یحیی بن ابی القاسم اسدی (درگذشت ۱۵۰ق)، مشهور به ابوبصیر از اصحاب اجماع و از اصحاب امام محمدباقر(ع) و امام جعفرصادق(ع) بود. وی را در شمار اصحاب امام موسی کاظم(ع) نیز آورده‌اند.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | یحیی بن ابی‌القاسم اسدی |
| کنیه | ابومحمد |
| لقب | ابوبصیر اسدی |
| نسب | قبیله بنی‌اسد |
| وفات | سال ۱۵۰ هجری قمری |
| مذهب | امامی |
| صحابی | امام محمدباقر(ع) • امام صادق(ع) • امام کاظم(ع) |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام صادق(ع) |
| مشایخ | ابوحمزه ثمالی • صالح بن میثم |
| راویان از او | علی بن ابی‌حمزه بطائنی • ابان بن عثمان |
| اعتبار | ثقه |
| موضوع روایات | فقهی - کلامی |
| تألیفات | کتاب مناسک حج • کتاب یوم و لیلة |
| شهرت | اصحاب اجماع |
| سایر | مخالفت با فطحیه |
کنیه و نسب
کنیۀ او ابومحمد بود و شاید از آن رو ابوبصیر(بینا و روشندل) خوانده می‌شد که از بینایی محروم بود.[۱] ابوالقاسم کنیۀ پدر وی بوده و نام او اسحاق ثبت شده است، [۲] ولی در برخی از منابع ابوالقاسم به صورت قاسم و به عنوان نام پدر یحیی آمده است.[۳]
نسبت اسدی به جهت رابطۀ ولای خاندان او با قبیلۀ عرب بنی‌اسد بود.[۴] شیخ طوسی در رجال[۵] او را از اهل کوفه شمرده است. همو و نجاشی[۶] به سال وفات وی تصریح کرده‌اند.
صحابی ائمه
ابوبصیر اسدی مدتی را در مصاحبت امام باقر(ع) بود. او از امام صادق روایت کرده است؛ روایات اعتقادی[یادداشت ۱] و فقهی زیادی در کتب حدیث امامیه که از طریق ابوبصیر از امام صادق روایت شده است.[۷] شیخ طوسی وی را در شمار اصحاب امام کاظم(ع) نیز آورده است[۸] ابوبصیر حدود ۲ سال از امامت آن حضرت را درک کرده و شمار روایات موجود به نقل ابوبصیر (بدون قید) از امام کاظم(ع) بسیار اندک است.
برخورد تربیتی
ابوبصیر می‌گوید: در کوفه به یکی از بانوان درس قرائت قرآن می‌آموختم. روزی در یک موردی با او شوخی کردم! مدت‌ها گذشت تا این‌که در مدینه به حضور امام باقر علیه السلام رسیدم. آن حضرت مرا مورد سرزنش قرار داد و فرمود: (مَن ارْتكبَ الذنبَ في الخلاء لم يَعبَاء اللهُ به) «کسی که در حال خلوت گناه کند، خداوند نظر لطفش را از او برمی‌گرداند و اعتنایی به او نمی‌کند»، این چه سخنی بود که به آن زن گفتی؟ از شدت شرم، صورتم را پوشاندم و توبه نمودم. امام باقر علیه السلام فرمود: - مراقب باش که تکرار نکنی. [۹] از این برخوردی که امام با ابوبصیر می‌توان به اهمیت تربیت و تعالی معنوی ابوبصیر در نظر امام پی برد.
وفاداری به امام کاظم(ع)
در منابع گوناگون مطالبی از طریق علی بن ابی حمزه روایت شده است که بیان می‌دارد ابوبصیر (اسدی) اندکی پس از وفات امام صادق(ع) در حالی‌که عبدالله افطح هنوز زنده بود، برای گزاردن حج به حجاز رفته و ضمن دیدار با امام کاظم(ع) وفاداری خود را به آن حضرت اعلام کرده است.[۱۰]
روایت
ابوبصیر اسدی بجز محضر امامان، از برخی راویان امامی چون ابوحمزۀ ثمالی و صالح (عمران) بن میثم نیز روایت کرده است.[۱۱] راویانی چون ابان بن عثمان احمر، عاصم بن حمید حناط، حسین بن ابی العلاء و عبدالله بن حماد انصاری از و روایت کرده‌اند.[۱۲]
همچنین علی بن ابی‌حمزه بطائنی، عبدالله بن وضاح و شعیب عقرقوفی، خواهرزادۀ ابوبصیر اسدی از او روایت کرده‌اند گفته شده است این افراد شاگردان خاص وی بوده‌اند.[۱۳]ابو بصیر در ۲ هزار و ۵۷۲ سند از روایات کتب اربعه، در موضوعات اعتقادی، فقهی، اخلاقی و تفسیری قرار گرفته است.[۱۴]
موضع‌گیری در برابر گروه‌های مخالف
مختاریه و زیدیه
روایاتی نشان می‌دهد ابوبصیر (اسدی) در صحنه‌های مبارزۀ فکری با گروه‌هایی چون مختاریه و زیدیه حضور داشته است.[۱۵]
فطحیه
سال‌های پایانی عمر ابوبصیر اسدی با شهادت امام صادق(ع) و ادعای امامت از سوی عبدالله افطح مصادف شد. موضع‌گیری او در برابر فطحیه از وی چهره‌ای وجیه نزد پیروان امام کاظم(ع) ترسیم کرد و در روایات آنان ابوبصیر در زمرۀ گروهی از اصحاب امام صادق(ع) شمرده شده که از آغاز به عبدالله پشت کرده، به امام کاظم(ع) روی آوردند.[۱۶] همچنین در روایاتی که پیروان امام کاظم(ع) از زبان ابوبصیر نقل کرده‌اند، وی پایه‌های عقیدتی فطحیه دربارۀ امامت را مورد حمله قرار داده است.[۱۷] [یادداشت ۲] قلمداد کرده است. نک: کشی، معرفه الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۱۷۳، ص۴۷۶.</ref>
جایگاه ابوبصیر نزد واقفه
در زمان افتراق امامیه و تقسیم پیروان امام کاظم(ع) به واقفه و قطعیه (قائلان به جانشینی امام رضا(ع))، سال‌ها از وفات ابوبصیر اسدی می‌گذشت؛ علی بن ابی حمزۀ بطائنی که در گذشته از شاگردان خاص ابوبصیر اسدی بود و اکنون از سران واقفه به شمار می‌رفت و فرزندش حسن که او هم مذهب واقفی داشت، در آثار خود بسیار بیش از دیگر اصحاب ائمه، از روایات ابوبصیر بهره گرفته‌اند.[۱۹] همچنین در منابع واقفی، برخی روایات در اثبات باورهای مذهب واقفه از زبان ابوبصیر اسدی، نقل شده است.[۲۰]
وثاقت
رجالیان امامیه نام او در شمار اصحاب اجماع آورده‌اند که بر وثاقت آنان اتفاق دارند.[۲۱] نجاشی او را یک راوی «وجیه و ثقه» خوانده است.[۲۲] همچنین او حدیث لوح را روایت کرده است.[۲۳][یادداشت ۳]
تردید در واقفی بودن
برخی از رجالیان امامیه همچون علامه حلّی در اثر آشفتگی موجود در عبارات کشی[۲۴]، شخصیت ابوبصیر یحیی بن ابی‌القاسم اسدی را با یحیی بن قاسم حذّاء واقفی یکی دانسته و بر این پایه به واقفی بودن ابوبصیر اسدی حکم رانده‌اند[۲۵] البته باتوجه به وفات وی در ۱۵۰ق و آغاز افتراق واقفه در ۱۸۳ق، واقفی بودن وی منتفی است.
آثار
از دو اثر با عنوان‌های کتاب مناسک الحج، به روایت علی بن ابی‌حمزه و حسین بن علاء[۲۶] و کتاب یوم و لیله، به روایت علی بن ابی حمزه بطائنی[۲۷] برای او یاد شده است.
شیخ صدوق مجموعه‌ای از روایات فقهی او به روایت علی بن ابی‌حمزه را در من لایحضره الفقیه مورد استفاده قرار داده است.[۲۸] همچنین مجموعه‌ای مشتمل بر حدود ۲۰ حدیث در موضوع «علل» به روایت حسین بن یزید نوفلی از علی بن ابی حمزه به طور پراکنده در علل الشرائع مورد استفاده واقع شده است.[۲۹]
ابن بابویه تلفیقی از روایت ابوبصیر و محمد بن مسلم را از کتاب حدیث اربعمأه به تمامی در الخصال نقل کرده است.[۳۰] نوشتاری از ابوبصیر در زمینۀ احوال ائمۀ نخستین، به روایت محمد بن سنان (در بعضی اسانید با واسطۀ ابن مسکان) وجود داشته که در آثار کهن امامیه و غیر امامیه مورد استفاده قرار گرفته است.[۳۱] خصیبی تصریح کرده که ابوبصیر مورد نظر در این سند ابوبصیر اسدی است.
پانویس
- ↑ کشی، معرفه الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۱۷۳، و ص۴۷۶؛ طوسی، رجال، ج۱، ص۱۴۰، و ص۳۳۳.
- ↑ طوسی، رجال، ج۱، ص۱۴۰؛ مفید، الاختصاص، ج۱، ص۸۳.
- ↑ مثلاً نک: نجاشی، رجال، ج۱، ص۴۴۱.
- ↑ کشی، معرفه الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۱۷۳؛ طوسی، رجال، ج۱، ص۳۳۳؛ مفید، الاختصاص، ج۱، ص۸۳.
- ↑ طوسی، رجال، ج۱، ص۳۳۳.
- ↑ طوسی، رجال، ج۱، ص۳۳۳، نجاشی، رجال، ج۱، ص۴۴۱.
- ↑ نیز نک: برقی، الرجال، ج۱، ص۱۱، ص۱۷؛ طوسی، رجال، ج۱، ص۱۴۰، ص۳۳۳،؛ نجاشی، ج۱، ص۴۴۱.
- ↑ طوسی، رجال، ج۱، ص۳۶۴؛ قس: نجاشی، رجال، ج۱، ص۴۴۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۶، ص۲۴۷.
- ↑ نک: حمیری، قرب الاسناد، ص۱۴۶؛ کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۸۵، و ج۲، ص۱۲۴؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ج۱، ص۱۶۷-۱۶۸؛ دلائل الامامه، منسوب به ابن رستم طبری، ج۱، ص۱۶۳، ص۱۹۳.
- ↑ نک: برقی، المحاسن، ج۱، ص۳۰۹؛ کلینی، الکافی، ج۷، ص۱۸۵-۱۸۶؛ ابن بابویه، امالی، ص ۲۶۸.
- ↑ نک: ابن بابویه، «مشیخه الفقیه »، ج۴، ص۱۲۱؛ طوسی، الفهرست، ج۱، ص۱۷۸، طوسی، امالی، ج۲، ص۹۵، ص۱۵۷.
- ↑ نک: نجاشی، رجال ج۱، ص۲۱۵، ص۲۴۹؛ کشی، معرفة الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۱۷۱.
- ↑ ری شهری، شناخت‌نامه حدیث، ۱۳۹۷ش، ص۵۴.
- ↑ نک: کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۹۱؛ کشی، معرفه الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۲۴۰-۲۴۱، جم.
- ↑ نک: کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۵۱-۳۵۲؛ کشی، معرفه الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۲۸۲-۲۸۴.
- ↑ نک: ابن بابویه، علی بن حسین، الامامه و التبصره من الحیره، صص۴۹، ۷۴؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ج۱، ص۱۶۱.
- ↑ «درس رجال استاد سیدجواد شبیری»، مدرسه فقاهت.
- ↑ نک: نجاشی، رجال، ج۱، ص۲۵۰، به نقل از تفسیر علی بن ابی حمزه؛ ابن بابویه، ثواب الاعمال، ص۱۳۰ به بعد، به نقل از فضائل قرآن حسن بن علی؛ قس: نجاشی، رجال، ج۱، ص۳۷.
- ↑ نک: علوی، نصرة الواقفه، شم ۲۱، ۲۳، ۳۳؛ کشی، معرفه الرجال، ج۱، ص۴۷۴-۴۷۶.
- ↑ نک: کشی، معرفه الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۲۳۸؛ طوسی، عده الاصول، ج۱، ص۳۸۴.
- ↑ نجاشی، رجال، ج۱، ص۴۴۱..
- ↑ نک: کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۲۷-۵۲۸،؛ نعمانی، الغیبه، ج۱، ص۴۲-۴۴؛ ابن بابویه، کمال الدین، ج۱، صص۳۰۸-۳۱۱.
- ↑ کشی، معرفه الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۴۷۴-۴۷۶.
- ↑ علامۀ حلی، رجال، ج۱، ص۲۶۴.
- ↑ طوسی، الفهرست، ج۱، ص۱۷۸؛.
- ↑ نجاشی، رجال، ج۱، ص۴۴۱.
- ↑ نک: ابن بابویه، «مشیخه الفقیه »، ص۱۸.
- ↑ ابن بابویه، در علل الشرائع، ج۱، صص۱۵-۱۶، جم.
- ↑ ابن بابویه، در علل الشرائع، ج۲، صص۶۱۰-۶۳۷.
- ↑ نک: ابن ابی‌الثلج، «تاریخ الائمه »، ج۱۵،؛ کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۶۱، ص۴۶۳، ص۴۶۸؛ خصیبی، الهدایه الکبری، ص۳۹؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ج۱، ص۵۰؛ ابن خشاب، «تاریخ موالید الائمه و وفیاتهم »، ج۱، ص۱۶۱، جم.
یادداشت‌ها
- ↑ از جمله روایات مشهور که اوبصیر نقل کرده است روایتی است که ازامام صادق(ع) در باره دیدن خداوند در روز قیامت نقل کرده است. او به حضرت صادق (ع) گفت: مرا خبرده از خداى عز و جل که آیا مؤمنان در روز قیامت او را میبینند؟ فرمود: آرى و پیش از روز قیامت نیز او را دیدهاند. پرسید در چه زمانی؟ فرمود: در هنگامى که به آنان فرمود: «أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ»؛ آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند «بَلى» آرى تو پروردگار مایى، پس حضرت ساعتى ساکت شدند، بعد از آن فرمودند: و مؤمنان در دنیا پیش از روز قیامت او را میبینند. آیا تو چنان نیستى که در همین وقت او را ببینى؟! ابو بصیر می‌گوید که به آن حضرت عرض کردم: فداى تو گردم، پس من این کلام را از شما نقل کنم؟ فرمود: نه!؛ زیرا که تو هر گاه این سخن را نقل کنى، منکرى که جاهل به معناى آنچه ما می‌گوییم باشد، آن را انکار کرده و گمان کند که این تشبیه و کفر است. البته دیدن به دل مانند دیدن به چشم نیست، خدا برتر است از آنچه فرقه مشبهه و ملحدان او را وصف می‌کنند.(وليست الرؤية بالقلب كالرؤية بالعين ، تعالى الله عما يصفه المشبهون والملحدون.) صدوق، توحید،الناشر: جماعة المدرّسين في الحوزة العلمية، ص۱۱۷.
- ↑ اگرچه در روایات مذکور تصریح نشده که کدام ابوبصیر مورد نظر بوده است، ولی حرمت ویژۀ ابوبصیر مرادی نزد فطحیان، این احتمال را که وی ابوبصیر اسدی باشد، رجحان می‌دهد. شاید به سبب همین شخصیت ضد فطحی ابوبصیر اسدی بوده باشد که ابن فضال، رجال‌شناس نامی فطحیه، در نقد رجالی ابوبصیر اسدی، او را مُخَلِّط (غیر قابل‌اعتماد به دلیل فاسدالمذهب بودن، یا عدم عدالت و یا عدم ضبط)[۱۸]
- ↑ به قرینۀ همراهی عبدالرحمن بن سالم (راوی این حدیث) با علی بن ابی‌حمزه در روایت از ابوبصیر در برخی از اسانید می‌توان به احتمال قوی‌تر ابوبصیر اسدی را مورد نظر در این حدیث دانست. نک: طوسی، تهذیب، ج۱، ص۴۴۳، طوسی، الاستبصار، ج۱، ص۲۰۳.
منابع
- ابن ابی الثلج، محمد بن احمد، «تاریخ الائمه »، مجموعۀ نفیسه، قم، ۱۴۰۶ق.
- ابن بابویه، علی بن حسین، الامامة و التبصرة من الحیرة، قم، ۱۴۰۴ق.
- ابن بابویه، محمد بن علی، آمالی، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
- ابن بابویه، محمد بن علی، ثواب الاعمال، نجف، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
- ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، ۱۳۶۲ش.
- ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، نجف، المکتبه الحیدریه، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۶م.
- ابن بابویه، محمد بن علی، فقیه من لا یحضره الفقیه، به کوشش حس موسوی خرسان، نجف، ۱۳۷۶ق.
- ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، ۱۳۹۰ق.
- ابن بابویه، محمد بن علی، «مشیخه الفقیه »، همراه ج۴ فقیه.
- ابن خشاب، عبدالله بن نصر، «تاریخ موالید الائمه و وفیاتهم »، مجموعه نفیسه، قم، ۱۴۰۶ق.
- ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.
- برقی، احمدبن محمد، الرجال، به کوشش جلال الدین محدث ارموی، تهران، ۱۳۴۲ش.
- برقی، احمد بن محمد، المحاسن، به کوشش جلال الدین محدث، قم، ۱۳۷۱ق.
- حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، تهران، ۱۳۶۹ق.
- خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایه الکبری، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- دلائل الامامه، منسوب به ابن رستم طبری، نجف، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۲م.
- طوسی، محمدبن حسن، الاستبصار، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۹۰ق.
- طوسی، محمدبن حسن، آمالی، بغداد، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
- طوسی، محمدبن حسن، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۹۰ق.
- طوسی، محمدبن حسن، رجال، به کوشش محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
- طوسی، محمدبن حسن، عده الاصول، به کوشش محمد مهدی نجف، قم، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، به کوشش محمد صادق آل بحرالعلوم، نجف، کتابخانۀ مرتضویه.
- علامۀ حلی، حسن بن یوسف، رجال، به کوشش محمد صادق آل بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
- علوی، علی بن احمد، نصره الواقفه، به کوشش احمد پاکتچی، منتشر نشده.
- فخار بن معد موسوی، ایمان ابی طالب، به کوشش محمد آل بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.
- کشی، محمد، إختیار معرفة الرجال، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، ۱۳۸۸ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- مسعودی، علین بن حسین، اثبات الوصیه، نجف، ۱۳۷۴ق.
- مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین.
- مفید، محمدبن محمد، المقنعه، تهران، ۱۲۷۶ق.
- نجاشی، احمدبن علی، رجال، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
- نعمانی، محمدبن ابراهیم، الغیبة نعمانی، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- محمدی ری‌شهری، محمد، شناخت‌نامه حدیث، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۷ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دائرة المعارف بزرگ اسلامی