بارداری
 | مقالات ویکیشیعه با رویکرد «ارتباط با مکتب اهل‌بیت» نوشته میشوند. برای آگاهی از دیگر ابعاد موضوع، منابع دیگر را جویا شوید. |
بارداری یا حاملگی در تعدادی از آموزه‌های دینی همسان با روزه‌داری، شب‌زنده‌داری و جهاد در راه خدا دانسته شده است. در قرآن رنج‌های مادر در دوران بارداری، از دلائل لزوم احسان به والدین محسوب شده است. بر پایه بعضی از روایات، رفتار زن باردار در شکل‌گیری شخصیّت کودک مؤثر است؛ ازاین‌رو مهمترین توصیه دینی برای زن باردار را انجام واجبات و ترک کارهای حرام گفته‌اند. همچنین در برخی احادیث به تأثیر بعضی از خوراکی‌ها مورد استفاده زن باردار در شکل‌دهی به ویژگی‌های جسمی و روانی نوزاد اشاره گردیده است. در منابع دینی، سفارش‌هایی نیز برای قبل از بارداری زن و هنگام آمیزش وجود دارد.
به گفته فقیهان جلوگیری از بارداری در صورت رضایت زن و شوهر جایز است، ولی اگر این کار موجب عقیم‌شدن دائمی مرد یا زن شود جایز نیست. از نظر آنان سقط جنین حرام است و با انجام آن دیه واجب می‌شود، ولی چنانچه ادامه بارداری برای حیات مادر خطرناک باشد، سقط جنین قبل از دمیدن روح (چهارماهگیِ جنین) حرام نیست. همچنین به فتوای فقیهان، اگر روزه برای کودک یا مادر ضرر داشته باشد، زن باردار نباید روزه بگیرد، اما باید قضای روزه‌های واجب را به‌جای آورد و برای هر روز یک مد طعام (۷۵۰گرم گندم) به فقیر پرداخت کند.
بیشتر مراجع تقلید، بارداری پزشکی (تلقیح مصنوعی) را در صورتی جایز می‌دانند که صاحب اسپرم و تخمک، زن و شوهر باشند. همچنین برخی از مراجع تقلید همچون سید علی سیستانی و ناصر مکارم شیرازی به مشروعیت رحم اجاره‌ای (قراردادن اسپرم و تخمک زن و شوهر در رحم زنی دیگر) فتوا داده‌اند.
مفهوم و جایگاه
اِن کُنتُم فی رَیبٍ مِنَ البَعثِ فَاِنّا خَلَقنـاکُم مِن تُرابٍ ثُمَّ مِن نُطفَةٍ ... و نُقِرُّ فی الاَرحامِ ما نَشاءُ اِلی اَجَلٍ مُسَمًّی.. (ترجمه: اگر نسبت به معاد و رستاخیز شک دارید، [به این نکته توجّه کنید که:] ما شما را از خاک آفریدیم، سپس از نطفه... و جنین‌هایی را که بخواهیم تا مدّت معیّنی در رحم [مادران] قرارمی‌دهیم.. .)
سورهٔ حج، آیهٔ ۵، ترجمهٔ مکارم شیرازی.
بارداری، حاملگی یا آبستنی، دورهٔ حمل و رشد جنین در رحِم مادر را گویند.[۱] در قرآن، بارداری بیشتر با واژهٔ «حمل» و مشتقات آن مطرح شده[۲] و کمترین زمان این دوره را شش ماه و بیشترینِ آن را یک سال معرفی کرده است.[۳]
آیهٔ ۱۵ سوره احقاف، پس از سفارش به احسان به والدین، به سختی‌های مادر در دوران بارداری و زایمان اشاره می‌کند.[۴] در آیاتی از سوره مریم نیز، به چگونگی بارداری حضرت مریم(س) و زایمان او اشاره شده[۵] و مفسران قرآن، این بارداری را که بدون دخالت هیچ مردی صورت گرفته، معجزه‌ای بزرگ، عملی خارق‌العاده و داستانی عجیب توصیف کرده‌اند.[۶] همچنین از بارداری [که مرحله‌ای برای تولد فرزند است] به‌عنوان نشانه‌ای بر حقانیت معاد و رستاخیز انسان یاد شده[۷] و در آیاتی[۸] به ویژگی‌ها و برخی احکام فقهی مرتبط با بارداری اشاره گردیده است.[۹]
در احادیث معصومان(ع) نیز، بارداریِ زن، همسان با روزه‌داری، شب‌زنده‌داری و جهاد در راه خدا ارزیابی شده[۱۰] و زنِ باردار را در سایه لطف خدا دانسته‌اند که با هر زایمان، به ثواب آزادکردن یک بَرده رسیده[۱۱] و گناهانش آمرزیده خواهد شد.[۱۲] همچنین از دوره بارداری به عنوان مرحله‌ای که زمینهٔ سعادت و شقاوت کودک در آن رقم می‌خورد، یاد شده است.[۱۳]
توصیه‌های قبل از بارداری
به گفته عده‌ای از پژوهشگرانِ علوم دینی، والدین برای پاکی معنوی فرزند، لازم است مدتی قبل از شروع بارداری و انعقاد نطفه، با اموری همچون تلاوت قرآن، استغفار، صدقه، دوری از کارهای حرام و دعا برای فرزنددار شدن، بر حفظ پاکی خویش کوشیده و آمادگی معنوی خود را بالا ببرند.[۱۴] در تعدادی از روایات نیز توصیه‌هایی برای بهبود ویژگی‌های جسمی جنین، ازجمله خوردن بعضی خوراکی‌ها شده است.[۱۵] همچنین بر پایه بعضی از روایات،[۱۶] تفکرات و حالات روانی پدر و مادر در حین آمیزش بر روحیه فرزند مؤثر است؛[۱۷] ازاین‌رو به والدین سفارش شده که در حین نزدیکی، با وضو بوده و به یاد خدا باشند.[۱۸] همچنین گفته شده رغبت و میل قوی جنسیِ زوجین، در زیبایی جنین و هوشمندی وی تأثیر دارد، و در مقابل ترس و اضطراب والدین به هنگام عمل زناشویی، تأثیر بدی بر روی طفل خواهد داشت.[۱۹] پژوهشگران معتقدند، تأثیر خستگی زیاد، روی جنین کاملاً محسوس بوده و او را ضعیف و رنجور می‌کند؛[۲۰] اجتناب از آمیزش در شب مسافرت یا هنگام بازگشت از سفر[۲۱] با شکم پر[۲۲] و در زمان قمر در عقرب، از دیگر توصیه‌های قبل از بارداری در متون دینی است.[۲۳]
توصیه‌های هنگام بارداری
دوره بارداری و چگونگی حالت‌های زن باردار را در شکل‌گیری شخصیّت آینده کودک مؤثر دانسته‌اند.[۲۴] به گفته محققان، خوشحالی، ترس، اندوه و نظایر آنها در زن باردار اثر محسوسی بر جنین دارد و مراقبت‌های جسمی، روحی، اخلاقی و دوری از گناه در دوران بارداری دارای اهمیت است؛[۲۵] ازاین‌رو گفته می‌شود اسلام برای دورهٔ بارداری توصیه‌هایی دارد.[۲۶] از جمله توصیه‌های دینی برای این دوره، انجام واجبات و ترک کارهای حرام دانسته شده و در کنار آن، توجه به نماز اول وقت، داشتن برنامهٔ منظم برای تلاوت قرآن، زیارت و توسل به معصومان(ع) و پرهیز از لقمه حرام نیز، در رشد و تربیت معنوی فرزند مورد تأکید قرار گرفته است.[۲۷] همچنین در برخی احادیث چنین آمده که خوردن بعضی خوراکی‌ها توسط زن باردار در زیبایی چهره، ویژگی‌های روانی و حتّی بالا بردن بهرهٔ هوشی نوزاد مؤثرند.[۲۸] از جمله خوردن بِه و خربزه موجب زیبایی و خوش خُلقی نوزاد[۲۹] و خوردن شیر موجب فزونی عقل، شجاعت و قوت اندام او شمرده شده است.[۳۰]
پیشگیری از بارداری
برخی منابع حدیثی و فقهی به پسندیده نبودن پیشگیری از بارداری اشاره دارند.[۳۱] بعضی روایات نیز، در مواردی همچون بداخلاقیِ زن، بالا بودن سن وی یا نپذیرفتن شیردادن به فرزند، این عمل را بدون اشکال دانسته‌اند.[۳۲] اما در روایاتی دیگر مطلقا بر جواز پیشگیری از بارداری تصریح شده است.[۳۳] یکی از حقوق زوجین را داشتن فرزند عنوان کرده‌اند.[۳۴] برخی این حق را مخصوص مرد دانسته و جلوگیری از بارداری در صورت عدم رضایت وی را جایز نمی‌دانند؛[۳۵] ازاین‌رو گفته شده زن و مرد در این مسئله حکم یکسانی ندارند و نسبت به راهها و وسایل پیشگیری از بارداری نیز حکم شرعی آنها متفاوت است.[۳۶]
با توجه به روشهای متعدد برای پیشگیری از بارداری،[۳۷] گروهی از فقیهان، همچون آیت‌الله خویی،[۳۸] تبریزی[۳۹] و مکارم شیرازی[۴۰] جلوگیری از بارداری از طریق روش‌هایی که موجب عقیم شدن دائمِ مرد یا زن شود - همچون بستن لوله‌های تناسلی و رحِم - را حرام دانسته‌اند، مگر اینکه طبق تشخیص متخصّص، ضرورت فردی یا اجتماعی داشته باشد.[۴۱] صاحب جواهر از فقیهان شیعه در قرن سیزدهم، جلوگیری از بارداری با روش عَزل را [در صورت رضایت مرد و ناراضی بودن زن] مکروه دانسته و در صورت رضایت زن، طبق برخی روایات، این کار را جایز می‌داند.[۴۲] وی همچنین اقدام به این عمل در ازدواج موقت را جایز شمرده و ادعای اجماع در این‌باره دارد.[۴۳]
سقط جنین
از نظر فقهای شیعه، سقط جنین زن باردار از روی عمد، حرام است[۴۴] و در این حکم، اختلافی میان فقها نیست.[۴۵] گفته می‌شود در حرام بودن سقط جنین، بین این که جنین از راه مشروع و یا از راه زنا یا وطی به شبهه ایجاد شده باشد، فرقی نمی‌کند؛[۴۶] بلکه ولدالزنا نیز فرزند شمرده می‌شود.[۴۷]
همچنین بنا به اجماع فقها در حرمت سقط جنین، فرقی میان مراحل مختلف رشد جنین نیست[۴۸] و اقدام به این عمل، خواه قبل از دمیدن روح در جنین، یا بعد از آن، و خواه با رضایت والدین باشد، یا بدون رضایت آنها، در همه این حالات حرام است.[۴۹] البته فقیهان معتقدند، در صورتی که ادامه بارداری برای حیات مادر خطرناک باشد، سقط جنین قبل از دمیدن روح (چهارماهگی جنین) اشکال ندارد.[۵۰] ولی در مورد بعد از دمیدن روح، اختلاف نظر است؛ برخی همچون آیت‌الله مکارم[۵۱] و بهجت[۵۲] معتقد به جواز سقط، حتی بعد از دمیدن روح در این صورت هستند.
به گفته فُقها با سقط جنین دیه واجب می‌شود و پرداخت آن بر عهده کسی است که سقط توسط او انجام گرفته است.[۵۳] دیه جنین با توجه به مراحل رشد آن متفاوت است.[۵۴] همچنین اگر این عمل پس از دمیده شدن روح در جنین باشد، به جهت آن که عنوان قتل بر آن صدق می‌کند، کفاره واجب می‌شود.[۵۵]
احکام زن باردار
در منابع فقهی احکامی مرتبط با زنان باردار مطرح شده است، از جمله:
- روزهٔ زن باردار: روزهٔ ماه رمضان بر هر مکلفی واجب است،[۵۶] ولی زن باردار یا شیردهی که شیرش کم است و روزه برای کودک یا خودش ضرر دارد نباید روزه بگیرد؛ البته باید برای هر روز یک مد طعام (۷۵۰گرم گندم یا مشابه آن) به فقیر بدهد و روزه‌هایش را قضا کند.[۵۷]
- نزدیکی با زن باردار: آمیزش شوهر با زن باردارش جایز است،[۵۸] ولی توصیه شده که زن در این حالت با وضو باشد.[۵۹]
- طلاق زن باردار: مردی که با همسرش آمیزش داشته، اگر بخواهد طلاقش دهد باید صبر کند تا او حائض شده و پاک گردد، ولی اگر باردار باشد می‌تواند بلافاصله او را طلاق دهد.[۶۰] البته در این صورت، مرد موظّف است، تا هنگام زایمان، محل سکونت زن را فراهم ساخته و نفقه‌اش را بپردازد.[۶۱] عدّه زن هم تا وقت زایمان بوده و تا آن زمان حق ازدواج با مرد دیگری را ندارد.[۶۲]
- اجرای حد و قصاص: زن مُجرمی که محکوم به حدّ شرعی [مانند تازیانه] یا قصاص است، چنانچه باردار باشد، تا وقتی زایمان نکرده و از خون نفاس پاک نشده، حدّ بر او جاری نشده و قصاص نمی‌گردد.[۶۳]
تلقیح مصنوعی و رحم اجاره‌ای
تلقیح مصنوعی به معنای بارداریِ بدون آمیزش جنسی و با استفاده از وسایل کمک‌پزشکی است.[۶۴] شکل‌های مختلفی برای تلقیح مصنوعی ترسیم نموده‌اند که حکم فقهی آنها متفاوت می‌کند.[۶۵]
به گفته پژوهشگران، اگر صاحب اسپرم و تخمک، زن و شوهر باشند؛ اکثر مراجع تقلید همچون امام خمینی[۶۶] و محمدصادق روحانی این نوع تلقیح را جایز دانسته‌اند.[۶۷] ولی اگر صاحب اسپرم یا تخمک، مرد یا زن بیگانه باشند، گروهی از فقیهان فتوا به حرمت بارداری با چنین روشی داده‌اند.[۶۸]
همچنین اگر اسپرم و تخمک زن و شوهری خارج از رحِم لقاح یابد و به دلیل عدم توانایی زن در بارداری، آن را در رحم زنی دیگر پرورش دهند (رحم اجاره‌ای)،[۶۹] به گفته محققان، جمعی از مراجع تقلید مانند سید علی خامنه‌ای، سید علی سیستانی و ناصر مکارم شیرازی به مشروعیت آن حکم داده‌اند.[۷۰] در مقابل، مراجعی چون امام خمینی و سید ابوالقاسم خویی باور به حرام بودن این عمل دارند.[۷۱]
پانویس
- ↑ مارتین، فرهنگ توصیفی واژه‌های پزشکی، ۱۳۷۵ش، ص۶۵۵.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۵، ۲۵۰.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۱۲، ص۱۴۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۴۰.
- ↑ سورهٔ مریم، آیات ۱۹-۲۳.
- ↑ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۱۲۵؛ زحیلی، تفسیر الوسیط، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۴۶۸.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۵، ۲۵۰.
- ↑ از جمله: سورهٔ اعراف، آیه ۱۸۹؛ سورهٔ رعد، آیه ۸؛ سورهٔ لقمان، آیه ۱۴؛ سوره احقاف، آیه ۱۵؛ سورهٔ طلاق، آیه ۴ و ۶.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۵، ۲۵۰.
- ↑ شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۴۱۱-۴۱۲.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۲۴۵.
- ↑ شیخ طوسی، محمد بن الحسن، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۶۱۸.
- ↑ کوفی اهوازی، الزهد، ۱۴۰۲ق، ص۱۴.
- ↑ «احکام و آداب بچه‌دار شدن از منظر اسلام»، وبگاه هدانا؛ میخبر، ریحانهٔ بهشتی، ۱۳۹۲ش، ص۳۷ و ۳۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۲۲، حدیث ۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۲، ص۲۱۵؛ .
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۸۸.
- ↑ میخبر، ریحانهٔ بهشتی، ۱۳۹۲ش، ص۴۰ و ۴۱.
- ↑ میخبر، ریحانهٔ بهشتی، ۱۳۹۲ش، ص۴۰ و ۴۱.
- ↑ میخبر، ریحانهٔ بهشتی، ۱۳۹۲ش، ص۴۱.
- ↑ میخبر، ریحانهٔ بهشتی، ۱۳۹۲ش، ص۴۲.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۲۹۹-۳۰۰، حدیث ۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۶۶، حدیث ۲؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۳۰۰.
- ↑ علامه مجلسی، حلیة المتقین، ۱۳۶۹ش، ص۱۲۴ و ۱۲۵.
- ↑ انصاری، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ محمدیان، نگاهی دیگر به حقوق فرزندان از دیدگاه اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۳۱-۳۳
- ↑ انصاری، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ «آداب معنوی بارداری»، وبگاه طب شیعه.
- ↑ انصاری، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۱۳۵، حدیث ۲ و ۳؛ مستغفری، طبّ النبیّ(ص)، ۱۳۸۵ق، ص۲۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۹، ص۲۹۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۲۳، حدیث ۶؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۱۳۷، حدیث ۱؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۲۱، ص۴۰۵، حدیث ۲.
- ↑ طباطبایی بروجری، منابع فقه شیعه، ۱۳۸۶ش، ج۲۵، ص۴۶۶، حدیث ۶۷۴؛ گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۷۳.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۴۹۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۵۰۴، حدیث ۱؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۴۳۲، حدیث ۴۴۹۵.
- ↑ نوری همدانی، «کنترل جمعیت»، ص۴۳.
- ↑ مؤمن قمی، کلمات سدیدة فی مسائل جدیدة، ۱۴۱۵ق، ص۸۵؛ نوری همدانی، «کنترل جمعیت»، ص۴۳.
- ↑ گرجی و طارمی، «بارداری و باروری در قرآن»، ص۱۴۵.
- ↑ «انواع روش های پیشگیری از بارداری»، وبگاه مادرشو.
- ↑ گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۳۶۳، سؤال ۹۷۵.
- ↑ تبریزی، استفتاءات جدید، دفتر معظم له، ج۱، ص۴۷۵، سؤال ۲۰۹۰.
- ↑ مکارم شیرازی، استفتاءات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۴۶۰، سؤال ۱۵۱۵.
- ↑ مکارم شیرازی، احکام پزشکی، ۱۴۲۹ق، ص۶۷، سؤال ۱۶۶.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۹، ص۱۱۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۹، ص۱۱۴.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید: سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۱۵؛ بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۹۴۶.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف الفقه الاسلامی، الموسوعه الفقهیه، ۱۴۲۳ق، ج۵، ص۳۹۴.
- ↑ سبزواری، مهذّب الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۲۵، ص۲۵۳؛ فاضل لنکرانی، رساله توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، مسأله ۱۹۳۷.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۴۳.
- ↑ سبزواری، مهذب الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۲۵، ص۲۵۱.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف الفقه الاسلامی، الموسوعه الفقهیه، ۱۴۲۳ق، ج۵، ص۳۹۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۹۴۶؛ منتظری، احکام پزشکی، ۱۴۲۷ق، ص۱۰۳.
- ↑ مکارم شیرازی، احکام پزشکی، ۱۴۲۹ق، ص۹۰، سؤال ۲۲۶.
- ↑ بهجت، استفتاءات، ۱۴۲۸ق، ج۴، ص۷۳-۷۴، سؤال ۴۸۳۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به خویی، مسائل پزشکی، ۱۴۳۲ق، ج۱، ص۲۳۰؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۵۹۸؛ مکارم شیرازی، بحوث فقهیة هامة، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۲۹۹.
- ↑ مؤسسه دایره المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۴۸۹.
- ↑ خویی، مبانی تکمله المنهاج، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، ج۲، ص۴۰۹.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۵۲۱؛ بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۸۸۰.
- ↑ بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۵۷-۹۵۸، مسأله ۱۷۲۸ و ۱۷۲۹.
- ↑ منتظری، رساله استفتاءات، چاپ اول، ج۲، ص۳۹۸.
- ↑ میخبر، ریحانهٔ بهشتی، ۱۳۹۲ش، ص۵۱.
- ↑ بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۲۱.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۳۲۰.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۶۲؛ مکارم شیرازی، احکام بانوان، ۱۴۲۸ق، ص۲۲۳، مسألهٔ ۸۲۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۳۳۷.
- ↑ حسینی‌نیک، «بررسی تأسیس حقوقی مادر جانشین در تلقیح مصنوعی،» ص۴۱؛ عبدالخانی، موسوی، «تلقیح مصنوعی از منظر فقه وحقوق»، ص۳۱؛ حیدری، «تحلیل فقهی و حقوقی آثار تلقیح مصنوعی به وسیله اجاره رحم»، ص۲۸۲.
- ↑ فاضل لنکرانی، بررسی فقهی حقوقی تلقیح مصنوعی، ۱۳۸۷ش، ص۱۴-۱۷.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۶۲۱.
- ↑ مرتضوی، تلقیح مصنوعی در آینه فقه، ۱۳۹۹ش، ص۱۳۰-۱۳۳.
- ↑ خویی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۲۷؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۶۲۱؛ منتظری، احکام پزشکی، ۱۴۲۷ق، ص۸۸؛ ناظم زاده، تلقیح مصنوعی از نگاه فقه، ۱۴۰۱ش، ص۹۰.
- ↑ عبدالخانی، موسوی، «تلقیح مصنوعی از منظر فقه وحقوق»، ص۳۸.
- ↑ مرتضوی، تلقیح مصنوعی در آینه فقه، ۱۳۹۹ش، ص۱۴۵-۱۴۷.
- ↑ مرتضوی، تلقیح مصنوعی در آینه فقه، ۱۳۹۹ش، ص۱۴۸-۱۴۹.
منابع
- «آداب بارداری و بچه دار شدن»، وبگاه انهار، تاریخ بازدید: ۹ آبان ۱۴۰۳ش.
- «آداب معنوی بارداری»، وبگاه طب شیعه، تاریخ بازدید: ۹ آبان ۱۴۰۳ش.
- «احکام و آداب بچه‌دار شدن از منظر اسلام»، وبگاه هدانا، تاریخ انتشار: ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۹ آبان ۱۴۰۳ش.
- امام خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیله، نجف اشرف، دار الکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- انصاری، قدرت‌الله، احکام و حقوق کودکان در اسلام، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۳۹۲ش.
- «انواع روش های پیشگیری از بارداری»، وبگاه مادرشو، تاریخ انتشار: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۷ آبان ۱۴۰۳ش.
- «انواع قاووت و خواص درمانی آن»، وبگاه تصویر زندگی، تاریخ بازدید: ۹ آبان ۱۴۰۳ش.
- بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، توضیح‌المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- بهجت، محمدتقی، استفتاءات، دفتر حضرت آیة الله بهجت، قم، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
- تبریزی، جواد، استفتاءات جدید، قم، دفتر معظم له، چاپ اول، بی‌تا.
- جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، قم، انتشارات هجرت، ۱۳۷۶ش.
- حسینی‌نیک، سید حسین، «بررسی تاسیس حقوقی مادر جانشین در تلقیح مصنوعی»، در ماهنامه کانون، شماره ۱۱۱، ۱۳۹۸ش.
- حیدری، حسن، «تحلیل فقهی و حقوقی آثار تلقیح مصنوعی به وسیله اجاره رحم»، در فصلنامه قانون‌یار، شماره ۵، ۱۳۹۸ش.
- خویی، ابوالقاسم، احکام جامع مسائل پزشکی، قم، دار الصدیقه الشهیده، چاپ اول، ۱۴۳۲ق.
- خویی، ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی، بی‌تا.
- زحیلی، وهبة بن مصطفی، تفسیر الوسیط، دمشق، دارالفکر، ۱۴۲۲ق.
- سبزواری، عبدالاعلی، مهذّب الاحکام، قم، انتشارات دار التفسیر، ۱۴۱۳ق.
- سیستانی، علی، منهاج الصالحین، قم، انتشارات مهر، ۱۴۱۴ق.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، شارح: کلانتر، سید محمد، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- شیخ حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الأمالی، تهران، نشر کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تحقیق و تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، تحقیق: حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن الحسن، الأمالی، تصحیح: مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- «صفر تا صد بارداری»، وبگاه ایمپو، تاریخ بازدید: ۶ آبان ۱۴۰۳ش.
- طباطبایی بروجردی، آقا حسین، منابع فقه شیعه(ترجمه جامع احادیث شیعه)، ترجمه: حسینیان قمی، مهدی، صبوری، تهران، انتشارات فرهنگ سبز، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی(مُحَشّی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- عبدالخانی، ساجده و سید علی موسوی، «تلقیح مصنوعی از منظر فقه و حقوق»، در دو فصلنامه مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۳۵، ۱۳۹۶ش.
- علامه مجلسی، محمدباقر، حلیة المتقین، قم، لقمان، چاپ دوم، ۱۳۶۹ش.
- فاضل لنکرانی، محمدجواد، بررسی فقهی-حقوقی تلقیح مصنوعی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- فاضل لنکرانی، محمد، رساله توضیح المسائل، قم، چاپ ۱۱۴، ۱۴۲۶ق.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، تفسیر الصافی، تصحیح: حسین اعلمی، تهران، مکتبة الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- کوفی اهوازی، حسین بن سعید، الزهد، تحقیق و تصحیح: غلامرضا عرفانیان یزدی، قم، المطبعة العلمیة، چاپ دوم، ۱۴۰۲ق.
- گرجی، ابوالقاسم و حسن طارمی، «بارداری و باروری در قرآن»، در دانشنامه جهان اسلام، حلد اول، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۷۵ش.
- گلپایگانی، سید محمدرضا، مجمع المسائل، تحقیق و تصحیح: علی کریمی جهرمی و دیگران، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- مارتین، الیزابت، فرهنگ توصیفی واژه‌های پزشکی، ترجمه: زیبا ماهربنایی و دیگران، تهران، نشر کندو، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
- مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، الموسوعه الفقهیه، قم، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۴۲۳ق.
- مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه فارسی، قم، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۳۸۷ش.
- مؤمن قمی، محمد، کلمات سدیدة فی مسائل جدیدة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- محمدیان، بهرام، نگاهی دیگر به حقوق فرزندان از دیدگاه اسلام، تهران، انجمن اولیا و مربیان، چاپ چهارم، ۱۳۹۰ش.
- مرتضوی، سید محسن، تلقیح مصنوعی در آینه فقه، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۹۹ش.
- مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائره المعارف قرآن کریم، قم، انتشارات بوستان کتاب، از سال ۱۳۸۲ش.
- مستغفری، جعفر بن محمد، طبّ النبیّ(ص)، تحقیق: علی‌اکبر الهی خراسانی، نجف، مکتبة الحیدریه، چاپ اول، ۱۳۸۵ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، احکام بانوان، محقق و مصحح: علیان‌نژادی، ابوالقاسم، انتشارات قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ یازدهم، ۱۴۲۸ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، احکام پزشکی، گردآورنده: علیان‌نژادی، ابوالقاسم، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءات جدید، تحقیق و تصحیح: ابوالقاسم علیان‌نژادی، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، بحوث فقهیه هامه، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی‌طالب(ع)، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، محمدرضا حامدی و مسعود مکارم، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- منتظری، حسینعلی، رساله استفتاءات، قم، چاپ اول، بی‌تا.
- منتظری، حسینعلی، احکام پزشکی، قم، نشر سایه، چاپ سوم، ۱۴۲۷ق.
- میخبر، سیما، ریحانهٔ بهشتی، قم، انتشارات نور الزهراء، چاپ صد و پانزده، ۱۳۹۲ش.
- ناظم‌زاده، سید اصغر، تلقیح مصنوعی از نگاه فقه، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۴۰۱ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تحقیق و تصحیح: عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
- نوری همدانی، حسین، «کنترل جمعیت»، در مجله فقه اهل بیت(ع)، ج۳۳، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(ع)، چاپ اول، بی‌تا.