فقاع

فُقّاع یا آبجو نوعی نوشیدنی الکلی تولید شده از تخمیر دانه‌های جو است. فقاع مانند شراب از نجاسات ده‌گانه بوده و نوشیدن آن حرام است و ۸۰ تازیانه حد دارد. ماءالشعیر طبی که از جوشاندن دانه‌های جو و صاف کردن آب آن به دست می‌آید پاک و حلال است.

ماهیت فُقّاع

فقاع یا آبجو نوشیدنی گرفته شده از جو به گونه‌ای مخصوص است. بیشتر فقها، عنوان «فقاع» را مخصوص آب جو می‌دانند ولی برخی آن را شامل نوشابه‌هایی که از کشمش، گندم و امثال آن گرفته می‌شود نیز می‌دانند.

روایات فراوانی در حرمت و نجاست فقاع وجود دارد. آنچه امروزه بحث از فقاع را به دنبال می‌آورد، وجود نوشیدنی‌هایی است که احتمال می‌رود از مصادیق فقاع باشند.

نجاست آبجو

آبجو (نزد همه فقیهانی که قائل به نجاست خمرند) نجس بوده و نوشیدن آن نیز حرام است. نکته‌ای که عدّه‌ای بدان اشاره کرده‌اند این است که آیا حرمت و نجاست آبجو متوقّف بر تخمیر و به جوش آمدن طبیعی آن است یا مجرّد صدق عنوان آبجو در ثبوت نجاست و حرمت کفایت می‌کند هر چند نجوشیده باشد. سپس افزوده‌اند: جوشیدن در معنای فقّاع نهفته است و بدون جوشیدن، عنوان فقّاع حقیقتاً صدق نمی‌کند، هر چند با مسامحه اطلاق گردد. بنابر این آبجویی که نجوشیده، حرام و نجس نیست.

نکتۀ دوم در حرمت و نجاست آبجو آن است که حکم یاد شده دائر مدار مست کننده بودن آن نیست؛ بنابراین با صدق حقیقی عنوان آبجو یا فقّاع بر نوشابه‌ای، حکم به حرمت و نجاست آن می‌شود، هر چند مست کننده بودن آن محسوس نباشد؛ چه آن که گفته شده سکر آبجو نسبت به دیگر نوشابه‌های الکلی خفیف‌تر است.

ماء الشعیر و دِلِستِر

راه‌های مختلفی برای تولید نوشیدنی از جو وجود دارد که محصول برخی روش‌ها پاک و حلال بوده و خروجی برخی نجس و حرام است.

روش‌های ساخت

1. حرارت دادن و جوشاندن جو و صاف کردن آب آن. در پاک و حلال بودن این نوع اتفاق نظر وجود دارد.
2. روش صنعتی اول: دانه‌های جو را خیس می‌کنند تا جوانه بزند و سپس آن جوانه‌ها را در شرایطی قرار می‌دهند که بدون حرارت خارجی خود به خود تخمیر شده و تولید الکل می‌کند. آب جو تهیه شده در این روش نجس و حرام است.
3. روش صنعتی دوم: در این شیوه، الکل تولید شده در شیوه بالا را به شیوه‌هایی مانند حرارت دادن از آن جدا می‌کنند. محصول خروجی این شیوه، الکل و مست کنندگی ندارد ولی نجس بوده و نوشیدن آن حرام است.
4. روش صنعتی سوم: در این شیوه جلوی تخمیر جوانه‌های جو و تولید الکل از ابتدا گرفته می‌شود و محصول خروجی فاقد الکل بوده و مست کننده نیز نمی‌باشد. برخی از فقیهان که علت حرام بودن فُقّاع را الکل بودن و مست کنندگی آن می‌دانند، این نوع آب جو را حرام نمی‌دانند ولی فقیهانی که علت حرام بودن فقاع را شیوه تهیه آن می‌دانند این نوع آب جو را نیز حرام می‌دانند.
5. روش صنعتی چهارم: استفاده از پودر مالت. در این روش، با پودر یا عصاره مالت (جوانه‌های جو فرآوری شده) نوشیدنی تهیه می‌کنند که به آن ماء الشعیر می‌گویند. به دلیل ارزانی ماده اولیه، در کارخانه‌های تولید ماء الشعیر از این شیوه استفاده می‌شود. حلال بودن یا حرام بودن محصول خروجی تابع عصاره مالت اولیه است. در بسیاری از موارد این عصاره وارداتی بوده و اطمینانی به پاک بودن و عدم ایجاد الکل در فرآیند تولید وجود ندارد. در این حالت چنانچه اطمینان به نجاست ماده اولیه نداشته باشیم بیشتر فقیهان استفاده از آن را جایز می‌دانند.

انواع ماء الشعیر و دلستر موجود در بازار داخلی از روش پنجم ساخته شده و خواص بسیار کمتری نسبت به روش طبی (روش اول) دارند.

نظرات علماء

• آیت الله صافی گلپایگانی

اگر جو را به طریقی که در سابق اطباء دستور می‌دادند و به آن ماء‌ الشعیر می‌گفتند بجوشانند اشکالی ندارد و اما آنچه از جو گرفته می‌شود و به آن آب جو می‌گویند حرام است.

• آیت الله مکارم شیرازی

الکل به طور کم در بسیاری از مواد غذایی ممکن است موجود باشد ولی مادامی که به طور طبیعی مست کننده نباشد و یا زیان آن اثبات نگردد حکم تحریم بر آن جاری نمی‌شود و اثبات این موضوع بر عهدۀ کارشناسان غذایی است.

• آیت الله سیستانی

ماءالشعیرهای موجود در بازار، حلال است.

احکام خاص آبجو

نماز خواندن در اتاقی (خانه) که آبجو در آن است مکروه می‌باشد. خرید و فروش آبجو، خوردن غذای آمیخته با آن و غذا خوردن از سفره‌ای که آبجو در آن است، حرام است. همچنین درمان با آبجو در صورتی که راه درمان دیگری وجود داشته باشد حرام است.

نوشیدن آبجو مانند شراب هشتاد تازیانه، حد شرعی دارد.

جستارهای وابسته

• طهارت
• مطهرات
• نجاست