آیه ۱۱۴ سوره هود
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | هود |
| شماره آیه | ۱۱۴ |
| جزء | ۱۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | زمان اقامه نماز و مسئله از بین رفتن بدیها بوسیله خوبیها |
| آیات مرتبط | آیه ۷۸ سوره اسراء، آیه ۱۳۰ سوره طه، آیه ۷۰ سوره فرقان |
آیه ۱۱۴ سوره هود به اوقات اقامه نماز و تأثیر نماز بر از بین بردن بدیها اشاره داشته و در روایات به عنوان امیدبخش‌ترین آیه قرآن کریم معرفی شده است.
در پاسخ به این پرسش که منظور از دو طرف روز (طرفی النهار)، برای اقامه نماز، کدام وقت است؟ میان مفسران اختلاف نظر وجود دارد. به طوری که برخی با استناد به روایات اهل بیت (ع) منظور آیه را وقت نماز صبح در یک طرف و وقت نماز مغرب و عشاء در طرف دیگر دانسته و در پاسخ به اینکه چرا وقت نماز ظهر و عصر در آیه اشاره نشده، مباحثی را مطرح کرده‌اند. مفسران، منظور از حسنات در این آیه را به نماز، مطلق کارهای خوب و همچنین توبه تفسیر می‌کنند.
﴿وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ ١١٤﴾ [هود:114]|﴿و در دو طرف روز [=اول و آخر آن] و نخستین ساعات شب نماز را برپا دار زیرا خوبیها بدیها را از میان می‌برد این برای پندگیرندگان ١١٤﴾
در آینه روایات
در منابع روایی، از امام علی (ع) روایت شده که آیه ۱۱۴ سوره هود، امیدبخش‌ترین آیه قرآن است.[۱] هر چند در روایات، از آیهٔ ۴۸ سوره نساء نیز به عنوان امیدبخش‌ترین آیه قرآن یاد شده ولی از نظر مفسران، در اینجا دو زاویه نگاه وجود دارد، یکی مربوط به امید آمرزش بوسیله نماز در آیه مورد بحث و دیگری بوسیله توبه در آیه سوره نساء.[۲]
در روایاتی دیگر از نبی اکرم (ص) آمده است که چیزی بهتر و سریع‌تر از انجام کار نیک در از بین بردن گناهان نیست. چه گناهان قدیمی و چه حتی گناهانی که گناهکار، آنرا فراموش کرده باشد و سپس به آیه مورد بحث اشاره کردند.[۳]
در حدیثی دیگر از سلمان فارسی حکایت شده که پیامبر (ص) شاخه خشکی را تکان داد تا تمام برگ‌هایش ریخت، سپس فرمود: هنگامی که مسلمان، خوب وضو بگیرد و نمازهای پنجگانه را به جا آورد، گناهان او فرومی‌ریزد، همان گونه که برگ‌های این شاخه فروریخت و آنگاه آیه مورد بحث را تلاوت کرد.[۴]
منظور آیه، کدام وقت نماز است؟
دربارهٔ اینکه آیه ۱۱۴ سوره هود، به کدام یک از نمازهای پنجگانه اشاره دارد، روایات مختلفی در منابع روایی وجود داشته[۵] و در خصوص معنای آن میان مفسران اختلاف شده است:
- برخی گفته‌اند که منظور از کلمه «طرفی النهار» دو طرف روز است. طرف اول، وقت نماز صبح و طرف دوم وقت نماز ظهر و عصر و منظور از «زلفا من الیل» شامل ساعات اوایل شب و وقت نماز مغرب و عشاء می‌شود.[۶] و اینچنین استدلال کرده‌اند که طرفِ هر چیز باید از جنس همان چیز باشد و وقت نماز مغرب را نمی‌توان از جنس روز دانست.[۷]
- برخی بر این باورند که منظور آیه از دو طرف روز، طلوع فجر صادق تا از بین رفتن حُمره مَشرقیه [یادداشت ۱] دانسته که در این صورت وقت نماز صبح در نصف اول و وقت باقی نمازها در نصف دوم قرار گرفته و منظور از «زلفا من اللّیل» نیز نماز شب است.[۸]
- برخی گفته‌اند که منظور آیه از دو طرف روز، وقت نماز صبح در یک طرف و وقت نماز مغرب و عشاء در طرف دیگر است[۹] و معتقدند همین تفسیر در روایات اهل‌بیت (ع) نیز وارد شده است.[۱۰]
دلیل عدم ذکر وقت نماز ظهر در آیه
مفسرانی که منظور آیه ۱۱۴ سوره هود را تنها شامل وقت نماز صبح و نماز مغرب و عشاء دانسته‌اند در پاسخ به این اشکال که چرا وقت نماز ظهر و عصر در این آیه ذکر نشده، به مواردی اشاره کرده‌اند. از جمله:
- شهرت نماز ظهر و عصر در میان مسلمین، دلیل عدم ذکر آن در آیه است.[۱۱]
- وقت نماز ظهر و عصر نیز در طرف دوم روز است، چرا که بعد از زوال آفتاب [یادداشت ۲]صورت می‌گیرد.[۱۲]
- لزومی ندارد در یک آیه قرآن همه نمازها یادآوری شود و این امر معمول است که طبق مناسبت، گاهی همچون آیه ۲۳۸ سوره بقره، تنها به نماز ظهر و گاهی همچون آیه ۷۸ سوره اسراء به همه نمازها اشاره شود.[۱۳]
منظور از «حسنات»
در آیه ۱۱۴ سوره هود، «حسنات» را باعث از میان رفتن بدیها دانسته و مفسران، در اینکه منظور از حسنات چیست، مباحثی را مطرح کرده‌اند:
- برخی بر این باورند که منظور، نماز است و آیه به از بین رفتن تیرگی گناهان به واسطه اقامه نماز اشاره دارد.[۱۴] چرا که الف و لام در «الحسنات»، اشاره به نمازی دارد که در ابتدای آیه از آن صحبت به میان آمده است.[۱۵]
- برخی منظور از حسنات را همه خوبیها به صورت مطلق دانسته[۱۶] و بر این نکته تأکید می‌کنند که اثر خنثی‌کنندگی بدیها، تنها در نماز نبوده و اگر در اینجا به نماز اشاره شده، بیان یک مصداق روشن و قطعی از آن است.[۱۷] چه اینکه از نظر ایشان، این مضمون در آیات دیگری چون آیه ۳۱ سوره نساء و آیه ۷ سوره عنکبوت نیز تکرار شده است.[۱۸]
- برخی از مفسران نیز منظور از حسنات را توبه دانسته و معتقدند که به‌طور قطع، بوسیله توبه، عِقاب و آثار گناهان از میان می‌رود.[۱۹]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۹، ص۲۷۰؛ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۹، ص۳۲۱.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۹، ص۳۲۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۰۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۰۷؛ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۹، ص۳۲۱.
- ↑ نگاه کنید به طیب، أطیب البیان، ۱۳۸۶ش، ج۷، ص۱۳۶.
- ↑ نجفی خمینی، تفسیر آسان، ۱۳۹۸ق، ص۲۸.
- ↑ شاه‌عبدالعظیمی، تفسیر إثنی عشری، ۱۳۶۳ش، ج۶، ص۱۵۰؛ طیب، أطیب البیان، ۱۳۸۶ش، ج۷، ص۱۳۶.
- ↑ شاه‌عبدالعظیمی، تفسیر إثنی عشری، ۱۳۶۳ش، ج۶، ص۱۵۰.
- ↑ نجفی خمینی، تفسیر آسان، ۱۳۹۸ق، ص۲۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۹، ص۲۶۵.
- ↑ شاه‌عبدالعظیمی، تفسیر إثنی عشری، ۱۳۶۳ش، ج۶، ص۱۵۰؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۰۶.
- ↑ شاه‌عبدالعظیمی، تفسیر إثنی عشری، ۱۳۶۳ش، ج۶، ص۱۵۰؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۰۶.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۹، ص۳۲۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۹، ص۲۶۶.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۱، ص۵۸.
- ↑ طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۷۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۰۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۹، ص۲۶۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۹، ص۲۶۷.
- ↑ نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۰۶.
یادداشت
منابع
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهش‌های تفسیر وعلوم قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان لعلوم القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، قم، حوزه علمیه قم، ۱۳۷۷ش.
- طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه سبطین، ۱۳۸۶ش.
- شاه عبدالعظیمی، سید حسین، تفسیر اثنی‌عشری، تهران، میقات، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- علامه طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مکتبه الانشر الاسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چ۱، ۱۳۷۴ش.
- نجفی خمینی، محمدجواد، تفسیر آسان، تهران، انتشارات اسلامیة، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.