محلل
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
مُحَلِّل به معنای حلال‌کننده، به مردی گفته می‌شود که با زن سه‌طلاقه، ازدواج می‌کند. از نظر فقهاء پس از طلاق سوم، ازدواج دوباره مرد و زن، مشروط به حضور محلل است. بعد از عقد دائم و آمیزش جنسی محلل با زن سه‌طلاقه و در صورت طلاق زن از محلل یا فوت محلل و سپری شدن عده، مردی که زن را سه‌طلاقه کرده، اجازه ازدواج با او را خواهد داشت.
تعریف محلل
این اصطلاح در ابواب نکاح و طلاق مطرح می‌شود. کاربرد آن در جایی است که مردی، دو بار همسر خود را طلاق داده و هر بار در ایام عده به او رجوع کرده یا با گذشت ایام عده، همسر سابقش را دوباره عقد کرده باشد. با طلاق سوم، مرد اجازه رجوع به همسر سابق خود یا ازدواج دوباره با او را ندارد. در این حالت، لازم است که زن مطلقه به عقد دائم مرد دیگری (که اصطلاحا همان محلل است) در آید و میان آن‌ها آمیزش جنسی برقرار شود. در صورت طلاق گرفتن زن از محلل یا فوت محلل و پس از گذشت عده، امکان ازدواج زن با مردی که او را سه بار طلاق داده بود، فراهم می‌شود.[۱]
احکام و شرایط
حکم محلل در آیه ۲۳۰ سوره بقره ذکر شده و رعایت آن به عنوان حدود الهی معرفی شده است. به بیان مفسران، این آیه به اصل مسأله محلل اشاره کرده، اما روایات وارد در این باب (مجموعا ۴۶ روایت در وسائل الشیعه)[۲])، شروط لازم را نیز تشریح کرده‌اند.[۳]
علاوه بر ضرورت بلوغ محلل و دائمی بودن عقد نکاح، لزوم آمیزش جنسی محلل با زن مطلقه نیز از شرایط مهم در این موضوع است. این آمیزش باید از جلو و حداقل به‌اندازه دخول ختنه‌گاه باشد. از این رو آمیزش از مقعد کفایت نمی‌کند.[۴]
زنی که سه‌طلاقه شده، اگر ادعا کند با محلّل ازدواج کرده، ادعایش پذیرفته می‌شود و شوهر اوّل، بدون تحقیق می‌تواند با او ازدواج کند.[۵] البته اگر زن به دروغگویی مشهور باشد، بعضی از فقها تحقیق درباره ادعای او را لازم دانسته‌اند.[۶]
حکمت حکم محلل
مطهری نویسنده و فقیه شیعی در تبیین حکمت این حکم می‌گوید: قانون محلل در اسلام از توابع قانون طلاق است. نوعی مجازات عاطفی است. تدبیری است از مجرای احساسات برای جلوگیری از تکرار طلاق، آمارها و تجربه‌ها نشان می‌دهد که این قانون اثر فوق‌العاده در جلوگیری از طلاق داشته است.[۷]و هدف این است ازدواج که خود امری بسیار مقدّس است احیاناً دستخوش تمایلات شیطانى همسر اوّل قرار نگیرد و البته از آنجا که اسلام پیوسته به خواسته هاى عاقلانه احترام گذارده، و از هر روزنه اصلاحى نیز استفاده می‌کند، مى‌گوید «اگر این پیوند نیز به هم خورد و دو همسر سابق مجدداً علاقه به یکدیگر پیدا کردند، و بطور جدّى تصمیم بر انجام وظائف خانوادگى گرفتند مانعى از رجوع نخواهند داشت. [۸]امام رضا(ع) در روایتی در باره حکمت حرام شدن همسر انسان پس از سه مرتبه طلاق پیش از ازدواج و آمیزش او با مرد دیگر(محلل) می‌فرماید: «این حکم براى آن است كه مردم طلاق را سبک نشمارند و زنان متضرّر نشوند». [۹]برخی از محققان با توجه به نقش محلل در پیشگیری از ضرر وزیان زنان که در روایت امام رضا(ع) بدان اشاره شده است (لِئَلَّا يُوقِعَ النَّاسُ الِاسْتِخْفَافَ بِالطَّلَاقِ وَ لَا يُضَارُّوا النِّسَاءَ) بر این باورند كه شرطِ ازدواجِ همسرِ سه طلاقه انسان با محلِّل نه براى بازگشت به زندگى قبلى، بلکه یا براى پیش‌گیرى از اصل وقوع طلاق و یا حداقل تشکیل زندگى جدید با شرایط مطلوب‌ترى است؛ چرا که از یک سو بسیار اتفاق مى‌افتد که زنان پس از دو مرتبه طلاق به ادامه زندگى دوم پایبند و راضى مى‌شوند و از دیگر سو براى غالب مردان نیز بسیار سخت است که به همسر قبلى خود ـ که با محلِّل ازدواج کرده ـ برگردند و در نتیجه، به فکر ايجاد پيمان زناشويى مستحکم‌ترى مى‌افتند و زندگى متزلزل و پرتنش پيشین فراموش خواهد شد و روشن است كه اين اتفاق به نفع هر دو است. [۱۰]
علت لعن محلل در حدیث نبوی
تفسیر نمونه شرط دایمى بودن نکاح تحليل( ازدواج با محلل) را شاهد بر این دانسته که هدف از ازدواج با محلّل هموار شدن راه رسیدن زن به شوهر سابقش نیست زيرا چه بسا شوهر دوم هیچ‌گاه به طلاق راضى نشود. [۱۱] شاهد دیگر این ادعا این است که كه اگر واقعا هدف از ازدواجِ با محلّل، رسیدن زن و شوهر سابق به همدیگر باشد، باید شارع مقدس به جاى اين كه محلّل را توبيخ و سرزنش ولعنت كند، او را تشويق نمايد؛ چرا كه در اين صورت، عملِ محلّل تأمین كننده غرض شارع خواهد بود؛ اما مى بينيم كه با لحن شديدى او را از اقدام به اين كار با داشتن هدف مذكور باز داشته است. [۱۲] در روایتی از پیامبر (ص) است که خداوند لعنت مى‌کند محلل و آن کسى که محلل براى او اقدام کند یعنی کسى که از اوّل قصد ازدواج دائم نداشته باشد و تنها صورت سازى کند تا عنوان محلل صورت پذیرد، چنین نکاحى هیچ اثرى نخواهد داشت زیرا در این صورت علاوه بر آنکه ازدواج دوّم باطل است همسر اوّل هم بر زن حلال نمى‌گردد و ممکن است حدیث نبوی (لعن الله المحلل و المحلل له) نیز اشاره به این نوع محلل بوده باشد.[۱۳]
شرایط سه‌طلاقه شدن
بنابر نظر فقهای شیعه، سه طلاق در مجلس واحد یا به لفظ واحد، تنها یک طلاق به حساب می‌آید. از نگاه شیعیان برای سه‌طلاقه شدن لازم است مرد یک بار همسرش را طلاق دهد و در ایام عده به او رجوع کند یا پس از عده او را عقد نماید. اگر طلاق دوم نیز با همین شرایط انجام شود، با طلاق بعدی، عنوان سه طلاقه محقق خواهد شد.[۱۴]
با این حال از نظر اهل سنت، سه طلاق در یک مجلس یا به یک لفظ صحیح است. یعنی اگر کسی در یک مجلس سه بار زن خود را طلاق دهد و یا یک مرتبه بگوید که زنش را سه‌طلاقه کرده، آن زن، سه‌طلاقه به حساب می‌آید. معمولا استناد اهل سنت به روایاتی از پیامبر(ص) است که با توجه به تعابیر به کار رفته در آن، چنین برداشت شده که پیامبر(ص) سه طلاق با یک لفظ یا در یک مجلس را جایز دانسته است.[۱۵] اما آنچه این حکم را تداوم بخشید، سیره خلیفه دوم است. حتی به بیان محدثان اهل سنت، جواز سه طلاق در مجلس واحد یا به لفظ واحد، از احکامی است که خلیفه دوم شخصا آن را وضع کرده است.[۱۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۲۲، ص۱۱۰- ۱۲۳؛ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۹۹؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۵۱۵ و ج۶، ص۱۷۵؛ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۴۱۹ق، ص۳۵۷.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۲۲، ص۱۱۸- ۱۳۱.
- ↑ سیوری، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۲۷۸.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۷؛ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۳۲.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۲۲، ص۱۳۳.
- ↑ فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۸۹.
- ↑ مطهری، امدادهای غیبی در زندگی بشر، ص۱۶۳؛ https://lms.motahari.ir/book-page/38/امدادهای%20غیبی%20در%20زندگی%20بشر?page=163
- ↑ https://makarem.ir/compilation/reader.aspx?mid=3857
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۰۲.
- ↑ http://hadith.net/post/3627/تحليلي-فقهي-از-حديث-نبوي-محل-ل/p114/
- ↑ مکارم ، تفسیر نمونه، ج۲، ص۱۷۵.
- ↑ http://hadith.net/post/3627/تحليلي-فقهي-از-حديث-نبوي-محل-ل/p114/
- ↑ https://makarem.ir/compilation/reader.aspx?mid=3857
- ↑ نگاه کنید به: کلینی، الفروع من الکافی، ۱۳۶۷ش، ج۶، ص۷۱؛ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۴۰۶؛ طوسی، الاستبصار، ۱۳۹۰ش، ج۳، ص۲۹۳؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۸۶ش، ج۸، ص۶۰.
- ↑ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، دارالکتب العربیة، ج۱، ص۶۵۱؛ أبی داود، سنن أبی داود، المکتبة العصریة، ج۲، ص۲۶۰؛ الترمذی، سنن الترمذی، ۱۹۹۸م، ج۲، ص۴۷۵؛ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۷، ص۴۳؛ مسلم بن الحجاج، صحیح المسلم،دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۱۰۹۹؛ نسائی، السنن الکبری، ۱۴۲۱ق، ج۵، ص۲۵۲.
- ↑ مسلم بن الحجاج، صحیح المسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۱۰۹۹.
منابع
- ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تصحیح و تحقیق: علی اکبر غفاری، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- ابن ماجه، محمد بن یزید القزوینی، سنن ابن ماجه، ج۱، بی‌جا، دار احیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
- أبی داود، سلیمان بن اشعث، سنن أبی داود، ج۲، بیروت، المکتبة العصریة، بی‌تا.
- البخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، ج۷، بیروت، دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
- الترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، ج۲، بیروت،دار الغرب الاسلامی، ۱۹۹۸م.
- امام خمينى، سيدروح الله، توضیح المسائل(مُحَشّی)، تحقیق سيدمحمدحسين بنى هاشمى خمينى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- جمع نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، ج۳، قم، موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- السیوری، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، الجزء الثانی، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، ۱۳۸۴ق.
- الصدوق، أبی جعفر محمّد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۳، قم، جماعة المدرّسین فی الحوزة العلمیة، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی، ج ۵و ۶، قم، موسسة‌النشر الاسلامی، ۱۴۲۰ق.
- الطوسی، شیخ ابی جعفر، الاستبصار، ج۳، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۹۰ش.
- الطوسی، شیخ ابی جعفر، تهذیب الاحکام، ج۸، تهران،دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۸۶ش.
- الکلینی، أبی جعفر محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۶، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۷ش.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق و تصحیح عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- مسلم بن الحجاج، ابوالحسن، صحیح المسلم، ج۲، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، قم، الهادی، ۱۴۱۹ق.
- النسائی، أحمد بن شعیب، السنن الکبری، ج۵، بیروت، موسسة الرسالة، ۱۴۲۱ق.
- https://lms.motahari.ir/book-page/38/امدادهای%20غیبی%20در%20زندگی%20بشر?page=167؛ سامانه جامع استاد شهید مطهری.
- http://hadith.net/post/3627/تحليلي-فقهي-از-حديث-نبوي-محل-ل/p114/؛ حدیث نت ، پایگاه اطلاع رسانی حدیث شیعه.