قضای عبادت

از ویکی شیعه

قضای عبادت اصطلاح فقهی به‌معنای به‌جاآوردن اعمال عبادی (مانند نماز و روزه) است که وقت آن گذشته باشد. به‌جاآوردن عبادت در خارج از وقت، امری شرعی دانسته شده که هم شامل عبادات واجب می‌شود و هم مستحب. قضای عبادت در ابواب فقهی نماز، روزه و حج وارد شده و بخشی از احکام شرعی را به خود اختصاص داده است. اگر عمداً، سهواً و یا از روی جهل و ندانستن حکم و یا به واسطه اسبابی همچون خواب، مستی و ارتداد، عبادتی در وقت معینش انجام نشود، باید قضای آن در وقت دیگری به‌جا آورده شود.

به‌‌گفته صاحب جواهر، عدم بلوغ، دیوانگی، بیهوشی (هنگامی که تمام وقت انجام عبادت را در بر گیرد)، حیض، نفاس و کفر از جمله عواملی هستند که به‌واسطه آن‌ها عبادت از عهده مکلف خارج شده و قضای عبادت بر عهده او نخواهد بود.

مفهوم‌شناسی و مشروعیت

به‌گفته فقیهان شیعه، انجام برخی از عبادات همچون نمازهای یومیه دارای وقت معین است[۱] که اگر عمداً،[۲] سهواً[۳] و یا از روی جهل و ندانستن حکم[۴] در وقت معین آنها انجام نشود، باید قضای آن در خارج از وقت انجام شود.[۵] سید محسن حکیم در کتاب مستمسک العروة الوثقی با استناد به روایات مربوط به این باب و استصحاب وجوب فعل بعد از خروج از وقت، به مشروعیت قضای عبادت فتوا داده است.[۶]

علامه حلی بر این باور است که خواب، مستی و ارتداد از جمله اسبابی هستند که باعث قضا شدن عبادت می‌شود.[۷] صاحب جواهر اسبابی همچون عدم بلوغ، دیوانگی، بیهوشی (زمانی که تمام وقت انجام عبادت را در بر بگیرد)، حیض، نفاس و کفر را از جمله عواملی می‌داند که بواسطه آن‌ها انجام عبادت از عهده مکلف ساقط شده و قضای عبادت هم بر عهده او نخواهد بود.[۸]

اقسام

صاحب جواهر از فقیهان قرن سیزدهم هجری قمری، قضای عبادت را به دو قسم تقسیم کرده است:[۹]

احکام فقهی

فقیهان شیعه پیرامون قضای عبادت و نحوه انجام آن چند حکم فقهی ذکر کرده‌اند:[۲۰]

  • تعجیل در به جا آوردن عبادتی که قضا شده امری مستحب است نه واجب.[۲۱]
  • با اینکه مکلف دارای نماز قضای واجب است می‌تواند قضای نمازهای مستحبی که از فوت شده است را نیز بخواند.[۲۲]
  • رعایت ترتیب بین نمازهای قضا شده واجب است؛ مثلا بین نماز ظهر و عصر، بایستی ابتدا نماز ظهر و سپس عصر خوانده شود و بین نماز مغرب و عشاء، ابتدا نماز مغرب خوانده شود.[۲۳]
  • اگر نماز در سفری که وظیفه به جمع خواندن نماز است قضا شد، مکلف وظیفه دارد نماز را به صورت جمع قضا کند.[۲۴]
  • تا زمانی که شخصی زنده است نمی‌تواند برای انجام عباداتی که از او قضا شده نائب بگیرد.[۲۵]
  • تمرین دادن کودکان ممیز بر انجام عبادات قضا شده مستحب است.[۲۶]

جستارهای وابسته

پانویس

  1. مکارم شیرازی، دائرة المعارف فقه مقارن‌، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۴۲۹.
  2. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۵۸.
  3. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۵۸.
  4. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۵۸.
  5. نگاه کنید: نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۳، ص۲؛ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۴۶؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۵۱.
  6. حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۴۶.
  7. علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۴۹.
  8. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۳، ص۲-۱۱.
  9. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۳، ص۱۴.
  10. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۳، ص۱۴.
  11. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۵۸.
  12. مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، ۱۳۸۲ق، ج۴، ص۳۹۸.
  13. مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، ۱۳۸۲ق، ج۲، ص۴۹۴.
  14. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۵۱.
  15. حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۴۱۶ق، ج۱۰، ص۲۰۶-۲۰۷.
  16. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۶۳۵.
  17. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۳، ص۱۴.
  18. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۳، ص۱۵.
  19. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۶۴.
  20. نگاه کنید:حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۹۸؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۳، ص۱۴؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۵۸.
  21. حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۲۷۴.
  22. حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۹۸.
  23. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۳، ص۱۴.
  24. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۶۳.
  25. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۷۳.
  26. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۷۴.

منابع

  • حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، موسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
  • حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، دارالتفسیر، ۱۴۱۶ق.
  • طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، جامعه مدرسین (موسسه نشر اسلامی)، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، موسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
  • مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(ع)، ۱۳۸۲ق.
  • مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن‌، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۸۵ش.
  • نجفی، محمد‌حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.