میرزا مهدی آشتیانی
حکیم، عارف و دانشمند شیعه | |
اطلاعات فردی | |
---|---|
لقب | مدرس آشتیانی |
تاریخ تولد | ۱۳۰۶ق |
زادگاه | تهران |
تاریخ وفات | ۹ شعبان ۱۳۷۲ق ۴ اردیبهشت مطابق با سال ۱۳۳۲ |
محل دفن | رواق بالاسر حرم حضرت معصومه(س) |
اطلاعات علمی | |
استادان | سید محمدکاظم طباطبایی یزدی • محمدکاظم خراسانی • میرزا ابوالقاسم نائینی |
شاگردان | محمدتقى جعفرى • مرتضی مطهری • سید جلالالدین آشتیانی • ابوالحسن شعرانی |
محل تحصیل | تهران • نجف • کربلا |
تألیفات | اساس التوحید • تعلیقة رشیقة علی شرح منظومة السبزواری • حاشیه بر اسفار • شرحى بر مشكلات اشعار خواجه حافظ شیرازی و ... |
میرزامهدی آشتیانی (۱۳۰۶-۱۳۷۲ق/۱۸۸۸-۱۹۵۲م)، فیلسوف، عارف و دانشمند شیعه قرن چهاردهم هجری قمری. او از شاگردان آقامیر شیرازی، محمدحسین غروی نائینی، سید ابوالحسن اصفهانی، آخوند خراسانی و شیخ فضل الله نوری بود.
از ویژگیهای آشتیانی سفرهای وی به کشورها و شهرهای مختلف دنیاست. او دارای تألیفات مختلفی در حکمت و فلسفه، اصول و عرفان است که غالب آنها حاشیه و شرح آثار دیگران است.
تولد، نسب و درگذشت
میرزامهدی به سال ۱۳۰۶ق در تهران زاده شد. او خودش را مدرس آشتیانی معرفی کرده است.[۱] میرزا مهدی در ۹ شعبان سال ۱۳۷۲ق مطابق با سال ۱۳۳۲ درگذشت و در رواق بالاسر حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.[۲]
پدر او میرزا جعفر(درگذشته۱۳۲۴ق) برادرزاده و داماد میرزا محمدحسن آشتیانی ملقب به «میرزا کوچک»، از عالمان تهران بود. که نزد اساتیدی چون حكیم سید ابوالحسن جلوه (متوفای۱۳۱۴ق)، آقاعلی مدرس طهرانی (متوفای۱۳۰۷ق)، محمدرضا قمشهای (متوفای۱۳۰۶ق) درس خوانده و بر ادبیات و ریاضیات نیز تسلط داشت و در تمام شعب علوم عقلیه و نقلیه دارای رتبه شامخه و مرتبه کامله بود.[۳]
تحصیلات
میرزامهدی دوران کودکی و نوجوانی را در تهران گذراند. پس از فراگیری قرآن و مقدمات علوم، برای آموختن علوم رایج زمان، در درس استادان مشهور تهران شرکت کرد.
- ادبیات، اصول و فقه را در حد سطح، نزد پدر و سپس در حوزه درس آقاشیخ حسن طالقانی و آخوندملا عبدالرسول فراگرفت.
- خارج فقه و اصول را نزد شیخ عبدالنبی نوری و آقا سید عبدالکریم لاهیجی مدرّس مدرسه مروی تهران و دیگر عالمان بنام تهران، آموخت.
- مبانی ریاضیات را در مکتب شیخ عبدالحسین سیبویه، میرزا غفّاریان نجم الدّوله، میرزا جهانبخش منجم بروجردی و آقاشیخ محمدحسین ریاضی تعلیم دید.
- فلسفه مشّاء را نزد میرزا حسن کرمانشاهی و حکمت اشراق و عرفان را نزد آقا میرزا هاشم اشکوری و حکمت متعالیه را نزد سیدالحکما آقامیر شیرازی، و همچنین در محضر مير شهاب الدين نيريزى شيرازى تلمذ کرد. [۴]
- طب قدیم را نزد میرزا محمدحسین رئیس الاطباء و میرزا ابوالقاسم نائینی سلطان الحکماء و طبّ جدید را به وسیله میرزا علی اکبرخان ناظم الاطباء و میرزا ابوالحسن خان رئیس الاطباء آموزش دید.[۵]
سفر به عتبات
آشتیانی در ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م برای ادامه تحصیلات عالی عازم عتبات شد و در نجف در درس آخوند ملامحمدکاظم خراسانی شرکت کرد، ولی به علت بیماری پس از یک سال اقامت به ایران بازگشت. در سال ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م بار دیگر به عتبات سفر کرد و در درس سید محمدکاظم یزدی شرکت جست. پس از اقامت کوتاهی باز به ایران برگشت و برای سومین بار عازم عتبات گردید و در این سفر در درس مشایخ دیگر مانند سید محمد فیروزآبادی، میرزا محمدحسین نائینی، آقا ضیاء الدین عراقی و سید ابوالحسن اصفهانی حاضر شد.[۶]
اجتهاد
با اینکه وی در مجموع، مدت کوتاهی در درس عالمان نجف حضور یافت، اما به دلیل مهارت علمی و دانشی که طی سالها اندوخته بود، به گفته خودش، از همه استادان یاد شده به دریافت اجازه روایت و اجتهاد نایل آمد.[۷] وی به مدد حافظه بسیار قوی وقتی پانزده ساله بود از برخی اساتیدش نیز اجازه روایت گرفته بود. [۸]
تدریس
آشتیانی در مدت اقامت در عتبات، در کنار تحصیل، به تعلیم و تدریس علوم عقلی و نقلی پرداخت. وی بازگشت به ایران را برماندن در عتبات ترجیح داد. مدتی در قم و اصفهان و مشهد ساکن شد و به تدریس پرداخت و سرانجام به زادگاهش تهران برگشت و برای همیشه در این شهر ماندگار گشت و حدود سی سال به تدریس پرداخت و حوزه درسی وسیعی را به ویژه در حکمت و عرفان، پدید آورد.
احاطه او بر کتب چنان بود که سید جلالالدین آشتیانی میگوید: هر وقت خدمت آن مرحوم شرفیاب میشدم و مشکلات خود را سؤال میکردم، او در پاسخ از کتب ملاصدرا و شفا بوعلی و اشارات ابن سینا آنچنان از احاطه برخوردار بود که موجب حیرت میشد. اگر عرض کنم فصوص ابن عربی و مفاتیح الغیب فخر الدین رازی، فصوص الحکم و نفحات صدرالدین قونوی را حفظ بود و با احاطه حیرت آور به هر سؤالی در عرفان جواب فوری میداد، گزاف نگفتهام.[۹]
شاگردان
برخی از دانش آموختگان محضر علمی او بدین قرار است:
- اسماعيل كلباسى شارح نفس المهموم (درگذشت:۱۳۹۷ق)
- ملاعلی معصومی همدانی
- میرزا هاشم آملی [۱۰]
- علامه محمدتقی جعفری مولف شرح نهج البلاغه
- جعفر زاهدى جورابچى مولف ايضاح الاشارات در شرح منطق بو على سينا (درگذشت:۱۴۱۹ق)
- عبد الرحيم مدرس تبريزى مولف آلاء الرحيم فى الرّد على تحريف القرآن الكريم
- على شمس گيلانى مولف رسالهاى در معراج
- مرتضی مطهری
- محمدتقی فلسفی
- سید جلالالدین آشتیانی
- ابوالحسن شعرانی
- سید علی سیستانی
- حسین وحید خراسانی
- مهدی حائری یزدی
- أبوطالب تجليل تبريزی(درگذشت:۱۳۸۷ش)
- سيّد أبوطالب زنجانی(درگذشت:۱۳۲۹یا۱۳۳۰ق)
سیر و سفر
از ویژگیهای او این بود که در محدوده جغرافیایی ایران و عراق و نیز در دایره کتاب و مدرسه ماندگار نشد و به سیر و سیاحت نیز پرداخت و از این رهگذر تجربههای فراوان به دست آورد.
وی پیش از سفر اول به نجف به بخارا رفت و یک سال در آنجا ماند و ضمن آشنایی با مردم و عالمان آن دیار، به تدریس پرداخت و دوبار به مصر سفر کرد. هندوستان و نیز بسیاری از کشورهای اروپا مانند فرانسه، ایتالیا، بلژیک و انگلستان را دید و در این جهانگردی با متفکران و فیلسوفان آن کشورها آشنا شد و بحثها و برخوردهای علمی وفکری داشت.[۱۱]
آثار
آشتیانی دارای تألیفات متعددی است که عمدتاً درباره عرفان و فلسفه نوشته شده است. او بر بسیاری از کتب فلسفی نیز تعلیقه نوشته است. ایزوتسو می گوید: حواشی و تعلیقات او دارای نوآوری است و همانند تعلیقههای مرسوم نیست.[۱۲] برخی از آثار وی عبارتند از:
- اساس التوحید، به زبان فارسی، تهران، ۱۳۳۰ش.
- تعلیقة رشیقة علی شرح منظومة السبزواری، به زبان عربی.
- حاشیه بر اسفار، به عربی.
- حاشیه بر کفایة الاصول آخوند خراسانی.
- حاشیه بر المکاسب المحرمة شیخ مرتضی انصاری.
- حاشیه بر رسائل شیخ انصاری.
- حاشیه بر فصوص فارابی.
- حاشیه بر مصباح الانس.[۱۳]
- رساله در معراج جسمانی که تحت عنوان معراج نامه چاپ شده است
- رساله ای در حقیقت کتاب و میزان؛
- رساله در شق القمر؛
- تعليقه بر الاسفار الاربعه ملا صدرای شیرازی.
- تعليقه بر الرسائل شیخ مرتضی انصاری در اصول فقه.
- تعليقه بر الشفاء ابوعلی سینا.
- تعليقه بر الاشارات و التنبیهات شیخ الرئیس.
- تعليقه بر المتاجر شیخ انصاری؛[۱۴]
- رسالة فى العلم الاجمالى
- رسالة فى الطلب و الارادة
- قاعده صدور؛
- تعليقه بر الفصوص الحکم تالیف عارف نامدار محیی الدین بن عربى.
- تعليقه بر مصباح الانس قاضی محمد بن حمزه فناری.
- شرحى بر مشكلات اشعار خواجه حافظ شیرازی.
- ترجمه الاشارات و التنبیهات بو علی سینا. [۱۵]
- رساله در المعاد.
- رساله در وحدة الوجود.
- ترجمه الأسفار الأربعة به زبان فارسی، ترجمه کل اسفار است که میرزا سخنان خود را بین پرانتز آورده است.
- شرح تحفة الحكيم تالیف شیخ محمدحسین غروی اصفهانی به زبان فارسي. این کتاب نا تمام است.
- شرح فصوص الحكمة حکیم بزرگ فارابی(متوفای ۳۳۹ ق). این کتاب نیز ناتمام است.
- تقريرات دروس میرزا محمد حسین نائینی.
- تقريرات دروس شیخ آقا ضیاء الدین عراقی .
- تقريرات دروس سيّد سید محمد کاظم یزدی.
- تقريرات دروس حاشيه بر بحر الفوائد میرزا محمد حسن آشتیانی؛[۱۶]
پانویس
- ↑ واعظ خیابانی، علمای معاصر، ۱۳۸۲ش٬ ص۴۰۴
- ↑ حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۸۳.
- ↑ واعظ خیابانی، علمای معاصر، ۱۳۸۲ش٬ ص۴۰۴
- ↑ فیض کاشانی٬ اصول المعارف، ۱۳۷۵ش، ص ۱۳ (مقدمه سید جلال الدین آشتیانی)
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ۱۳۴۶ش، ج۵، ص۲۷۳.
- ↑ خیابانی، علماء معاصرین، ۱۳۶۶ق، ص۲۵۸.
- ↑ خیابانی، علماء معاصرین، ۱۳۶۶ق، ص۲۵۸.
- ↑ خان بابا، مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى از آغاز چاپ تاكنون، ۱۳۴۰ش٬ ج۶، ص۳۵۹
- ↑ فیض کاشانی٬ اصول المعارف، ۱۳۷۵ش، ص۱۴ (پاورقی) نقل با تصرف و توضیح کتب و اسامی افراد
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- ↑ خیابانی، علماء معاصرین، ۱۳۶۶ق، ص۲۵۸.
- ↑ آشتیانی، تعلیقه بر شرح منظومه سبزواری،۱۳۷۳شp۵٬
- ↑ مدرس، ج۵، ص۲۷۳؛ صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفاء، ۱۳۵۹ش، ص۶۴.
- ↑ واعظ خیابانی، علمای معاصر، ۱۳۸۲ش٬ ص۴۰۵ (۴ مورد اخیر غیرمطبوع است)
- ↑ جمعی از نویسندگان٬ نقش شیعه در پیشرفت منطق و مکاتب حکمت اسلامی، ص ۴۰۶. (۷ مورد اخیر)
- ↑ طبقات أعلام الشيعة، ۱۴۳۰ق٬ ج۱۷، ص۴۳۵ (هفت مورد اخیر چاپ نشده است).
منابع
- خیابانی تبریزی، ملاعلی، علماءمعاصرین، تهران، مطبعه اسلامیه، ۱۳۶۶ق.
- صدوقی سها، منوچهر، تاریخ حکماء و عرفاء متأخّر بر صدرالمتألّهین، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۵۹ش.
- مدرّس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، تبریز، ۱۳۴۶ش.
- واعظ خیابانی، میرزا علی،علمای معاصر، به کوشش دکتر عقیقی بخشایشی، قم نوید اسلام، چ٬۱ ۱۳۸۲ش.
- مشار، خان بابا، مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى از آغاز چاپ تاكنون، [بى نا] - [بى جا]، چ۱، ۱۳۴۰ش.
- آشتیانی،مهدی٬ تعلیقه بر شرح منظومه سبزواری، اهتمام عبدالجواد فلاطوری و مهدی محقق، تهران، دانشگاه تهران، چ سوم، ۱۳۷۳ش
- فيض كاشانى، ملا محسن،أصول المعارف، تعليق تصحيح و مقدمه سيد جلال الدين آشتيانى، قم، دفتر تبليغات اسلامى، چاپ سوم، ۱۳۷۵ ش
- جمعی از نویسندگان تحت اشراف آیت الله مکارم شیرازی، نقش شیعه در پیشرفت منطق و مکاتب حکمت اسلامی، قم، امام علی بن ابیطالب(ع)، چ اول، ۱۳۹۷ش
پیوند به بیرون
- فیلسوفان شیعه قرن ۱۴ (قمری)
- فقیهان شیعه قرن ۱۴ (قمری)
- مدفونان در حرم حضرت معصومه
- عارفان شیعه قرن ۱۴ (قمری)
- شاگردان سید محمدکاظم طباطبائی یزدی
- شاگردان آخوند خراسانی
- شاگردان محمدحسین نائینی
- شاگردان سید ابوالحسن اصفهانی
- مدرسان فلسفه قرن ۱۴ (شمسی)
- دانشآموختگان حوزه علمیه تهران
- دانشآموختگان حوزه علمیه نجف (پس از سال ۱۲۰۰ قمری)