اصحاب کهف
اَصْحابِ کَهْف یا یاران غار مؤمنانی(مسیحی) که از ستم دقیانوس(۲۰۱ -۲۵۱م) در غاری پنهان شدند وکمی بیش از سه قرن به خواب رفتند. همگی آنان از اشراف‌زادگان و درباریان بودند مگر چوپانی که سگی همراهش بود. آنان برای حفظ ایمان خود و ایمن ماندن از ستم دقیانوس، به سمت غاری حرکت کردند و در آنجا به خواب عمیقی رفتند که حدود سیصد و نه سال طول کشید. سوره‌ای در قرآن کریم به نام کهف آمده و در آیات ۸ تا ۲۶ آن به داستان این مؤمنان اشاره کرده است. همچنین گزارش‌هایی از این ماجرا در منابع مسیحی ذکر شده است. در روایات شیعه اصحاب کهف جزو یاوران امام مهدی(عج) معرفی شده‌اند.
درباره اینکه این ماجرا در چه منطقه‌ای رخ داده و آن غار در کجاست، اختلاف‌نظر وجود دارد. مشهورترین آن منطقه اِفِسوس (نیز اِفِسُس) در استان ازمیر ترکیه ذکر شده است. مجموعه تلویریونی مردان آنجلس تولید شده در تلویزیون ایران به داستان آنها می‌پردازد.
داستان
اصحاب کهف (یاران غار)، عده‌ای مؤمن مسیحی که در دوران دقیانوس (۲۰۱ -۲۵۱م) یکی از حکمرانان روم باستان زندگی می‌کرده‌اند.[۱] آنها جز یکی که چوپانی به همراه سگش بود، از اشراف‌زادگان و درباریانی بودند که دین خود را از دیگران مخفی نگاه می‌داشتند.
آنها پس از ظلم حکومت به سمت غار حرکت کرده و چون به غار رسیدند به خوابی عمیق رفتند[۲] و در حدود سیصد و نه سال خوابیدند.[۳][یادداشت ۱] خداوند آنان را به گونه‌ای قرار داده بود که هرکس به آنان می‌نگریست آنان را بیدار می‌پنداشت، در حالی که در خواب بودند.[۶] آنها پس از این مدت و بعد از بیدار شدن تصور کردند چند ساعتی بیشتر نخوابیده‌اند.[۷] این تردید به گفته برخی، از آن جهت بود که آنان در آغاز روز، وارد غار شده و به خواب رفته و در پایان روز بیدار شده بودند.[۸]آنها بعد از بیداری، پیشنهاد کردند که یکی از آنان به شهر رفته و غذایی تهیه کند.[۹]
دربارهٔ این که چه کسی مأمور تهیه غذا شد، قرآن سخنی نگفته است اما طبق برخی روایات یملیخا یا تملیخا داوطلب این کار شد.[۱۰] وی پس از مراجعه، چهره شهر را دگرگون یافت و از همین رو بسیار شگفت‌زده شد.[۱۱]
تعداد و نام اصحاب کهف
در باره شمار اصحاب کهف در منابع روایی و تاریخی اختلاف‌نظر وجود دارد. در منابع مسیحی تعداد آنها ۷ تن معرفی شده و برخی نیز آنان را ۵ و برخی نیز ۱۳ تن نقل کرده‌اند.[۱۲] همچنین نامهای آنان در منابع مسیحی عبارت‌اند از: مَکسلمینا، یَلمیخا، دیمومدس (دیموس)، امبلیکوس، مرطونس، بیرونس، کشطونس.[۱۳] اما طبری نامهای آنان را این‌گونه نقل کرده است: مکسلمینا، محسلمینا، یملیخا، مرطونس، کسطونس، ویبورس، ویکرنوس، یطبیونس و قالوش.[۱۴]
قرآن کریم اما هیچ‌گونه تصریحی درباره شمار اصحاب کهف ندارد و صرفا به اختلاف مردم در عدد اصحاب کهف اشاره دارد. برخی آنها را با سگ همراهشان ۴ تن و برخی ۶ تن و برخی ۸ تن دانسته‌اند.[۱۵] برخی معتقدند قرآن، نظر سوم را پذیرفته است.[۱۶]
در قرآن
آیات ۸ تا ۲۶ سوره کهف به داستان اصحاب کهف می‌پردازد. این آیات اشاره دارد به هدایت این اصحاب از سوی خداوند، ایمان و کشمکش آنان با کافران، پناه‌بردن به غار، معجزه زنده‌ماندن‌شان به یاری خدا، بیداری مجددشان و برخورد با مردم، روشن‌شدن حقیقت و نیز بیان جدالی که کافران با پیامبر(ص) در این مسئله داشتند. [۱۷]
طبق تأیید قرآن آنها مدت ۳۰۹ سال در غار در خواب بوده‌اند.[۱۸]امام علی(ع) در روایتی در تفسیر مجمع البیان [۱۹]در پاسخ به پرسش یک یهودی علت اختلاف زمان خواب اصحاب کهف را تفاوت میان سال‌های شمسی و قمری دانسته که براساس اولی ۳۰۰ سال وبراساس دومی ۳۰۹ سال است. [۲۰]
اصحاب کهف و رقیم
در آیه ۹ سوره کهف با عطف «الرقیم» بر «الکهف» آمده است: «اَم حَسِبتَ اَنَّ اَصحبَ الکهفِ والرَّقیمِ...» و این بحث میان مفسران به پیروی از برخی روایات، مطرح شده که آیا اصحاب کهف و رقیم یک گروه هستند یا دو گروه جدا تا برای اصحاب رقیم نیز تفسیر و شأن نزول جداگانه‌ای ذکر کنند. در مورد کلمه رقیم برخی از مفسران آن را نام روستای نزدیک غار می‌دانند.[۲۱] بر اساس گزارش تفسیر مجمع البیان برخی رقیم را وادی‌ای دانسته‌اند که کهف در آن قرارداشت وبرخی کوهی که غار درآن بود ونیز روستایی که اصحاب کهف از آن خارج شدند و یا لوح سنگی که داستان اصحاب کهف را برآن حک کردندو بر غار آویختند. [۲۲]
در روایات
در روایات، اصحاب کهف جوانانی اشراف‌زاده معرفی شدند که در روز عید بزرگی به بیرون شهر رفتند. خداوند در دل‌هایشان نور ایمان برافروخت و آنان به خداوند ایمان آوردند، هر چند در آغاز ایمان خود را از یکدیگر پوشیده می‌داشتند، امّا به تدریج ایمان خود را به یکدیگر اظهار کردند.[۲۳] بر پایه برخی روایات دَقیانوس به اصحاب کهف مدتی مهلت داد تا از ایمان خود بازگردند. آنان از این فرصت استفاده کرده و به غار پناه بردند.[۲۴] برخی دیگر از روایات، آنان را امین و رازدار پادشاه عصر خود قلمداد کرده‌اند.[۲۵]
در ادبیات
اصحاب کهف، خصوصا سگ همراهشان در شعر فارسی از جمله در اشعار سنایی،[۲۶] عطار،[۲۷] مولوی[۲۸] و سعدی بازتاب‌هایی داشته است، بیت زیر از سعدی نمونه‌ای از آن است:
اصحاب کهف یاران امام مهدی(عج)
در روایات شیعه آمده اصحاب کهف هنگام ظهور، برای یاری مهدی موعود(عج) رجعت خواهند کرد.[۳۱] امام صادق(ع) فرمود: هنگامی که قائم آل محمد(ص) ظهور کند، تعدادی از پشت کعبه بیرون آیند که هفت نفر از اصحاب کهف، از جمله آنان هستند.[۳۲] حلبی در سیره حلبیه نیز گفته است که آنان وزیران مهدی(عج) هستند.[۳۳] همچنین از امام صادق(ع) آمده: وقتی دابة الارض خارج می‌شود، خداوند اصحاب کهف را همراه با سگ‌شان برمی‌انگیزد.[۳۴]
در ادیان دیگر
داستان اصحاب کهف از معدود داستان‌هایی است که در منابع یهودی از آن ذکری به میان نیامده، امّا در منابع مسیحی این داستان ذکر شده است. ساختار داستان در منابع مسیحی همگونی خاصی با نقل‌های اسلامی دارد و به هفت خفتگان و هفت خفتگان شهر اِفِسوس (اِفِسُس) معروف است.[۳۵]
اصحاب کهف در آثار شرق‌شناسان
داستان اصحاب کهف را نخستین‌بار خلیفه کلیسای سوریه به نام ژاک در قرن پنجم میلادی و یک قرن پیش از ظهور اسلام در رساله‌ای که به زبان سریانی نوشته شده تشریح کرد. پس از او ادوارد گیپون در کتابش به نام سقوط امپرطوری روم، به این داستان اشاره کرده است.[۳۶] همچنین لویی ماسینیون، شرق‌شناس فرانسوی، در سال ۱۹۶۱م پژوهش‌هایی درباره اصحاب کهف انجام داد که در کتابی به نام خفتگان هفتگانه به زبان فرانسه منتشر کرده است.[۳۷] از سویی دیگر یونگ با مقایسه داستان اصحاب کهف و داستان خضر نبی، به موضوع تجدید حیات و عمر دوباره یافتن نظر کرده است.[۳۸]
آثار بر جای مانده
بنا بر نقلی از امام علی(ع) شهری که اصحاب کهف در آن ساکن بودند اِفِسوس (اِفِسُس) نام داشته است.[۳۹] این شهر یکی از شهرهای ایونیا در آناتولی (آسیای صغیر) بود که امروز ویرانه‌های آن به عنوان مرکز باستان‌شناسی در سه کیلومتری جنوب شهر سلجوق استان ازمیر ترکیه واقع شده است.[۴۰] در یک کیلومتری این شهر غاری‌ست که مردم ترکیه آن را به‌عنوان غار اصحاب کهف زیارت می‌کنند.[۴۱] گفته شده در درون این غار، آثار صدها قبر دیده می‌شود و آنجا به اعتقاد بسیاری همان غار اصحاب کهف است.[۴۲]
همچنین در میان دو روستای رقیم(رجیب) و ابوعلند و در ۷ کیلومتری اَمّان پایتخت اردن غاری وجود دارد که بر فراز آن مسجدی ساخته شده و برخی از باستان‌شناسان معتقدند غار اصحاب کهف است.[۴۳] درباره این غار، کتابی نیز بنام «اکتشاف کهف اهل الکهف» نوشته « رفيق وفا الدجاني »منتشر شده است.[۴۴] غار دیگری که گفته شده احتمالا غار اصحاب کهف باشد، در نزدیکی شهر دمشق در کشور سوریه است. همچنین باستان‌شناسان غارهای موجود در بتراء، یکی از شهرهای فلسطین، غار کوه قاسیون نزدیک دمشق، و غاری در شبه جزیره اسکاندیناوی در اروپای شمالی و غاری در نزدیکی شهر نخجوان در منطقه قفقاز را نیز جزو مکان‌هایی که احتمال می‌رود غار اصحاب کهف باشد برشمرده‌اند.[۴۵]
علامه طباطبایی در المیزان معتقد است غار اِفِسوس در ترکیه، بر اینکه غار اصحاب کهف باشد انطباق بیشتری دارد.[۴۶]
مجموعه تلویزیونی مردان آنجلس
مردان آنجلس عنوان مجموعه تلویزیونی با محوریت داستان اصحاب کهف است که در سال ۱۳۷۶ش توسط فرج الله سلحشور برای صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران کارگردانی شد. در سال ۱۳۷۷ش، و در سفر سید محمد خاتمی(رئیس‌جمهور سابق ایران) به واتیکان این مجموعه تلویزیونی توسط وی به پاپ ژان پل دوم(رهبر کاتولیک‌های جهان در آن زمان) هدیه شد.[۴۷] این مجموعه تلویزیونی در برخی کشورهای مسلمان نظیر مصر نیز به نمایش درآمده است.[۴۸]
تک نگاری
- پژوهشی در قصه اصحاب کهف: داستان هفت خفتگان، جلال ستاری، تهران: نشر مرکز، ۱۳۷۶ش.[۴۹]
پانویس
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۴، ص۴۱۱.
- ↑ طبری، ترجمه تفسیر طبری(جامع البیان)، ۱۳۵۶ش، ج۱۵، ص۲۲۵.
- ↑ سوره کهف،آیه۲۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان،۱۴۱۵ق، ج۶، ص۳۳۴.
- ↑ https://old.makarem.ir/main.aspx?reader=1&lid=0&mid=29115&catid=0&pid=61909
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۲۵۶.
- ↑ سوره کهف،آیه۱۸و۱۹
- ↑ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۳۵۷. و مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۳۷۳.
- ↑ سوره کهف،آیات۱۸و۱۹
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۳۳۴ش، ج۳، ص۶۲۴.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۳۳۴ش، ج۳، ص۶۲۴و۶۲۵.
- ↑ الحکیم، اهل الکهف، ۱۳۸۲ش، ص۸۸.
- ↑ الحکیم، اهل الکهف، ۱۳۸۲ش، ص۸۸.
- ↑ طبری، ترجمه تفسیر طبری(جامع البیان)، ۱۳۵۶ش، ج۱۵، ص۲۷۶.
- ↑ سوره کهف،آیات۲۲،۱۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۲۶۷،۲۶۸ و مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۳۸۳.
- ↑ معموری، تحلیل ساختار روایت در قرآن، ۱۳۹۲ش، ص۱۶۰.
- ↑ سوره کهف، آیه۲۴.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۳۳۴.
- ↑ طبرسی، تفسیر مجمع البیان،الناشر : دار المعرفة، ج۶، ص۷۱۵.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۳۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، الناشر : دار المعرفة، ج۶، ص۶۹۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۵، ص۲۵۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۵، ص۲۵۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۵، ص۲۵۳.
- ↑ سایت گنجور سنائی، قصیدهٔ شماره۱۴.
- ↑ سایت گنجور عطار، مصیبت‌نامه بخش۲۵.
- ↑ سایت گنجور مولوی، غزلیات شمس، غزل۶۷۶.
- ↑ سایت گنجور سعدی، باب اول در سیرت پادشاهان، حکایت شماره۴.
- ↑ غروی اصفهانی، دیوان شعر، ۱۳۹۵ش.
- ↑ دیلمی، ارشادالقلوب، ۱۳۷۷ش، ص۲۸۶.
- ↑ طبسی، چشم‌اندازی به حکومت مهدی(عج)، ۱۳۹۱ش، ص۱۰۱.
- ↑ صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ۱۳۸۰ش، ص۴۸۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۲۷۵ و ج۵۳، ص۸۵.
- ↑ الحکیم، اهل الکهف، ص۸۸.
- ↑ مجدوب، اصحاب کهف در تورات و انجیل و قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۱۱۵.
- ↑ مجدوب، اصحاب کهف در تورات و انجیل و قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۶۲.
- ↑ حاج‌منوچهری، «اصحاب کهف»، ص۳۶۰۴.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۴، ص۴۱۱.
- ↑ سامی، قاموس الاعلام ترکی، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۵۰۶ و ج۲، ص۱۰۰۱.
- ↑ بی‌آزار شیرازی، باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، صفحهٔ۳۵۲.
- ↑ «محل غار اصحاب کهف»، سایت آیت الله مکارم شیرازی.
- ↑ بی‌آزار شیرازی، باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، صفحهٔ۱۹۴.
- ↑ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۹۳ش، پاورقی ج۱۳، ص۲۹۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۲۹۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۲۹۹.
- ↑ خیلی دور، خیلی نزدیک، روزنامه شرق.
- ↑ مخالفت سلفی‌ها با پخش سریال «مردان آنجلس»، سایت افکار نیوز.
- ↑ پژوهشی در قصه اصحاب کهف، سایت کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
یادداشت
- ↑ در روایتى [۴] از مولاى متّقیان على(علیه السلام) مى‌خوانیم که: این تعبیر، اشاره به ماه هاى شمسى و قمرى دارد، خواب اصحاب کهف به حساب سال شمسى ۳۰۰ سال، و به حساب ماه هاى قمرى ۳۰۹ سال طول کشید. چرا که هر سى و چند سال یک سال تفاوت دارد و اگر ۳۶۰ سال بود ۱۲ سال تفاوت داشت، امّا چون ۳۰۰ سال بوده تفاوت آن ۹ سال است. [۵]
منابع
- الحکیم، توفیق، اصحاب الکهف، ترجمه: بتول مشیریان، چاپ اول، تهران، ارمغان، ۱۳۸۲.
- بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ محمودبن جعفر موسوی زرندی، تهران ۱۳۳۴ش.
- بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم، باستان شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۰ش.
- حاج‌منوچهری، فرامرز، «اصحاب کهف»، در کتاب: دانشنامه بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- دیلمی، حسن بن ابی الحسن، ارشاد القلوب، ترجمه ترجمه رضایی، تهران، اسلامیه، ۱۳۷۷ش.
- سامی، شمس‌الدین، قاموس الاعلام ترکی، تهران، بنیاد اندیشه اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الأثر فی أحوال الإمام الثانی عشر، قم، دفتر آیت الله صافی، ۱۳۸۰ش.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمدباقر موسوی، قم، دفتر نشر اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، ترجمه تفسیر طبری، تصحیح: حبیب یغمایی، تهران، توس، ۱۳۵۶ش.
- طبسی، نجم‌الدین، چشم‌اندازی به حکومت مهدی(عج)، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۱ش.
* علامه طباطبایی، سید محمد‌حسین، تفسیر المیزان، قم، اسماعیلیان، ۱۳۹۳ش.
- قمی، علی‌بن ابراهیم، تفسیر قمی، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۲ق.
- گیپون، ادوارد، انحطاط و سقوط امپراطوری روم، مترجم: فرنگیس شادمان، تهران، ققنوس، ۱۳۹۳ش.
- المجدوب، احمد علی، اصحاب کهف در تورات، انجیل و قرآن، مترجم: سیدمحمد صادق عارف، تهران، رشد، ۱۳۸۰ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، به تحقیق جمعی از محققان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- «محل غار اصحاب کهف»، سایت آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۴ خرداد ۱۴۰۲ش.
- معموری، علی، تحلیل ساختار روایت در قرآن، تهران، نگاه معاصر، ۱۳۹۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- پایگاه گنجور، سنائی،قصیدهٔ شمارهٔ ۱۴. تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۶.
- پایگاه گنجور، مولوی،غزل شمارهٔ ۶۷۶. تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۶.
- پایگاه گنجور، گلستان سعدی،باب اول در سیرت پادشاهان، حکایت شمارهٔ ۴. تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۶.
- پایگاه اطلاع رسانی روزنامه شرق،خیلی دور، خیلی نزدیک. تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۶.
- پایگاه اطلاع رسانی افکار نیوز،مخالفت سلفی‌ها با پخش سریال «مردان آنجلس». تاریخ درج خبر: ۱۳۹۲/۰۳/۲۲، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۳۹۶.
پیوند به بیرون