علی بن محمد صلیحی
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| مرگ | ۴۷۳ق |
| فرزندان | احمد بن علی صلیحی |
| همسر/همسران | أسماء دختر شهاب صلیحی |
| دین | اسلام |
| حکومت | |
| گستره حکمرانی | یمن |
| آغاز حکومت | ۴۵۵ق |
| پایان حکومت | ۴۷۳ق |
| اقدامات مهم | تأسیس حکومت صلیحیان |
علی بن محمد صُلَیْحی (درگذشت: ۴۷۳ق) داعی اسماعیلیه و بنیان‌گذار حکومت صلیحیان یمن بود که از فاطمیان حمایت می‌کرد. او در سال ۴۵۴ق توانست تقریبا تمام منطقه یمن را تحت سلطه خود در آورد. مدتی بعد با اجازه مُستنصِر، خلیفه فاطمی وقت، حکومتش را به صورت علنی تأسیس نمود و به نام او خطبه خواند. پس از گسترش فتوحات و تسلط بر یمن، در سال ۴۵۵ق وارد مکه شد و با انجام اصلاحاتی، رضایت مردم را جلب کرد.
صلیحی ابتدا شافعی‌مذهب بود؛ سپس به اسماعیلیه گروید و جانشین سلیمان بن عبدالله زَواحی، داعی اسماعیلیه شد. او در سفرهای متعدد به حج، ارتباط با سنی‌مذهبان را تقویت کرد و اعتماد آنان را برای همراهی با نهضتش جلب نمود. او در حکومتش بر اجرای عدالت و رفتار نیک با مردم تأکید داشت.
علی بن محمد در سال ۴۷۳ق در میانه سفر حج به دست سعید بن نَجاح کشته شد و فرزندش احمد، ملقب به المُکَرَّم، جانشین او شد.
تأسیس حکومت صلیحیان
علی بن محمد صلیحی از داعیان اسماعیلیه بود و توانست با فتح مناطق مختلف یمن در ۴۵۵ق بر تمام سرزمین یمن غلبه کرده[۱] به نمایندگی از خلیفه فاطمی وقت حکومت صلیحیان را بنا کرد. پایتخت حکومتی او صنعا بود.[۲] گفته شده پیروزی فراگیر و قاطع او بر یمن در دوران جاهلیت و اسلام بی‌سابقه بود.[۳]
بنیان‌گذار حکومت صلیحیان قبل از آخرین سفرش به حج، که در آن سفر کشته شد، فرزندش احمد بن علی ملقب به المکرّم را جانشین خود در صنعا قرار داد و خلیفه فاطمی نیز پس از مرگ علی، حکومت فرزندش را به رسمیت شناخت.[۴]
آغاز حرکت
او در سال ۴۲۹ق[۵] یا ۴۳۹ق[۶] بر روی کوه مسار در استان صنعا در یمن حرکت خود را آغاز کرد و در آنجا قلعه‌ها و بناهای محکمی ساخت.[۷] وی توانست قبایل مخالف منطقه حَراز را با خود همراه کند.[۸] در سال ۴۴۰ق و در یکی از نبردهای صلیحی با مخالفان، ابوالفتح دیلمی، امام و مفسر زیدی قرن پنجم به همراه یارانش در ناحیه نجد الجاح کشته شد.[۹]
در یمنِ آن‌روزگار وحدت سیاسی وجود نداشت. حکومت‌های منطقه‌ای دائم با هم در ستیز بودند و تنها وجه مشترک آن‌ها پیوند با حکومت عباسیان در بغداد، در قالب ایراد خطبه و ضرب سکه به نام خلیفه عباسی و اعلام وفاداری ظاهری به او بود.[۱۰] صلیحی در مکاتبه‌ای با مستنصر، خلیفه فاطمی اذن تأسیس رسمی و علنی حکومتش را دریافت کرد.[۱۱]
تسلط بر مکه و خانه کعبه
صلیحی در ادامه فتوحات خود در سال ۴۵۵ق وارد مکه شد. بر کعبه پرده‌ای سفید پوشانید و به همراه همسرش حرّه به داخل کعبه رفت. تدابیر و اقدامات نیکویی به کار گرفت که کاهش قیمت‌ها و رضایت مردم مکه را به دنبال داشت.[۱۲] علی صلیحی در طول قیام و حکومتش بر اجرای عدالت و نیک‌رفتاری اصرار داشت و به نام خلیفه فاطمی خطبه می‌خواند.[۱۳]
زندگی‌نامه
ابو‌کامل علی بن محمد صُلَیْحی از قبیله هَمْدان یمن و فرزند محمد صلیحی، فقیه و قاضی[یادداشت ۱] شافعی‌مذهب بود.[۱۴] گزارش شده او در محیطی با اصالت عربی تربیت شد و نشانه‌های بلندهمتی در وی نمایان بود. برخی مردم هم در ملاقات او، حاکمیتش بر یمن را پیش‌بینی می‌کردند.[۱۵] سلیمان بن عبدالله زواحی، داعی الدُّعات فاطمی در یمن[۱۶] در ناحیه کوهستانی حَراز، اندکی پیش از مرگ خود، صلیحی را به شاگردی پذیرفت. آداب دعوت و آموزه‌های اسماعیلیه را به او آموخت و او را جانشین خود قرار داد.[۱۷] علی را فردی با استعداد و هوش بالا معرفی کرده‌اند که پیش از بلوغ به مطالعه معارف پرداخت.
بر اساس گزارش‌های تاریخی علی صلیحی در فقه امامیه به درجه اجتهاد رسیده بود.[۱۸] صلیحی به مدت پانزده سال حج گزارد و حاجیان را در مسیر کوهستانی سَراة و طائف راهنمایی کرد.[۱۹] ارتباط او با دین‌داران اهل‌سنت و اعتماد‌سازی با آنان را از مقدمات حرکت سیاسی و لازمه پیروزی در دعوت اسماعیلی قلمداد کرده‌اند.[۲۰]
کشته‌شدن علی بن محمد
علی بن محمد صلیحی در جنگ‌های پیش از رسیدن به حکومت، چون توان مقاومت در برابر قدرت نجاح، حاکم منطقه تهامه را نداشت در حدود ۴۵۲ق او را به دست کنیزی که به او هدیه کرده بود مسموم کرد.[۲۱] سرانجام فرزند نجاح معروف به الاَحْوَل به انتقام قتل پدرش، وی را در سال ۴۷۳ق در میانه سفر حج کشت.[۲۲]
پانویس
- ↑ جان احمدی، «داعیان حکومت‌گر صلیحی در یمن»، ص۳۸.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۳۲، ص۹۳.
- ↑ حکمی یمنی، تاریخ الیمن، ۱۴۲۵ق، ص۶۳؛ المطاع، تاریخ الیمن الاسلامی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۲۷.
- ↑ جان احمدی، «داعیان حکومت‌گر صلیحی در یمن»، ص۳۹.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۳۲، ص۹۲؛ المطاع، تاریخ الیمن الاسلامی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۲۶.
- ↑ حکمی یمنی، تاریخ الیمن، ۱۴۲۵ق، ص۶۲.
- ↑ جان احمدی، «داعیان حکومت‌گر صلیحی در یمن»، ص۳۸.
- ↑ حکمی یمنی، تاریخ الیمن، ۱۴۲۵ق، ص۶۳.
- ↑ همدانی، الصلیحیون و الحرکة الفاطمیة فی الیمن، دار المختار، ص۸۲.
- ↑ تامر، اَرویٰ مقتدرترین ملکه یمن، ۱۴۰۰ش، ص۳۶.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۳۲، ص۹۲؛ حکمی یمنی، تاریخ الیمن، ۱۴۲۵ق، ص۶۳.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۳۲، ص۹۳.
- ↑ تامر، اَرویٰ مقتدرترین ملکه یمن، ۱۴۰۰ش، ص۴۸ ـ ۴۹ و ۵۳.
- ↑ المطاع، تاریخ الیمن الاسلامی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۲۶؛ باسورث، سلسله‌های اسلامی جدید، ۱۳۸۱ش، ص۲۰۸.
- ↑ تامر، اَرویٰ مقتدرترین ملکه یمن، ۱۴۰۰ش، ص۳۷.
- ↑ باسورث، سلسله‌های اسلامی جدید، ۱۳۸۱ش، ص۲۰۸.
- ↑ جان احمدی، «داعیان حکومت‌گر صلیحی در یمن»، ص۳۷.
- ↑ المطاع، تاریخ الیمن الاسلامی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۲۶؛ حکمی یمنی، تاریخ الیمن، ۱۴۲۵ق، ص۵۹.
- ↑ حکمی یمنی، تاریخ الیمن، ۱۴۲۵ق، ص۶۲.
- ↑ تامر، اَرویٰ مقتدرترین ملکه یمن، ۱۴۰۰ش، ص۳۷.
- ↑ حکمی یمنی، تاریخ الیمن، ۱۴۲۵ق، ص۶۳.
- ↑ زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹م، ج۳، ص۱۰۳ و ج۴، ص۳۲۸؛ جان احمدی، «داعیان حکومت‌گر صلیحی در یمن»، ص۳۹.
یادداشت
- ↑ به معنای عالم دینی غیر‌سید.(تامر، اَرویٰ مقتدرترین ملکه یمن، ۱۴۰۰ش، ص۳۶، پاورقی مترجم.)
منابع
- باسورث، کلیفورد ادموند، سلسله‌های اسلامی جدید، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، ۱۳۸۱ش.
- تامر، عارف، اَرویٰ مقتدرترین ملکه یمن، ترجمه: ساجده یوسفی و مصطفی حقانی فضل، قم، کتاب طه، ۱۴۰۰ش.
- جان‌احمدی، فاطمه، «داعیان حکومت‌گر صلیحی در یمن»، علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، شماره ۵۹، تابستان ۱۳۸۵ش.
- حکمی یمنی، عمارة بن علی، تاریخ الیمن، صنعا، مکتبة الارشاد، ۲۰۰۴م/۱۴۲۵ق.
- ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۹۸۹م/۱۴۰۹ق.
- زرکلی، خیر الدین، الاعلام، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۸۹م.
- المطاع، احمد بن احمد، تاریخ الیمن الاسلامی، دار التنویر للطباعة و النشر، چاپ اول، ۱۹۸۶م/۱۴۰۷ق.
- همدانی، حسین بن فضل‌الله، الصلیحیون و الحرکة الفاطمیة فی الیمن، دمشق، دار المختار، بی‌تا.