علی بن محمد صُلَیْحی (درگذشت: ۴۷۳ق) داعی اسماعیلیه و بنیان‌گذار حکومت صلیحیان یمن بود که از فاطمیان حمایت می‌کرد. او با اجازه مُستنصِر، خلیفه فاطمی، حکومتش را به صورت علنی تأسیس نمود و به نام او خطبه خواند. پس از گسترش فتوحات و تسلط بر یمن، در سال ۴۵۵ق وارد مکه شد و با انجام اصلاحاتی، رضایت مردم را جلب کرد.

علی بن محمد صلیحی
اطلاعات شخصی
مرگ۴۷۳ق
فرزنداناحمد بن علی صلیحی
همسر/همسرانأسماء دختر شهاب صلیحی
دیناسلام
حکومت
گستره حکمرانییمن
آغاز حکومت۴۵۵ق
پایان حکومت۴۷۳ق
اقدامات مهمتأسیس حکومت صلیحیان

صلیحی ابتدا شافعی‌مذهب بود؛ اما پیش از قیامش به اسماعیلیه گروید و جانشین سلیمان بن عبدالله زَواحی، داعی اسماعیلیه، شد. او در سفرهای متعدد به حج، ارتباط با سنی‌مذهبان را تقویت کرد و اعتماد آنان را برای همراهی با نهضتش جلب نمود. او در حکومتش بر اجرای عدالت و رفتار نیک با مردم تأکید داشت.

علی بن محمد در سال ۴۷۳ق در میانه سفر حج به دست سعید بن نَجاح کشته شد و فرزندش احمد، ملقب به المُکَرَّم، جانشین او شد.

تأسیس حکومت صلیحیان

داعی، علی بن محمد صلیحی در سال ۴۲۹ق[۱] یا ۴۳۹ق[۲] بر روی کوه مسار در استان صنعا در یمن قیامش را آغاز کرد و در آنجا قلعه‌ها و بناهای محکمی ساخت.[۳] اولین گروه از یارانش ۶۰ نفر از مردان بانفوذ در قبایل خود بودند که در همانجا یا در حج سال قبل، در حمایت از او تا پای جان پیمان بستند. وی توانست قبایل مخالف منطقه حَراز را با خود همراه کند. علی‌ بن‌ محمد، چون‌ توان مقاومت‌ در برابر قدرت‌ نجاح‌، حاکم منطقه تهامه را نداشت‌ در حدود ۴۵۲ق نجاح‌ را به‌ دست‌ کنیزی‌ که‌ به‌ او هدیه‌ کرده‌ بود مسموم‌ کرد.[۴]

صلیحی در مکاتبه‌ای با مستنصر، خلیفه فاطمی اذن تأسیس رسمی و علنی حکومتش را دریافت کرد.[۵] صلیحی با فتح مناطق مختلف سرانجام در ۴۵۵ق بر تمام سرزمین یمن غلبه کرد.[۶] گفته شده این پیروزی فراگیر و قاطع بر یمن در دوران جاهلیت و اسلام بی‌سابقه بود.[۷] او صنعا را پایتخت حکومتش قرار داد.[۸] صلیحی در ادامه فتوحات خود در سال ۴۵۵ق وارد مکه شد. بر کعبه پرده‌ای سفید پوشانید و به همراه همسرش حرّه به داخل کعبه رفت. تدابیر و اقدامات نیکویی به کار گرفت که کاهش قیمت‌ها و رضایت مردم مکه را به دنبال داشت.[۹] علی صلیحی در طول قیام و حکومتش بر اجرای عدالت و نیک‌رفتاری اصرار داشت و به نام خلیفه فاطمی خطبه می‌خواند.[۱۰]

زندگی‌نامه

ابو‌کامل علی بن محمد صُلَیْحی از قبیله هَمْدان یمن و فرزند محمد صلیحی، فقیه و قاضی[یادداشت ۱] شافعی‌مذهب بود.[۱۱] گزارش شده او در محیطی با اصالت عربی و اخلاق نیکو تربیت شد و نشانه‌های نجابت و بلندهمتی در وی نمایان بود. برخی مردم هم در ملاقات او، حاکمیتش بر یمن را پیش‌بینی می‌کردند.[۱۲] سلیمان بن عبدالله زواحی، داعی‌ برجسته اسماعیلی (داعی الدُّعات فاطمی در یمن[۱۳]) در ناحیه کوهستانی حَراز، اندکی پیش از مرگ خود، صلیحی را به شاگردی پذیرفت. آداب دعوت و آموزه‌های اسماعیلیه را به او آموخت و او را جانشین خود قرار داد.[۱۴] علی را فردی با استعداد و هوش بالا معرفی کرده‌اند که پیش از بلوغ به مطالعه معارف پرداخت.

بر اساس گزارشات تاریخی علی صلیحی در فقه امامیه به درجه اجتهاد رسیده بود.[۱۵] صلیحی به مدت پانزده سال حج گزارد و حاجیان را در مسیرهای کوهستانی و طائف راهنمایی کرد.[۱۶] این ارتباط با دین‌داران اهل‌سنت و اعتماد‌سازی با آنان را از مقدمات قیام و لازمه پیروزی در دعوت اسماعیلی قلمداد کرده‌اند.[۱۷] صلیحی با دختر عمویش، اسماء فرزند شهاب ازدواج کرد. او مادر فرمانروای دوم صلیحیان، المکرّم و در بزرگی و سخاوت مشهور بود.[۱۸]

سرانجام سعید بن نَجاح معروف به الاَحْوَل به انتقام قتل پدرش توسط علی بن محمد صلیحی، وی را در سال ۴۷۳ق در میانه سفر حج کشت.[۱۹] بنیان‌گذار حکومت صلیحیان قبل از رفتن آخرین سفرش به حج، فرزندش احمد بن علی ملقب به المکرّم را جانشین خود در صنعا قرار داد و خلیفه فاطمی نیز پس از مرگ علی، حکومت فرزندش را به رسمیت شناخت.[۲۰]

پانویس

  1. ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۳۲، ص۹۲؛ المطاع، تاریخ الیمن الاسلامی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۲۶.
  2. حکمی یمنی، تاریخ الیمن، ۱۴۲۵ق، ص۶۲.
  3. جان احمدی، «داعیان حکومت‌گر صلیحی در یمن»، ص۳۸.
  4. حکمی یمنی، تاریخ الیمن، ۱۴۲۵ق، ص۶۳.
  5. ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۳۲، ص۹۲؛ حکمی یمنی، تاریخ الیمن، ۱۴۲۵ق، ص۶۳.
  6. جان احمدی، «داعیان حکومت‌گر صلیحی در یمن»، ص۳۸.
  7. حکمی یمنی، تاریخ الیمن، ۱۴۲۵ق، ص۶۳؛ المطاع، تاریخ الیمن الاسلامی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۲۷.
  8. ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۳۲، ص۹۳.
  9. ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۳۲، ص۹۳.
  10. تامر، اَرویٰ مقتدرترین ملکه یمن، ۱۴۰۰ش، ص۴۸ ـ ۴۹ و ۵۳.
  11. المطاع، تاریخ الیمن الاسلامی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۲۶؛ باسورث، سلسله‌های اسلامی جدید، ۱۳۸۱ش، ص۲۰۸.
  12. تامر، اَرویٰ مقتدرترین ملکه یمن، ۱۴۰۰ش، ص۳۷.
  13. باسورث، سلسله‌های اسلامی جدید، ۱۳۸۱ش، ص۲۰۸.
  14. جان احمدی، «داعیان حکومت‌گر صلیحی در یمن»، ص۳۷.
  15. المطاع، تاریخ الیمن الاسلامی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۲۶؛ حکمی یمنی، تاریخ الیمن، ۱۴۲۵ق، ص۵۹.
  16. حکمی یمنی، تاریخ الیمن، ۱۴۲۵ق، ص۶۲.
  17. تامر، اَرویٰ مقتدرترین ملکه یمن، ۱۴۰۰ش، ص۳۷.
  18. حکمی یمنی، تاریخ الیمن، ۱۴۲۵ق، ص۶۰ ـ ۶۱.
  19. زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹م، ج۳، ص۱۰۳ و ج۴، ص۳۲۸؛ جان احمدی، «داعیان حکومت‌گر صلیحی در یمن»، ص۳۹.
  20. جان احمدی، «داعیان حکومت‌گر صلیحی در یمن»، ص۳۹.

یادداشت

  1. به معنای عالم دینی غیر‌سید.(تامر، اَرویٰ مقتدرترین ملکه یمن، ۱۴۰۰ش، ص۳۶، پاورقی مترجم.)

منابع

  • باسورث، کلیفورد ادموند، سلسله‌های اسلامی جدید، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، ۱۳۸۱ش.
  • تامر، عارف، اَرویٰ مقتدرترین ملکه یمن، ترجمه: ساجده یوسفی و مصطفی حقانی فضل، قم، کتاب طه، ۱۴۰۰ش.
  • جان‌احمدی، فاطمه، «داعیان حکومت‌گر صلیحی در یمن»، علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، شماره ۵۹، تابستان ۱۳۸۵ش.
  • حکمی یمنی، عمارة بن علی، تاریخ الیمن، صنعا، مکتبة الارشاد، ۲۰۰۴م/۱۴۲۵ق.
  • ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۹۸۹م/۱۴۰۹ق.
  • زرکلی، خیر الدین، الاعلام، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۸۹م.
  • المطاع، احمد بن احمد، تاریخ الیمن الاسلامی، دار التنویر للطباعة و النشر، چاپ اول، ۱۹۸۶م/۱۴۰۷ق.