خلقت نوری

مقاله قابل قبول
شناسه ناقص
از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از خلقت نوری اهل بیت(ع))
احادیث خلقت نوری اهل بیت
احادیث خلقت نوری اهل بیت
اطلاعات روایت
موضوعآفرینش نوری و پیشینی پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت(ع)
صادره ازپیامبر اسلام(ص)، امام صادق(ع)
راویانجابر بن عبدالله انصاری، سلمان فارسی، ابوذر، ابن عباس
اعتبار سندمعتبر
منابع شیعهالکافی، علل الشرایع، المسترشد فی الامامة
منابع سنیمناقب ابن مغازلی، الریاض النضره، ینابیع المودة،
احادیث مشهور
حدیث سلسلةالذهبحدیث ثقلینحدیث کساءمقبوله عمر بن حنظلةحدیث قرب نوافلحدیث معراجحدیث ولایتحدیث وصایتحدیث جنود عقل و جهلحدیث شجره


خلقت نوری به آفرینش نور پیامبر اسلام(ص)، امام علی(ع) و ائمه(ع) هزاران سال پیش از خلقت آسمان‌ها، زمین و حضرت آدم(ع) اشاره دارد. این مطلب، از روایات منقول از طریق شیعه و اهل سنت گرفته شده است. سند این روایات به دلیل حضور راویان مشهوری چون محمد بن مسلم و ابان بن عثمان معتبر دانسته شده است.

بر اساس این روایات، انوار اهل بیت(ع) نخستین مخلوقاتی هستند که خداوند از نور خودش آفرید و آنها در اطراف عرش الهی به تسبیح خداوند مشغول شدند و شاهد آفرینش موجوداتی بودند که بعد از آنان خلق شدند. همچنین بر پایه روایات مذکور، پس از خلقت حضرت آدم، نور اهل بیت(ع) در صلب او قرار گرفت و نسل به نسل به پدران و مادرانی که آلوده به شرک نبودند، منتقل شد تا اینکه اهل بیت به دنیا آمدند.

کتاب «خلقت نوری پیامبر و اهل بیت در اندیشه امامیه نخستین» به زبان فارسی درباره این موضوع نوشته شده است.

روایات

خلقت نوری اشاره به آفرینش پیامبر(ص)، امام علی(ع) و ائمه(ع) از نور الهی اشاره دارد که در روایات آمده است. این روایات عمدتا در جوامع روایی شیعه با مضامین متفاوتی از جابر بن عبدالله انصاری، سلمان فارسی، ابوذر، ابن عباس و ... از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است. این روایات در برخی کتب روایی اهل سنت نیز وارد شده است.[۱] برخی از این روایات عبارتند از:

  • از جابر نقل شده كه رسول خدا(ص) فرمود: نخست چیزى كه خدا آفرید، نور من بود و نور على را از آن برگشود، سپس آفرید عرش و لوح و خورشید ...».[۲]
  • سلمان فارسی از پیامبر(ص) نقل کرده است: من و علی از نور واحد آفریده شدیم چهار هزار سال پیش از آنکه آدم خلق شود. پس هنگامی که آدم خلق شد، آن نور در صلب آدم قرار گرفت. ما همواره در شیء واحد بودیم تا آنکه در صلب عبدالمطلب از یکدیگر جدا شدیم».[۳]
  • امام صادق(ع) فرمود: خداوند متعال فرمود ای محمد(ص)! من تو و علی را به صورت نوری، یعنی روحی بدون پیکر، آفریدم پیش از آنکه آسمان‌ها و زمین و عرش و دریایم را بیافرینم...».[۴]
  • ابوذر گوید از پیامبر(ص) شنیدم که فرمود: من و علی از نور واحد آفریده شده‌ایم. ما در جانب راست عرش، خدا را تسبیح می‌گفتیم دو هزار سال پیش از آنکه آدم(ع) خلق شود».[۵]
  • سلمان گوید از پیامبر(ص) شنیدم که فرمود: من و علی(ع) چهارده هزار سال قبل از آنکه خداوند آدم(ع) را بیافریند، در پیشگاه الهی به صورت نوری بودیم. هنگامی که خداوند آدم(ع) را خلق کرد، آن نور را به دو جزء تقسیم کرد و در صلب آدم قرار داد. یک جزء آن من بودم و جزء دیگر علی(ع)».[۶]

محتوای روایات

مجموعه احادیث خلقت نوری اهل بیت(ع)را اشاره‌کننده به آفرینش نوری و پیشینی پیامبر(ص)، امام علی(ع) و اهل بیت(ع) دانسته‌اند. طبق این روایات خداوند هزاران سال قبل از خلقت حضرت آدم(ع) و آسمان‌ها و زمین، نور اهل بیت(ع) را از نور خودش آفرید و ایشان را در عرش خود قرار داد تا مشغول حمد و تسبیح خداوند شوند. خداوند پس از خلقت حضرت آدم(ع)، انوار اهل بیت را در صلب آدم قرار داد و نسل به نسل در اصلاب و ارحام پاک منتقل شد تا اینکه به دنیا آمدند.[۷]

اندیشمندان شیعی در قبال این مجموعه روایات مواضع متفاوتی اتخاذ کرده‌اند؛ بسیاری از محدثین شیعه مانند کلینی،[۸] صدوق،[۹] مجلسی[۱۰] و ... مضمون این روایات را پذیرفته‌اند. شیخ مفید با تاویل مضمون این روایات با رویکردی عقل‌گرایانه به بررسی این روایات پرداخته است.[۱۱] ملاصدرا ذیل مفهوم انسان کامل، با رویکرد فلسفی و عرفانی به توضیح این روایات پرداخته است.[۱۲]

چند نکته از مجموع روایات آفرینش نوری اهل بیت(ع) برداشت شده است:

  • اهل بیت(ع) نخستین مخلوقات هستند که به عنوان انوار یا شبح‌های نور یا سایه‌های نور از نور خداوند آفریده و در اطراف یا پیش‌رو یا جانب راست عرش الهی به تقدیس و تسبیح خداوند مشغول شدند.
  • آفرینش نوری اهل بیت(ع) تدریجی بوده است به صورتی که ابتدا نور پیامبر(ص) آفریده شد و پس از آن، نور امام علی(ع) و در ادامه نور حضرت فاطمه(س) و فرزندانش خلق شد.
  • اهل بیت(ع) شاهد آفرینش موجوداتی بودند که بعد از آنان خلق شدند. به عنوان مثال ملائکه که بعد از اهل بیت(ع) آفریده شدند، تسبیح و تقدیس الهی را از اهل بیت(ع) فرا گرفتند.
  • پس از خلقت حضرت آدم، نور اهل بیت(ع) در صلب او قرار گرفت و نسل به نسل به پدران و مادرانی که آلوده به شرک نبودند، منتقل شد تا اینکه متولد شدند.
  • شیعیان هرچند در خلقت نوری هم‌شأن اهل بیت(ع) نیستند؛ ولی با درجه‌ای پایین‌تر سهمی در خلقت نوری دارند. از همین رو عواطف آنان تابع عواطف اهل بیت(ع) است.[۱۳]

سند روایات

کتاب خلقت نوری پیامبر و اهل بیت در اندیشه امامیه نخستین

سند مجموعه احادیث نور یا روایات خلقت نوری اهل بیت را معتبر و مورد وثوق دانسته‌اند؛ به گفته برخی پژوهشگران، با وجود افراد متهم به غلو در سلسله سند برخی از این احادیث، ولی حضور افرادی چون محمد بن مسلم، ابان بن عثمان، ابوبصیر اسدی (از اصحاب اجماع) و ابوحمزه ثمالی در میان روایانِ کلینی و شیخ صدوق، باعث پذیرش این احادیث از طرف شیعه شده است.[۱۴]

تک‌نگاری

  • کتاب «خلقت نوری پیامبر و اهل بیت در اندیشه امامیه نخستین» تألیف امداد توران، به زبان فارسی از سوی پژوهشگاه قرآن و حدیث منتشر شده است. این کتاب در شش فصلِ ۱.اعتبارسنجی احادیث خلقت نوری؛ ۲. مضمون‌شناسی احادیث خلقت نوری اهل بیت علیهم‌السلام؛ ۳. جریان‌شناسی راویان احادیث خلقت نوری اهل بیت علیهم‌السلام در مدارس کوفه و قم ۴. عوالم پیشین در مدرسه کلامی بغداد ۵. عوالم پیشین در مدرسه کلامی ری ۶. سیر تطور آموزه خلقت نوری در تاریخ عقاید امامیه، به بررسی موضوع خلقت پیامبر و اهل بیت پرداخته است.[۱۵]
  • کتاب «النبی الاعظم صلی الله علیه و اله و وجوده النوری» اثر مسلم داوری توسط مؤسسه امام رضا(ع) در سال ۱۳۸۷ منتشر گردید. در این اثر با پژوهشی حدیث‌شناسی به آفرینش نوری پیامبر اسلام(ص) قبل از خلقت جهان پرداخته شده و نور پیامبر را عامل آفرینش کل هستی معرفی کرده است.[۱۶]

جستارهای وابسته

حدیث نور واحد

پانویس

  1. نگاه کنید به: محب الدین طبری، الریاض النظرة، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۱۲۰؛ ابن مغازلی، مناقب اهل البیت، ۱۴۲۷ق، ص۱۲؛ قندوزی، ینابیع الموده، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۴۷.
  2. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۴، ص۱۷۰.
  3. ابن بطریق، عمدة عيون صحاح الأخبار، ۱۴۰۷ق، ص۹۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۱۵۰.
  4. کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۴۰.
  5. صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۳۴؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۵، ص۸۴.
  6. طبری آملی،‌ المسترشد، ۱۴۱۵، ص۶۳۰؛ محب الدین طبری، الریاض النظرة، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۱۲۰؛ ابن مغازلی، مناقب اهل البیت، ۱۴۲۷ق، ص۱۲؛ قندوزی، ینابیع الموده، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۴۷.
  7. توران، «مضمون‌شناسی احادیث خلقت نوری اهل بیت علیهم‌السلام»، ص۷.
  8. کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۴۰.
  9. صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۷۴.
  10. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۴، ص۱۷۰.
  11. مفید، المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۳۹-۴۰.
  12. ملاصدرا، شرح اصول کافی، ۱۳۸۳ش، ج۴، ص۱۵۲-۱۵۵.
  13. توران، «مضمون‌شناسی احادیث خلقت نوری اهل بیت علیهم‌السلام»، ص۲۷.
  14. توران، «جریان‌شناسی راویان روایات خلقت نوری اهل بیت در دو مدرسه کوفه و قم»، ص۸۴-۸۵.
  15. «کتاب خلقت نوری پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) در اندیشه امامیه نخستین منتشر شد»، سایت پژوهشگاه قرآن و حدیث.
  16. «النبی الاعظم صلی الله علیه و اله و وجوده النوری»، سایت کتابخانه مجازی الفبا.


منابع

  • ابن بطريق، يحيى بن حسن‏، عمدة عيون صحاح الأخبار في مناقب إمام الأبرار، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق.
  • ابن مغازلی، علی بن محمد، مناقب اهل البیت، تهران، المجمع العالمی للتقريب بين المذاهب الإسلامية، ۱۴۲۷ق.
  • توران، امداد، «مضمون‌شناسی احادیث خلقت نوری اهل البیت علیهم‌السلام»، در مجله شیعه‌پژوهی، شماره ۳، ۱۳۹۴ش.
  • توران، امداد، جریان‌شناسی راویان روایات خلقت نوری اهل بیت در دو مدرسه کوفه و قم، در مجله کلام اهل بیت، شماره ۲، ۱۳۹۴ش.
  • صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، قم، کتاب فروشی داوری، ۱۳۸۵ق.
  • طبری آملی کبیر،‌ محمد بن جریر بن رستم، المسترشد فی امامة علی بن ابی‌طالب(ع)، تحقیق و تصحیح احمد محمودی، قم، کوشانپور، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
  • قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده لذوی القربی، قم، دار الاسوه، ۱۴۲۲ق.
  • «کتاب خلقت نوری پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) در اندیشه امامیه نخستین منتشر شد»، در سایت پژوهشگاه قرآن و حدیث، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
  • مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیا الکتب العربی، ۱۴۰۳ق.
  • محب‌الدین طبری، احمد بن عبدالله، الرياض النضرة في مناقب العشرة، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق.
  • مفید، محمد بن محمد، المسائل السرویة، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
  • ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، شرح اصول کافی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۸۳ش.
  • «النبی الاعظم صلی الله علیه و اله و وجوده النوری(نسخه PDF)»، در سایت کتابخانه مجازی الفبا، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۹ش.

پیوند به بیرون