آیه حرث: تفاوت میان نسخه‌ها

'''آیهٔ حَرث''' بخشی از آیه ۲۲۳ سوره بقره است که در آن به [[آمیزش|رابطهٔ زناشویی]] و [[فرزندآوری]] اشاره شده است. [[خدا|خداوند]] در این آیه، زنان را به کشتزاری تشبیه کرده که مردان نطفه‌های خود را در آن قرار می‌دهند. عده‌ای از [[تفسیر قرآن|مفسّران]] معتقدند آیه حرث یکی از بهترین و شیواترین تعابیر قرآنی است که به‌جهت رعایت ادب و اخلاق از مسائل زناشویی با کنایه سخن گفته‌ است. با این حال برخی تشبیه زن به کشتزار در این آیه را توهین به مقام زن پنداشته‌اند.  

[[اسباب نزول|شأن نزول‌های]] متفاوتی برای این آیه بیان شده است از جمله به گزارش برخی [[حدیث|روایات]]، این آیه به‌جهت انکار یکی از انگاره‌های یهود در رابطه با آمیزش زنان نازل شده‌ است.  

[[مجتهد|فقیهان]]، از این آیه در باب [[ازدواج|نکاح]] کتاب‌های فقهی سخن گفته‌اند. همچنین این آیه از شواهد «اَمْر عَقیب حَظْر» (به‌فارسی: فرمان پس از ممنوعیت) از مباحث [[اصول فقه|علم اصول]] است.  

== معرفی و شأن نزول ==

آیه ۲۲۳ از [[سوره بقره]] را آیه حرث خوانده‌اند که به [[آمیزش|رابطه زناشویی]] و [[فرزندآوری]] اشاره کرده است.<ref>خراسانی، «آیات نامدار»، ص۳۸۱.</ref> در این آیه خداوند با تشبیه زنان به «حَرثْ» یعنی مزرعه یا کشتزار از نقش ویژه آنان در تولید و تکثیرِ نسل سخن گفته‌ است.<ref>ابراهیمی و بستان و درستی، دلالت‌های تشبیه زنان به حرث در آیه ۲۲۳ سوره بقره با رویکرد تحلیلی - انتقادی آرای نواندیشان معاصر درباره آن، ص۱۰۵.</ref> کنایی و استعاری بودن تعابیر [[قرآن]] در حوزهٔ مسائلِ زناشویی همچون این آیه را بیانگر رعایت اخلاق، عفّتِ کلام و ادب خداوند در قرآن می‌دانند.<ref>ابراهیمی و بستان و درستی، دلالت‌های تشبیه زنان به حرث در آیه ۲۲۳ سوره بقره با رویکرد تحلیلی - انتقادی آرای نواندیشان معاصر درباره آن، ص۱۰۶.</ref> عده‌ای تشبیه زنان به کشتزار در آیه حرث را یکی از بهترین و شیواترین تعابیر قرآنی برای بیان این معنا دانسته‌اند.<ref>شیبانی، نهج‌ البیان عن کشف معانی القرآن، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۹۵؛ سبزورای، الجدید فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۶۹.</ref> بعضی نیز گفته‌اند تشبیه زنان به کشتزار به‌سبب این است که نطفهٔ مَرد به منزلهٔ بذری است که در رَحِم زن، کشت می‌شود.<ref>فخرالدین رازی، مفتاح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۴۲۱.</ref> برخی، تعبیر زن به کشتزار در این آیه را تشبیه و عده‌ای آن را مجاز، و دیگرانی کنایه یا استعاره تمثیلیه می‌دانند.<ref>ابراهیمی و بستان و درستی، دلالت‌های تشبیه زنان به حرث در آیه ۲۲۳ سوره بقره با رویکرد تحلیلی - انتقادی آرای نواندیشان معاصر درباره آن، ص۱۱۵ـ۱۱۷.</ref>

فقیهان در مسئله «وطی المَرأة دُبُراً» (به‌فارسی: [[آمیزش]] با همسر از راه مَقْعد) و اصولی‌ها در مسئله «الامر عقیب الحَظر» (به‌فارسی: فرمان پس از ممنوعیت) از این آیه استفاده کرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به:‌ «وقوع امر وقع عقیب حظر یا در مقام توهم حظر»، وبگاه مدرسه فقاهت درس خارج حسین شوپانی؛ «تمایل به حکم حلیت همراه با کراهت در مساله وطی در دبر»،‌ پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل درس خارج جوادی آملی؛ ابن‌عاشور، التحریر و التنویر، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۳۵۳. </ref>{{گفت و گو

=== شأن نزول ===

بر پایه روایتی که از [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] در [[اسباب نزول|شأن نزول]] آیه ۲۲۳ بقره نقل شده است این آیه در ردّ برخی عقاید یهود در مورد [[آمیزش|آمیزش با زنان]] نازل شده‌ است. آنان آمیزش با زنان را تنها از رو و جلو روا می‌دانستند و گمان می‌کردند که آمیزش در فَرْج زن از پشت، سبب اَحْوَل (لوچ) به‌دنیا آمدن فرزند می‌شود؛ به همین جهت این آیه نازل شد تا این کار را جایز شمارد.<ref>طوسی، الإستبصار، دار الکتب الإسلامیه، ج۳، ص۲۴۴.</ref> البته برای این آیه شأن نزول‌های دیگری نیز گفته شده است.<ref>مولوی و غلامی و مهری، «تحلیل و نقد معنای واژه «أنی» در ترجمه‌های فارسی قرآن با تاکید بر نقش سیاق در ترجمه»، ص۲۱-۲۳.</ref>

 

 

برخی نیز عبارت «قَدِّمُوا لاَنْفُسِکم» (به‌فارسی: و برای خود از پیش بفرستید.) را مستند [[حرام]] بودن آمیزش از راه دبر قرار داده‌ و گفته‌اند آیهٔ حرث تنها آمیزشی را جایز شمرده است که بتوان از آن [[فرزندآوری|تولید مثل]] کرد؛ از آنجا که نمی‌توان با [[آمیزش]] از راه دُبُر (مقعد) فرزندی به‌دنیا آورد،‌ پس این حالت از آمیزش جایز نیست.<ref name=":0">نگاه کنید به: مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۳۷، نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۱۰۶.</ref> عده‌ای از مفسران، خطاب «قدّموا لاَنفسکم» را کنایه از «فرزند صالح» دانسته‌اند؛<ref>الطباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۱۳.</ref> به‌اینکه [[عمل صالح|اعمال صالحِ]] چنین فرزندی برای پدر و مادرش نیز محسوب می‌شود.<ref>طبرسی،‌ مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۲۷ ص۵۶۴.</ref> [[سید محمدحسین طباطبائی|طباطبایی]]، سفارش به [[تقوا|تقوای الهی]] در آیهٔ حرث را رعایت حق و حقوق در مسائل زناشویی معنا کرده است.<ref>الطباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۱۴.</ref>

عده‌ای تعبیر آیه حرث از زن به کشتزار را نوعی توهین به «جایگاه زن» پنداشته‌اند و آیه را مجوز تجاوز شوهر به همسرش می‌دانند؛<ref>ابراهیمی و بستان و درستی، «دلالت‌های تشبیه زنان به حرث در آیه ۲۲۳ سوره بقره با رویکرد تحلیلی - انتقادی آرای نواندیشان معاصر درباره آن»، ص۱۰۶.</ref> در تأیید این سخن، به برخی روایات استناد شده است.<ref>ابراهیمی و بستان و درستی، «دلالت‌های تشبیه زنان به حرث در آیه ۲۲۳ سوره بقره با رویکرد تحلیلی - انتقادی آرای نواندیشان معاصر درباره آن»، ص۱۰۶.</ref> اما پژوهشگرانی با استناد به مفاد برخی آیات دیگر همچون [[آیه ۱۸۷ سوره بقره]] یا [[آیه ۱۳ سوره حجرات]] که بر مساوی بودن مرد و زن از نظر هویت و جایگاه انسانی دلالت دارند، آیه حرث را در مقام بیان تفاوت‌های جسمی و فیزیکی زن و مرد برای تحقق هدف [[فرزندآوری]] دانسته‌ و گفته‌اند این تفاوت‌ها فاقد هر گونه بار ارزشی برای مرد و ضد ارزشی برای زن است.<ref>ابراهیمی و بستان و درستی، «دلالت‌های تشبیه زنان به حرث در آیه ۲۲۳ سوره بقره با رویکرد تحلیلی - انتقادی آرای نواندیشان معاصر درباره آن»، ص۱۱۷.</ref> همچنین گفته‌شده تشبیه، به معنای یکی دانستن دو چیز نیست بلکه برای بیان وجه شباهتِ بارز میان آن دو است.<ref>ابراهیمی و بستان و درستی، «دلالت‌های تشبیه زنان به حرث در آیه ۲۲۳ سوره بقره با رویکرد تحلیلی - انتقادی آرای نواندیشان معاصر درباره آن»، ص۱۱۸و۱۱۹.</ref>

[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] و [[سید محمدحسین طباطبائی|طباطبایی]] از مفسران شیعه معتقدند، آیهٔ حَرث تنها در صدد بیان ضرورتِ وجودِ زن در اجتماع انسانی است؛ به‌گفته آن‌ها بذر به تنهایی ارزشی ندارند و اگر کشتزار نباشد بذرها به کلى نابود شده و حیات و بقای بشر به‌خطر می‌افتد، همچنین است اگر زنان نباشند.<ref>طباطبایی،‌ المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۳۱۹؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۱۴۱. </ref>

برخی با واکاوی استعمالات قرآنی در تفاوت معنای حرث با زرع گفته‌اند حرث، به‌معنای پاشیدن بذر در زمین و در این آیه کنایه از «کشتزار» است اما «زرع» به‌معنای رویاندن است. ازاین‌رو خداوند در قرآن، حرث را به انسان و زرع را به خود نسبت داده است.<ref>ابراهیمی و بستان و درستی، «دلالت‌های تشبیه زنان به حرث در آیه ۲۲۳ سوره بقره با رویکرد تحلیلی - انتقادی آرای نواندیشان معاصر درباره آن»، ص۱۱۰.</ref> البته برخی لغت‌شناسان «حَرْث» و «زَرع» را به یک معنا در نظر گرفته‌اند.<ref>الصحاح، ذیل واژه حرث؛ لسان العرب، ذیل واژه حرث.</ref>