آیه ۱۹۸ سوره بقره
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۱۹۸ |
| جزء | ۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | اعتقاد به حرمت تجارت در ایام حج |
| موضوع | احکام حج |
| درباره | جواز تجارت در ایام حج و لزوم یاد خدا |
| آیات مرتبط | آیه ۱۰ سوره جمعه |
آیه ۱۹۸ سوره بقره به جواز خرید و فروش در ایام حج و لزوم وقوف حاجیان در مَشَعر اشاره دارد. در این آیه به مسلمانان یادآوری می‌شود که به شکرانه برخورداری از هدایت الهی، خدا را یاد کنند. عبادت بودن فعالیت‌های اقتصادی و اهمیت جنبه اقتصادی مراسم حج، دیگر مفاهیمی است که از این آیه برداشت شده است.
به گفته مفسران، این آیه از جمله آیات مدنی بوده و در حَجّةُالوِداع نازل شده است.
جواز معامله در ایام حج
آیه ۱۹۸ سوره بقره همانند آیات قبل و بعد خود، جزو آیات الاحکام بوده و به بیان احکام حج می‌پردازد.[۱] گفته شده که این دسته از آیات، در حجةالوداع نازل شده است.[۲] این آیه و دیگر آیات مرتبط با احکام حج، جزو آیات مدنی قرآن به شمار رفته‌اند.[۳]
در شأن نزول آیه ۱۹۸ سوره بقره آمده است که مردم تصور می‌کردند نباید اعمال عبادی حج، با مسائل مادی آلوده شود. از این‌رو معامله، تجارت و دیگر کارهای اقتصادی در ایام حج را گناه تلقی کرده و حج افرادی که به این امور می‌پرداختند را باطل می‌دانستند.[۴] به همین دلیل گفته شده بخش ابتدایی آیه ۱۹۸ سوره بقره در واکنش به این پندار نازل شد و حکم به جواز تجارت و معامله در ایام حج داده است.[۵] علامه طباطبایی و صادقی تهرانی از مفسران شیعه، این آیه را شبیه به آیه ۱۰ سوره جمعه تلقی کرده‌اند که در آن به جواز خرید و فروش پس از پایان نماز جمعه اشاره شده است.[۶] البته شیخ طبرسی با نقل روایتی از امام باقر(ع)، منظور از کسب فضل خدا در این آیه را به‌معنای درخواست بخشش از خدا تفسیر کرده است.[۷]
﴿لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّكُمْ فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَإِنْ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّينَ ١٩٨﴾ [بقره:198]﴿بر شما گناهی نیست که [در سفر حج] از فضل پروردگارتان [روزی خویش] بجویید پس چون از عرفات کوچ نمودید خدا را در مشعر الحرام یاد کنید و یادش کنید که شما را که پیشتر از بیراهان بودید فرا راه آورد ١٩٨﴾
فعالیت‌های اقتصادی؛ نوعی عبادت
قرار گرفتن مسئله جواز تجارت در ایام حج و بخشی از احکام عبادی حج در یک آیه را حاکی از آن دانسته‌اند که تلاش اقتصادی از منظر اسلام، یک نوع عبادت قلمداد می‌شود.[۸] فراموش نکردن یاد خدا هنگام اشتغال به تجارت و لزوم ارائه خدمات به حاجیان، از دیگر مطالبی است که از این آیه برداشت شده است.[۹] مکارم شیرازی از مفسران شیعی، با استناد به حدیثی از امام صادق(ع)، یکی از اهداف مهم حج را رونق تجارت و بهره‌بردن مردم از کالاهای مناطق دیگر عنوان کرده است.[۱۰] مفسرانی مانند علامه فضل‌الله نیز معتقدند که مراسم حج، جنبه اقتصادی نیز دارد که به واسطه آن، به اقتصاد شهر مکه رونق داده و حتی می‌تواند فرصتی برای تقویت اقتصاد کشورهای اسلامی فراهم کند.[۱۱]
تشکر از نعمت هدایت، با یادکردن از خدا
آیه ۱۹۸ سوره بقره در کنار حکم به جواز فعالیت اقتصادی در ایام حج، به حاجیان دستور می‌دهد که هنگام حرکت دسته‌جمعی از عَرَفات به سمت مَشعَرُ الحَرام، خدا را یاد کنند.[۱۲] طبق این آیه، یادکردن خدا به شکرانه هدایتی است که به مسلمانان ارزانی داشته است.[۱۳] طبق این آیه، میزان یاد خدا باید متناسب با نعمت هدایت باشد که بسیار ارزشمند است.[۱۴] طَبرِسی معتقد است که یاد خدا باید همراه با تجلیل و تشکر از او باشد.[۱۵]
محمد سبزواری در تفسیر الجدید، یاد خدا در مشعر را به دلیل دستور صریح آیه ۱۹۸ سوره بقره، واجب قلمداد کرده است.[۱۶] البته یوسف ثُلایی، مفسر زیدی، یاد خدا در این آیه را به نماز مغرب و عشاء تفسیر کرده است و از پذیرفتن وجوب یاد خدا به صورت مستقل، خودداری کرده است.[۱۷] وی همچنین قائل به لزوم به جا آوردن این دو نماز در مشعر شده است.[۱۸] فقیهان شیعه با استناد به این آیه، وُقوف (اُتراق کردن) در معشر را یکی از اعمال واجب حج قلمداد کرده‌اند.[۱۹]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۵۲ش، ج۲، ص۷۵.
- ↑ معرفت، التفسیر الاثری الجامع، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۱۱۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۵۲۷؛ طوسی، التبیان، بیروت، ج۲، ص۱۶۶؛ شاه‌عبدالعظیمی، تفسیر اثنی‌عشری، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۳۶۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۲ش، ج۲، ص۷۹؛ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۷۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۵۲۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۶۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۶۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۷؛ فضل‌الله، من وحی القرآن، ۱۴۳۹ق، ج۲، ص۱۵۶.
- ↑ شاه‌عبدالعظیمی، تفسیر اثنی‌عشری، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۳۶۰.
- ↑ فیض‌کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۳۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۲ش، ج۲، ص۷۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۵۲۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۵۲۷.
- ↑ سبزواری، الجدید، ۱۴۰۲ق، ج۱، ص۲۴۳.
- ↑ ثلایی، تفیسر الثمرات الیانعه، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۴۴۱.
- ↑ ثلایی، تفیسر الثمرات الیانعه، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۴۴۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۵۲۷؛ سیدمرتضی، تفسیر الشریف الرضی، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۵۱۴.
منابع
- ثلایی، یوسف بن احمد، تفسیر الثمرات الیانعه و الاحکام الواضحة القاطعه، صعده، مکتبة التراث الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- سیدمرتضی، علی بن حسین، تفسیر الشریف المرتضی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۳۱ق.
- صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- شاه‌عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی‌عشری، تهران، میقات، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۳۵۲ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، بی‌تا.
- فضل‌الله، محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ سوم، ۱۴۳۹ق.
- معرفت، محمدهادی، التفسیر الاثری الجامع، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سی و دوم، ۱۳۷۴ش.