بهشت آدم
بهشت آدم نخستین سکونت‌گاه آدم(ع) و حَوّا در ابتدای خلقتشان است. در سه سوره از قرآن از بهشت آدم یاد شده است. آدم و حوا در این بهشت از فراوانی نعمت برخوردار بودند؛ اما به آن دو هشدار داده شده بود که به درخت معینی نزدیک نشوند و میوه آن را نخورند. آدم و حوا با وسوسه شیطان از میوه درخت ممنوعه استفاده کردند و به دنبال آن از بهشت اخراج شدند.
درباره موقعیت بهشت آدم سه نظریه وجود دارد: باغی در زمین، بهشت برزخی و بهشت موعود. قائلان به بهشت برزخی معتقدند ویژگی‌هایی که برای بهشت آدم و حوا ذکر شده، با بهشت موعود و بهشت دنیایی مطابقت ندارد. ازاین‌رو، این بهشت، بهشتی برزخی میان دنیا و آخرت بود.
گزارش قرآن از بهشت آدم
به گفته علامه طباطبایی، بهشت آدم و حوا و داستان آن در قرآن در سه جا آمده است: سوره بقره، آیه ۳۵، سوره اعراف، آیه ۱۹-۲۵ و سوره طه، آیه ۱۱۵-۱۲۶.[۱] بر اساس این آیات، نخستین سکونت‌گاه آدم و حوا بهشت بوده است.[۲]
درخت ممنوعه در بهشت آدم
آدم(ع) و حوا زمانی که در بهشت ساکن شدند به فرمان خدا از نزدیک شدن به یک درخت و خوردن میوه آن منع شدند، اما با وسوسه شیطان، میوه درخت ممنوع را خوردند. به دلیل این نافرمانی، لباس‌های آدم و حوا از بدنشان افتاد و از بهشت اخراج شدند. داستان میوه ممنوع در قرآن سه مرتبه آمده است. تورات نیز با روایتی متفاوت به این ماجرا پرداخته است.[۳] درباره ماهیت درخت ممنوع چند دیدگاه وجود دارد: برخی مفسران با تکیه بر معنای ظاهری درخت، آن را از نوع خوشه گندم،[۴] درخت انگور،[۵] انجیر،[۶] نخل،[۷] ترنج (از مرکبات)،[۸] کافور[۹] و عناب.[۱۰] براساس برخی روایات آن درخت ممنوعه، حسد و طبق روایتی دیگر، علم محمد و آل محمد بود.[۱۱]
دیدگاه‌ها درباره کیفیت بهشت آدم
درباره بهشتی که آدم و حوا در آن زندگی می‌کردند سه دیدگاه وجود دارد:[۱۲]
- بهشت برزخی: بر اساس این نظریه بهشت آدم نه بهشت موعود بود و نه بهشت زمینی؛ بلکه بهشتی برزخی میان دنیا و آخرت بود.[۱۳] به گفته عبدالله جوادی آملی، از مفسران معاصر، بهشت آدم، بهشت موعود نبود؛ زیرا بهشت موعود، مکان جاودانگی است و کسی که به آن وارد شود، خارج نخواهد شد و شیطان و عصیان نیز در آنجا راه ندارد. بهشت آدم، باغی از باغ‌های دنیایی نیز نبود؛ زیرا بودن در چنین باغی، مقامی به حساب نمی‌آید تا هبوط و سقوط از آن تصور شود. همچنین ویژگی‌هایی که برای بهشت آدم ذکر شده مانند نبود درد و رنج در آن، با باغ‌های دنیایی تناسب و سازگاری ندارد. بنابراین مراد از بهشت آدم، بهشت برزخی است.[۱۴] بهشت برزخی، برخی از ویژگی‌های بهشت موعود نظیر شادابی دایمی، نبودِ رنج گرسنگی، تشنگی، سرما و گرما را دارد و هم برخی خصوصیات بهشت زمینی مانند مصون نبودن از شیطان و وسوسه‌های او.[۱۵]
- بهشت زمینی: برخی بر این باورند بهشتی که آدم(ع) و حَوّا در آن زندگی می‌کردند یکی از باغ‌های پردرخت و سرسبز زمینی بوده است. دلیل زمینی بودن بهشت آدم آن است که در بهشت آخرتی انسان‌ها به سبب ممنوع بودن ورود شیطان به آن دچار وسوسه نمی‌شوند و مرتکب خطا نمی‌گردند. همچنین انسان‌هایی که وارد بهشت می‌شوند، جاودانه (همیشه) در آن زندگی خواهند کرد و از آن بیرون نمی‌آیند در حالی که آدم در بهشتی که زندگی می‌کرد، وسوسه شد و از آن اخراج شد.[۱۶] در برخی روایات نیز به دنیایی بودن بهشت آدم اشاره شده است.[۱۷]
- بهشت موعود: بر اساس برخی روایات، بهشت آدم همان بهشت اخروی بوده است.[۱۸] در خطبه نخست نهج البلاغه امام علی(ع) فرمودند: «خدا به آدم وعده داد او را به بهشت برگرداند.»[۱۹] برخی با استناد به این سخن امام علی(ع) گفته‌اند از ظاهر این تعبیر بر می‌آید که برگرداندن آدم به بهشت یعنی جایی که او نخست در آن زندگی می‌کرد و از طرفی مکانی که آدم در آینده خواهد رفت، بهشت قیامت است. ازاین‌رو بهشتی که آدم در آن زندگی می‌کرد بهشت آخرت بوده است.[۲۰] ملاصدرا فیلسوف و مفسر قرآن (درگذشت ۱۰۵۰ق.) جنت خلد بودن بهشتی که آدم در آن بوده و خروج او از آن را این‌گونه توجیه کرده که خروج از «جنة الخُلد» و بهشتی که «دارالثواب» است وقتی محال است که انسان‌ها برای پاداش و ثواب و نیل به نهایت(کمال و قرب) در آن استقرار یافته باشند ولی قبل از این مرحله همه چیز محکوم به فناست (كلّ شي‌ء هالك إلّا وجهه)و خروج از این بهشت ناممکن نخواهد بود. [۲۱]
پانویس
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۱۲۶.
- ↑ نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۱۲۷.
- ↑ نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۱۴۰-۱۴۲.
- ↑ ابن کثیر، تفسیر القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۸۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶۹؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۳۰؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۲۰.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۳۲؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۲۰؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۱۶۵.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۳۳؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۲۰؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۱۶۵.
- ↑ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۹۸۳م، ج۱، ص۵۳.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ۱۹۸۳م، ج۱، ص۵۳.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۲۰.
- ↑ حسن بن علی العسکری (ع)، التفسیر المنسوب إلی الإمام ابی محمد الحسن بن علی العسکری(ع)، ۱۴۰۹ق، ص۲۲۲؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۱۹۰.
- ↑ نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۱۴۳ و ۱۴۴.
- ↑ نگاه کنید به جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۳۲۹.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۱۳۹؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۳۳۱ و ۳۳۲.
- ↑ نگاه کنید به جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۳۲۹-۳۳۱.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۳۳۱ و ۳۳۲.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۴۵۲.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۱۳۸و۱۳۹.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۱۴۳.
- ↑ شریف الرضی، نهج البلاغه، ۱۴۱۳ق، خطبه اول، ص۱۰.
- ↑ بهشتی که آدم در آن سکونت داشت کدام بهشت است؟، پایگاه اینترنتی اسلام کوئست.
- ↑ الملاصدرا، تفسیرالقرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ج۳، ص۸۲.
منابع
- ابن‌کثیر، ابوالفداء اسماعیل الدمشقی، تفسیر القرآن العظیم، با مقدمه دکتر عبدالرحمن المرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۲ق.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق محمد جعفر یاحقی و دکتر محمدمهدی ناصح، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- جوادی آملی، عبدالله، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، تنظیم احمد قدسی، قم، نشر اسراء، چاپ چهارم، ۱۳۸۷ش.
- حسن بن علی العسکری (ع)، التفسیر المنسوب إلی الإمام ابی محمد الحسن بن علی العسکری (ع)، قم ، مدرسة الإمام المهدی، ۱۴۰۹ق.
- سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۳م.
- شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، تحقیق: عزیزالله عطاردی قوچانی، تهران، بنیاد نهج البلاغه، ۱۴۱۳ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة اعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، با مقدمه خلیل المیس، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- مجلسی، محمّد باقر، بحارالأنوار، بیروت، الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- «بهشتی که آدم در آن سکونت داشت کدام بهشت است؟»، وبسایت اسلام کوئست، تاریخ درج مطلب: ۹ شهریور ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۶ش.