Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۴٬۲۴۹
ویرایش
جبر و اختیار: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
←جبرگرایی
Mkhaghanif (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
Mkhaghanif (بحث | مشارکتها) جز (←جبرگرایی) |
||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
==جبرگرایی== | ==جبرگرایی== | ||
در [[علم کلام]]، جبرگرایان با تأکید بر [[صفات الهی]] همچون [[توحید]] در خالقیت و فاعلیت، هر گونه فاعلیت را از انسان سلب نموده و تنها خدا را فاعل حقیقی کارهای منسوب به انسان می‌دانند.<ref>سبحانی، محاضرات فی الالهیات، ۱۴۲۸ ق، ص۲۰۹.</ref> در تاریخ عقاید مسلمانان، جَهْمیّه، نَجّاریه، ضَراریّه و [[اشاعره]] را جبرگرا دانسته‌اند.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۹۷.</ref> | |||
جَهْمیّه یا پیروان جَهْم بنِ صَفْوان (متولد [[۱۲۸ق]])، برای گریز از [[تشبیه]] باور داشتند که خداوند در هیچ صفتی با مخلوقاتش مشترک نیست. از این رو نباید انسان را نیز خالق و قادر و فاعل به حساب آورد.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۹۷-۹۸؛ و همچنین رک: رازی، اعتقادات فرق المسلمین و المشرکین، ۱۴۱۳ ق، ص۶۹-۷۰.</ref> به نظر جهمیه انجام یا ترک تکالیف دینی، [[جبرگرایی|جبری]] می‌شود چنانچه ثواب و عقاب نیز جبری می‌شود.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۹۸.</ref> | |||
نجّاریه خداوند را خالق همه افعال آدمی اعم از فعل خیر و شرّ می‌دانستند؛.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۰۰.</ref> چنان‌که ضراریه یا پیروان ضرار بن عمرو و حفص فرد نیز فاعل حقیقی افعال را خداوند می‌دانستند؛ هر چند از این جهت که انسان را مکتسب افعال می‌دیدند به [[نظریه کسب]] نزدیک هستند.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۰۲-۱۰۳؛ الاشعری، مقالات الإسلامیین، ۱۴۰۰ق، ص۲۸۱-۲۸۳.</ref> | |||
===جبرگرایی علمی=== | |||
جبرگرایی علمی مبتنی بر فیزیک کلاسیک است که همه پدیده‌های طبیعی و فیزیکی را معلولِ گریزناپذیر قوانین و علت‌های طبیعی می‌داند به گونه‌ای که محال است معلول از علتش تخلّف نماید. در این صورت، همه چیز از پیش تعیین شده است و اگر کسی به مجموعه علل و قوانین و سیر حوادث آگاهی می‌داشت، می‌توانست تمامی رفتارهای یک انسان را به صورت قطعی پیش‌بینی کند. به این دیدگاه که هر گونه اختیار و [[آزادی]] و امکان را نفی نموده و از ضرورت و جبر دفاع می‌کند، «دترمینیسم» (به انگلیسی: Determinism)گفته می‌شود.<ref>باربور، علم و دین، ۱۳۶۲، ص۳۴۰-۳۴۲؛ قدردان قراملکی، «اختیار، قانون علیت و دترمینیسم»، ص۵۵-۵۶.</ref> | |||
گروهی از اختیارگرایان با طرح نظریه کوانتوم در فیزیک، جبرگرایی علمی را مورد انتقاد قرار می‌دهند.<ref>قدردان قراملکی، «اختیار، قانون علیت و دترمینیسم»، ص۶۴-۶۵.</ref> | |||
===جبر فلسفی=== | |||
فیلسوفان مسلمان عمدتاً با جبرگرایی مخالفند و برخی از رفتارهای انسان را اختیاری و ناشی از علم، انگیزه و اراده او می‌دانند.<ref>صدرالمتالهین، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۳، ص۱۲.</ref> ولی نظریه رایج فیلسوفان این است که هر چند فعل انسان ارادی است؛ ولی خودِ اراده، ارادی نیست.<ref>مطهری، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ۱۳۸۹، ص۶۱۲-۶۲۶؛ ابن سینا، الهیات شفاء، ۱۴۰۴، ص۴۳۷-۴۳۹؛ صدرالمتالهین، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۲، ص۲۲۴.</ref><br /> | |||
گروهی از فقیهان و فیلسوفان شیعه معاصر -همچون [[ابوالقاسم خوئی]]، [[محمد حسین نائینی]]، [[محمد باقر صدر]]، [[غلامرضا فیاضی]]- معتقدند که نتیجه این دیدگاه پذیرش جبر است و باید توضیح دیگری درباره [[اصل علیت]] و فرآیند فعل اختیاری ارائه کرد تا اختیار انسان، به خوبی تبیین شود.<ref>نائینی، أجود التقریرات، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۹۱؛ فیاضی، «جبر فلسفی از نگاه قاعده ضرورت سابق».</ref> | |||
==اختیارگرایی== | ==اختیارگرایی== | ||