۱۱]
برخی مفسران «فتح» در این آیه را به پیروزی معنوی اسلام تفسیر کردهاند؛ به این معنا که اسلام از طریق استدلال، برهان و معجزات بر مخالفان غلبه یافته است.[۱۲] به گفته محمدجواد مغنیه، «فتح» در این آیه به پیروزی محدود به زمان یا مکان خاصی اشاره ندارد، بلکه بیانگر تعالی اسلام، قدرتیافتن مسلمانان و افول جایگاه مخالفان است.[۱۳]
برخی از مفسران «فتح مبین» را به فتح مکه تفسیر کردهاند.[۱۴] فخر رازی مفسر اهلسنت با استناد به آیات پایانی سوره محمد (۳۵ و ۳۸) و تعبیر «اَعْلَون»، فتح مکه را عامل برتری مسلمانان دانسته و آن را مصداق «فتح مبین» معرفی کرده است.[۱۵]
بر اساس نقل طبرسی و طباطبایی برخی از مفسران نیز «فتح مبین» را فتح خیبر داده و آیه را ناظر به پیروزی نزدیک دانستهاند.[۱۶]
پانویس
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۱۸۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۱۸۱؛ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۸۲؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۹.
- ↑ سوره فتح، آیه ۱؛ ترجمه حسین انصاریان.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۹.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۸، ص۶۵؛ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۸۳.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۲۳۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۹.
- ↑ برای نمونه: طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۱۸۲؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۸، ص۶۵؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۲۵۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۲۵۲–۲۵۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۱۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۱۴–۱۵.
- ↑ برای نمونه: طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۱۸۲؛ حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۸.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۰۹.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۸، ص۶۵؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۲۵۳.
- ↑ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۸۳؛ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ۱۳۶۸ش، ج۹، ص۱۶.
- ↑ برای نمونه: شیخ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۹، ص۳۱۳؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۸، ص۶۵.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۸، ص۶۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۱۸۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۲۵۳.
منابع
- آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- حویزی، عبد على بن جمعة، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۱۲ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، بیروت، دار الکتاب الاسلامی، ۱۴۲۴ق.