تألیف قلوب: تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Shahabi جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Shahabi جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مقاله توصیفی فقهی}} | {{مقاله توصیفی فقهی}} | ||
'''تألیف قلوب''' به حمایتِ اقتصادی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر]]، [[امامان شیعه|امام(ع)]] یا [[حاکم اسلامی]] از [[کفر|کفار]]، منافقان یا مسلمانانی که ایمان ضعیفی دارند است؛ که با هدفِ همراهی آنان با [[اسلام]] و دفاع از آن انجام می‌شود. افرادی که به این منظور مورد حمایت قرار می‌گیرند، «الْمُؤَلَّفَة قُلُوبُهُمْ» یا «مُؤَلَّفَةُ القُلُوب» نامیده می‌شوند که در [[سیره]] | '''تألیف قلوب''' به حمایتِ اقتصادی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر]]، [[امامان شیعه|امام(ع)]] یا [[حاکم اسلامی]] از [[کفر|کفار]]، منافقان یا مسلمانانی که ایمان ضعیفی دارند است؛ که با هدفِ همراهی آنان با [[اسلام]] و دفاع از آن انجام می‌شود. افرادی که به این منظور مورد حمایت قرار می‌گیرند، «الْمُؤَلَّفَة قُلُوبُهُمْ» یا «مُؤَلَّفَةُ القُلُوب» نامیده می‌شوند که در [[سیره]] رسول خدا(ص) افرادی از مُشرکین تألیف قلوب شده‌اند. [[قرآن]] یکی از موارد مصرف [[زکات]] را تألیف قلوب بیان کرده است. برخی از [[مجتهد|فقهای]] [[شیعه]] معتقند این [[احکام شرعی|حکمِ فقهی]] در دوران [[غیبت امام زمان (عج)|غیبت]] نیز جاری است. | ||
== مفهوم‌شناسی و جایگاه == | == مفهوم‌شناسی و جایگاه == | ||
نسخهٔ ۶ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۰۵
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
تألیف قلوب به حمایتِ اقتصادی پیامبر، امام(ع) یا حاکم اسلامی از کفار، منافقان یا مسلمانانی که ایمان ضعیفی دارند است؛ که با هدفِ همراهی آنان با اسلام و دفاع از آن انجام می‌شود. افرادی که به این منظور مورد حمایت قرار می‌گیرند، «الْمُؤَلَّفَة قُلُوبُهُمْ» یا «مُؤَلَّفَةُ القُلُوب» نامیده می‌شوند که در سیره رسول خدا(ص) افرادی از مُشرکین تألیف قلوب شده‌اند. قرآن یکی از موارد مصرف زکات را تألیف قلوب بیان کرده است. برخی از فقهای شیعه معتقند این حکمِ فقهی در دوران غیبت نیز جاری است.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
- برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: آیه زکات
تألیف قلوب موضوعی فقهی به معنای حمایت اقتصادی از گروهی از کفار، منافقین یا مسلمانان ضعیف‌الایمان (سست و ناپایدار در اعتقاد) است[۱] که با هدفِ همراهی و دفاع آنها از اسلام، توسط پیامبر(ص)، امام معصوم(ع) یا حاکم اسلامی انجام می‌شود.[۲] به این افراد، «الْمُؤَلَّفَةُ قُلُوبُهُمْ» یا «مُؤَلَّفَةُ القُلُوب» گفته می‌شود.[۳] که به اعتقاد محمدجواد مغنیه (۱۳۲۲-۱۴۰۰ق) یکی از دلیل‌های حمایت اقتصادی از آنها، دفعِ شَرِّ آنان است.[۴] طبق گزارش ابن اثیر (از مورخین و محدثین اهل سنت در قرن هفتم) حمایتِ مالی پیامبر(ص) از برخی مشرکین، بعد از فتح مکه سبب شد حدود دو هزار نفر وی را در جنگ هوازِن همراهی کنند.[۵]
فقها با استفاده از آیه ۶۰ سوره توبه یکی از موارد هشت‌گانه موارد مصرف زکات را، «تألیف قلوب» دانسته‌اند؛[۶] که به اعتقاد قطب راوندی (درگذشت ۵۷۳ق) هدفِ رسول خدا(ص) از پرداختِ زکات به این گروه، مایل شدن آنان به اسلام و تقویت نمودن آن، بوده است.[۷]
سیره پیامبر(ص)
در دوران حیات پیامبر اسلام(ص) افرادی از مُشرکین، مانند صفوان بن امیه و افرادی از مُنافقین مانند ابوسفیان تألیف قلوب شدند.[۸] صفوان بن امیه در جنگ حُنَین به همراه مسلمانان جنگید و از غنایم نیز سهم برد.[۹] حسن بن فرحان مالکی (زاده ۱۳۹۰ق)، از علمای اهل سنت، معتقد است که رسول خدا(ص) پس از فتح مکه به گروهی از طلقاء (آزادشدگان) مانند ابوسفیان، معاویه، صفوان بن امیه و مطیع بن اسود از باب تألیف قلوب اموالی داد.[۱۰]
مصادیق مؤلفة القلوب
فقها در زمینه اینکه منظور از مؤلفة القلوب چه کسانی هستند، دیدگاه‌های متفاوتی دارند که برخی از آنها عبارتند از:
- کفار: به اعتقاد شیخ مفید (۳۳۶ق یا ۳۳۸ق ـ ۴۱۳ق) تألیف قلوب برای جذب کافران برای همکاری کردن با مسلمانان در جهاد و مبارزه است.[۱۱] محقق حلی (۶۰۲ق) در کتاب المعتبر شیخ طوسی را نیز از طرفداران این دیدگاه دانسته است.[۱۲] مقدس اردبیلی (درگذشت ۹۹۳ق) نیز با شیخ طوسی هم‌نظر است.[۱۳]
- منافقان: ابن جُنَید (از فقهای شیعه در قرن چهارم هجری قمری) بر این باور است که تالیف قلوب فقط شامل منافقین می‌شود؛[۱۴] تا بدین‌وسیله دلشان نرم شده و از نِفاق دست بردارند.[۱۵]
- مسلمانان ضعیف الایمان: به گفته برخی دیگر از فقها مانند قطب‌الدین راوندی در کتاب فقه القرآن و شیخ یوسف بحرانی (درگذشت ۱۱۸۶ق)، در کتاب الحدائق الناضرة اصل تألیف قلوب، شامل مسلمانانی است که به توحید باور داشته امّا هنوز پیامبری رسول خدا(ص) در دل‌هايشان داخل نشده است.[۱۶]
- کفار، منافقان و مسلمین: دیدگاه دیگر این است که اصل تألیف قلوب، اصلی «عام» است و شاملِ کفار، منافقین، مسلمانان ضعیف الایمان، مسلمانان مرزنشین و مانند آنان نیز می‌شود.[۱۷] طبق این دیدگاه شهید اول (از فقهای شیعه در قرن هشتم) و شهید ثانی (از فقهای شیعه در قرن دهم) مسلمانان دارای ایمانِ ضعیف یا مسلمانان مرزنشین که از اسلام دفاع می‌کنند را، از مصادیق تألیف قلوب می‌دانند.[۱۸] ابوالمجد حلبی در کتاب اشارة السبق مصداق تالیف قلوب را، کسانی می‌داند که مسلمین را در جنگ یاری می‌کنند؛ هرچند کافر باشند.[۱۹] بسیاری از فقها مانند محقق کرکی،[۲۰] صاحب جواهر[۲۱] و امام خمینی[۲۲] از طرفداران این نظریه هستند.[۲۳]
نویسنده مقاله «تألیف قلوب و سیاست» معتقد است می‌توان از سهم مؤلفة القلوب با هدفِ الهی، از برخی جنبش‌های آزادی بخش در جهان حمایت مالی نمود؛ تا اصل دعوت به توحید و دیگر باورها و ارزش‌های دینی، از این راه تأمین شود.[۲۴]
حکم تألیف قلوب در عصر غیبت
در جریان داشتن اصل تألیف قلوب در عصر غیبت بین فقها اختلاف نظر وجود دارد.[۲۵] بر اساس گزارش برخی از فقهای شیعه با استناد به روایات، حکم تألیف قلوب در عصر غیبت نیز جاری است.[۲۶] زیرا دلیلی بر ساقط شدن تألیف قلوب در زمانِ غیبت از قرآن و سنت وجود ندارد. امّا برخی دیگر از فقها مانند شیخ طوسی تألیف قلوب را منوط به زمانِ جهاد دانسته و چون جهاد، موکول به حضور امام(ع) است این سهم را ساقط می‌داند.[۲۷] فاضل مقداد، ساقط شدنِ سهم تألیف قلوب در زمان غیبت را به علمای شیعه نسبت داده است.[۲۸]
پانویس
منابع
- قرآن کریم.
- ابن اثیر، علی بن محمد، الكامل فی التاريخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
- ابن سعد، محمدبن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمی، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- اردبيلى، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامى، ۱۴۰۳ق.
- اسكافى، ابن جنيد، مجموعه فتاوى ابن جنيد، قم، دفتر انتشارات اسلامى، ۱۴۱۶ق.
- امام خمینی، سيد ر‌وح‌اللّٰه، تحرير الوسيله، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی، ۱۳۹۲ش.
- بحرانی، يوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحكام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۵ق.
- پورمولا، سید محمدهاشم و ریحانه طاهری، «تألیف قلوب در فقه امامیه و چگونگی اجرای آن در عصر غیبت»، دوره ۱۴، ش۴، ۱۳۹۷ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تسنیم (تفسیر قرآن کریم)، تحقیق و تنظیم روح الله رزقی، قم، اسراء، ۱۳۹۳ش.
- حلبی، ابوالمجد، إشارة السبق إلى معرفة الحق، قم، دفتر انتشارات اسلامى، ۱۴۱۴ق.
- حلّى، ابن ادريس، السرائر الحاوی لتحرير الفتاوى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، ۱۴۱۰ق.
- راوندى، قطب‌الدين، فقه القرآن، قم، انتشارات كتابخانه آية الله مرعشى نجفى، ۱۴۰۵ق.
- شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۱ش.
- شهيد ثانى، زين الدين بن على، الروضة البهية فی شرح اللمعة الدمشقية، تحقیق کلانتر، ۱۴۱۰ق.
- شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، المقنعه، قم، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتب العربی، ۱۴۰۰ق.
- علامه حلّى، حسن بن يوسف، تذكرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البيت(ع)، ۱۴۱۴ق.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، كنز العرفان فی فقه القرآن، قم، انتشارات مرتضوى، ۱۴۲۵ق.
- قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبةالله، فقه القرآن، قم، کتابخانه عمومی حضرت آيت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۵ق.
- مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی، المعجم الفقهی لکتب الشیخ الطوسی، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بيت(ع)، ۱۴۲۴ق.
- مالکی، حسن بن فرحان، الصحبة و الصحابة بین الاطلاق اللغوی و التخصیص الشرعی، عمان، مرکز الدراسات التاریخیه، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۲م.
- مبلغ دايميردادی، محمدامين، «تأليف قلوب و سياست»، معرفت سياسی، ش۱، ۱۳۹۱ش.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسه سيدالشهدا(ع)، ۱۴۰۷ق.
- محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
- مغنیه، محمدجواد، فقه الإمام جعفر الصادق(ع)، قم، انصاریان، ۱۳۷۹ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۴ق.
پیوند به بیرون
- تأليف قلوب در اسلام.
- تألیف قلوب در فقه امامیه و چگونگی اجرای آن در عصر غیبت.
- تألیف قلوب و سیاست.
- ارزیابی قابلیت اجرای نظریۀ «مسئولیت حمایت» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر مبنای فقهی «تألیف قلوب».
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۵، ص۳۴۱.
- ↑ حلّى، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۵۷؛ مؤسسة دائرة معارف الفقه، المعجم الفقهی، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۱۹۴.
- ↑ شکوری، فقه سیاسی اسلام، ۱۳۶۱ش، ج۲، ص۴۸۷.
- ↑ مغنیه، فقه الإمام جعفر الصادق، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۸۲.
- ↑ ابن اثیر، الكامل فی التاريخ، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۶۲.
- ↑ شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۳ق، ص۲۴۱؛ راوندی، فقه القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۲۵؛ علامه حلّى، تذكرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۲۴۹.
- ↑ قطب راوندی، فقه القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۲۵.
- ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۱۹۳.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۷.
- ↑ مالکی، الصحبة و الصحابة، ۱۴۲۲ق، ص۱۹۲-۱۹۳.
- ↑ شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۲۴۱.
- ↑ محقق حلی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۷۳.
- ↑ اردبيلى، مجمع الفائدة و البرهان، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۵۸.
- ↑ اسکافی، مجموعه فتاوى ابن جنيد، ۱۴۱۶ق، ص۹۷.
- ↑ شکوری، فقه سیاسی، ۱۳۶۱ش، ص۴۹۱.
- ↑ قطب راوندی، فقه القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۲۵؛ بحرانی، الحدائق الناضره، ۱۴۰۵ق، ج۱۲، ص۱۷۷.
- ↑ شکوری، فقه سیاسی اسلام، ۱۳۶۱ش، ص۴۹۳.
- ↑ شهيد ثانى، الروضة البهية، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۵-۴۶.
- ↑ حلبی، إشارة السبق، ۱۴۱۴ق، ص۱۱۲.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۳۱.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۵، ص۳۴۱.
- ↑ امام خمینی، تحرير الوسيله، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۳۵۴.
- ↑ پورمولا، طاهری، « تألیف قلوب در فقه امامیه و چگونگی اجرای آن در عصر غیبت»، ۱۳۹۷ش، ش۴، ص۹۴۹-۹۷۹.
- ↑ مبلغ دايميردادی، «تأليف قلوب و سياست»، ۱۳۹۱ش، ص۸۷-۱۰۶.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۲۳۶؛مغنیه، فقه الإمام جعفر الصادق، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۸۲.
- ↑ امام خمینی، تحرير الوسيلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۳۵۴؛ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۳ش، ج۳۴، ص۳۱۹ و ۳۲۰.
- ↑ شیخ طوسی، النهایه، ۱۴۰۰ق، ص۱۸۵.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۲۳۶.