سید محمدکاظم طباطبایی یزدی
| از مراجع تقلید شیعه | |
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سید محمدکاظم |
| نسب | سادات طباطبایی |
| تاریخ تولد | ۱۲۴۸ق |
| زادگاه | روستای کِسنَویّه یزد |
| تاریخ وفات | ۲۸ رجب ۱۳۳۷ق |
| محل دفن | مسجد عمران بن شاهین در حرم امام علی(ع) |
| خویشاوندان سرشناس | سید محمد (فرزند) رهبر عشائر در مبارزه با انگلستان • سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی (نوه) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمدباقر آقا نجفی اصفهانی • سید محمدباقر خوانساری • سید محمدهاشم خوانساری • سید محمدحسن شیرازی |
| شاگردان | عبدالکریم حائری یزدی • محمدحسین کاشف‌الغطاء • محمدتقی بافقی • آقا ضیاء عراقی • سید حسین طباطبایی بروجردی |
| محل تحصیل | اصفهان • نجف |
| تألیفات | العروة الوثقی |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | فتوا علیه استعمار ایتالیا، روس و انگلیس • مخالفت با مشروطیت |
سید محمدکاظم طباطبائی یزدی (۱۲۴۸ق-۱۳۳۷ق) از فقهای شیعه و نویسنده کتاب العروة الوثقی است که پس از درگذشت سید محمدحسن شیرازی، به مرجعیت رسید. وی از مخالفان نهضت مشروطه بود. سید یزدی در مقابل حمله ایتالیا به لیبی، حمله انگلیس به عراق و حمله روسیه به ایران حکم به وجوب دفاع مسلمانان از وطن را صادر کرد.
محمدباقر آقا نجفی اصفهانی و سید محمدحسن شیرازی از استادان سید محمدکاظم یزدی بودند و برخی از شاگردان وی هم عبارت‌اند از: محمدحسین کاشف‌الغطاء، آقا ضیاء عراقی، سید عبدالحسین شرف‌الدین، حسنعلی نخودکی اصفهانی، سید محمدتقی خوانساری، سید محسن امین و آقابزرگ تهرانی.
کتاب عروةالوثقای سیدِ یزدی از معروف‌ترین کتاب‌های حوزه‌های علمیه است و شرح‌ها و حاشیه‌های فراوانی بر آن نوشته شده است. کتاب‌های فراتر از روش آزمون‌وخطا و سید محمدکاظم یزدی، فقه دوراندیش درباره زندگی وی نوشته شده‌اند.
زندگی‌نامه
سید محمدکاظم یزدی در روستای کِسنَویهٔ یزد به دنیا آمد.[۱] پدرش سید عبدالعظیم کشاورز بود. نسب وی به سادات طباطبایی و امام حسن مجتبی(ع) می‌رسد.[۲] درباره سال تولد سید محمدکاظم اختلافاتی وجود دارد: در اعیان‌الشیعه، سال ۱۲۴۷ق ذکر شده است[۳] و علی دوانی در کتاب نهضت روحانیون ایران، به نقل از خانواده او، سال ۱۲۴۸ق را بیان کرده است.[۴]
سید محمدکاظم، در ۲۸ رجب ۱۳۳۷ق (۱۲۹۸ش) بر اثر ذاتُ‌الرّیه، درگذشت و در مسجد عمران بن شاهین در حرم امام علی(ع) دفن شد.[۵] در رحلتش، در عراق، شیعه و سنی ماتم گرفتند و در ایران، احمدشاه نیز در مجلس ختمش حاضر شد.[۶] سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی (۱۳۰۸-۱۳۷۴ش) کتاب‌شناس و نسخه‌شناس، نوه او است.[۷]
سید محمدکاظم یزدی در نجف ازدواج کرد. فرزندانش عبارت‌اند از: سید علی، سیده زهرا، سید حسن، سید محمود، [۸] سید اسدالله [۹] و سید محمد که نویسنده کتاب‌های صحائف‌الاَبرار بوظائف الاَسحار و رسالةٌ فی فضلِ الکُتُب و اِقتِنائِها است[۱۰] و در اهواز، در مبارزه عشایر برضد قوای انگلیسی، نقش رهبری داشت.[۱۱]برخی از کارشناسان مرگ سید محمد فرزندصاحب عروه را به صورت شهادت دانسته و برخی مانند آقا بزرگ طهرانی نویسنده الذریعه مرگ او را طبیعی نوشته‌اند. وتاریخش را ۱۳ جمادی الاولی ۱۳۳۴ ق. ذکر کرده اند. [۱۲]سید علی خامنه‌ای نیز براین باور است که سید محمد از سوی پدرش به جنگ با انگلیسی‌ها رفت و در جنگ هم در میان دیگر علمای حاضر در جبهبه عنوان محور اصلی بود ولی در جنگ به شهادت نرسید و بعدها از دنیا رفت.[۱۳]
حیات علمی
تحصیلات
سید محمدکاظم تا مدتی کشاورزی می‌کرد؛ اما بعدها به تحصیل علم روی آورد.[۱۴] او آموختن مقدمات دروس حوزوی را از سال ۱۲۵۶ق در مدرسه محسنیه یا دومنار یزد آغاز کرد.[۱۵] چهار سال بعد برای ادامه تحصیل، به مشهد رفت و دروس «سطحِ» حوزه و نیز هیئت و نجوم و ریاضی را فراگرفت. در سال ۱۲۶۵ق هم به اصفهان مهاجرت کرد[۱۶] و در مدرسه صدر اقامت گزید و در درس شیخ محمدباقر نجفی حاضر شد تا از او اجازه اجتهاد گرفت.[۱۷]
در سال ۱۲۸۱ق، با اجازه و معرفی محمدباقر نجفی اصفهانی به نجف رفت.[۱۸] و در مدرسه صدر نجف ساکن شد. ورود سید به نجف با وفات شیخ مرتضی انصاری و انتقال مرجعیت به میرزای شیرازی مصادف بود. او پس از مدتی، امام‌جماعت صحن علوی شد.[۱۹]
سید کاظم پس از رفتن میرزاى شیرازى به سامرا، در نجف ماند و به تدریس علوم حوزوی پرداخت تا اینکه به مرجعیت رسید.[۲۰]
جایگاه علمی
به‌گزارش اَعیان‌الشیعه، در حلقه درسی سید یزدی، حدود دویست نفر می‌نشستند.[۲۱] محسن امین او را فقیهی لغت‌دان و ادیب معرفی کرده و گفته کتاب عروةالوثقای او چنان اهمیت داشت که هرکسی می‌خواست در منصب مرجعیت قرار گیرد، بر آن تعلیقه می‌نوشت.[۲۲] محمد غروی در کتاب معَ علماءِ النَّجفِ الاشرف، سید کاظم یزدی را دریای علم و تحقیق و متبحر در معقول و منقول معرفی کرده و نوشته است وی بر همه فروعات فقهی و متون احادیث، حضورذهن داشت.[۲۳]
سید موسی شبیری زنجانی با واسطه از آقا ضیاء عراقی نقل می‌کند که سید محمدکاظم یزدی از آخوند خراسانی، اعلم بوده و علت آن تلاش و دقت‌نظر بیشتر سیدِ یزدی در فقه بوده است.[۲۴]
آیت الله خامنه‌ای:
در مرحوم سیّد محمّدکاظم یزدی سه جهت وجود دارد که این سه جهت در کمتر ملّایی در این سطح با همدیگر دیده می‌شود. یکی تسلّط و تبحّر و مهارت فقهی او است؛ دوم جهت تقوایی و ملاحظات فردی و شخصی و جهات معنوی است؛ جنبه سوم هم جنبه‌ی آمادگی برای جهاد است. قضایای مبارزه ی با انگلیس‌های اشغالگر و جنگی که در عراق اتفاق افتاد، بر محور مرحوم سیّد محمد کاظم یزدی می‌گردد.
مرجعیت
سید محمدکاظم طباطبایی یزدی در سال ۱۳۱۲ق بعد از وفات میرزای شیرازی، به مرجعیت رسید. در آن روزها آخوند خراسانی و شیخ محمد طه نجف نیز از مراجع زنده شیعیان بودند که پس از درگذشت آن‌دو، سید محمدکاظم یزدی تنها مرجع زمان خود شد.[۲۵] بعد از درگذشت او مرجعیت به میرزامحمدتقی شیرازی و سید اسماعیل صدر رسید.[۲۶]
استادان
- محمدباقر نجفی؛[۲۷]
- سید محمدباقر خوانساری، نویسنده روضاتُ الجنات؛[۲۸]
- سید محمدهاشم خوانساری؛[۲۹]
- ملامحمد جعفرآباده‌ای؛[۳۰]
- مولی حسن بن محمد اردکانی، استاد علوم ادبی او؛[۳۱]
- میرزا محمدحسن شیرازی؛[۳۲]
- شیخ مهدی جعفری؛[۳۳]
- شیخ راضی نجفی، فرزند شیخ محمد جعفری؛[۳۴]
- شیخ مهدی آل‌کاشف‌الغطاء.[۳۵]
شاگردان
تعداد شاگردان سید محمدکاظم یزدی، چنان‌که در مقالات کنگره بزرگداشت وی آمده، ۳۵۰ تن ذکر شده است؛[۳۶] اما بنابر پژوهشی دیگر، شاگردان وی دست‌کم ۷۵۰ نفر بوده‌اند.[۳۷] برخی از شاگردان وی عبارت‌اند از:
- محمدحسین کاشف‌الغطاء؛
- محمدتقی بافقی؛
- آقا ضیاء عراقی؛
- سید عبدالحسین شرف‌الدین؛
- سید حسین طباطبایی قمی؛
- سید محمد حسینی همدانی؛
- شیخ محمدحسن نویسی؛
- سید حسن مدرس؛
- حسنعلی نخودکی اصفهانی؛
- سید محمدتقی خوانساری؛
- شیخ علی‌اکبر نهاوندی؛
- سید جمال‌الدین گلپایگانی؛
- مصطفی مجتهد تبریزی؛
- سید محسن امین؛
- سید محمد حجت کوه‌کمری؛
- آقابزرگ تهرانی.[۳۸]
برخی شیخ عبدالکریم حائری و سید حسین بروجردی را از شاگردان سید کاظم یزدی شمرده‌اند؛ اما به عقیده سید موسی شبیری این مطلب اشتباه است و این‌دو از شاگردان آخوند خراسانی بودند.[۳۹]
آثار
ابوالحسنی در کتاب فراتر از روش آزمون‌وخطا، ۲۵ اثر فقهی و اصولی برای محمدکاظم یزدی نام برده است.[۴۰] مهم‌ترین و معروف‌ترین کتاب او العُروَةُ الوُثقیٰ است.[۴۱] این کتاب در مباحث استدلالی فقهی، جایگاهی محوری برای عالمان و مراجع و فقیهان پیدا کرد و ده‌ها شرح و حاشیه بر آن نوشته شد.[۴۲] اهمیت آن به حدی است که نویسنده کتاب را با نام «صاحبْ‌عُروه» می‌خوانند.[۴۳]
مواضع سیاسی
می‌گویند سید محمدکاظم یزدی، نسبت دیگر مراجع هم‌عصرش، همچون آخوند خراسانی کنش سیاسی کمتری داشت و فعالیت سیاسی او غالباً در قالب صدور تلگراف و نوشتن بیانیه بود؛ اما به‌جهت جایگاهش به عنوان مرجعی برجسته، همین مقدار فعالیت، بسیار حائز اهمیت بود.[۴۴]
برخی از فعالیت‌های سیاسی سید محمدکاظم یزدی به شرح زیر است:
حمایت از شرکت اسلامیه
در سال ۱۳۱۶ق برخی از متدینان برای مبارزه با نفوذ اقتصادی بیگانگان، شرکت اسلامیه را در اصفهان تأسیس کردند.[۴۵] سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی همراه با دیگر علما چون آخوند خراسانی، میرزا حسین نوری، شریعت اصفهانی و سید اسماعیل صدر با نوشتن تقریظ بر کتاب لباس‌التقوی که در حمایت از این شرکت و ترغیب مردم به خرید محصولات داخلی نوشته شده بود، آن را تأیید کردند.[۴۶]
فتوا علیه استعمار ایتالیا، روس و انگلیس
در پی اشغال کشور لیبی توسط قوای ایتالیایی و نیز هجوم قوای روس و انگلیس به ایران، سید کاظم یزدی در سال ۱۳۲۹ق فتوایی صادر کرد و در آن آمادگی همه مسلمانان «از عرب و ایرانی» را برای «عقب راندن کفار از ممالک اسلامی» واجب شمرد.[۴۷]
اعلان جهاد علیه انگلیس
در جنگ جهانی اول و با اشغال عراق به دست نیروهای انگلیسی، سیدمحمدکاظم یزدی، همراه عالمانی چون محمدتقی شیرازی و شیخ‌الشریعه اصفهانی برضد انگلیس اِعلان جهاد داد.[۴۸] در این جهاد بر ضد انگلیسی‌ها، فرزندش سید محمد به شهادت رسید.[۴۹]
مشروطه
سید یزدی در نهضت مشروطه، با شیخ فضل‌الله نوری همسو بود و حمایت از مجلس را مشروط به انطباق کامل مصوبات آن با موازین شرعی می‌شمرد. وقتی شیخ فضل‌الله در حرم عبدالعظیم حسنی متحصن شد، به‌شدت از او حمایت کرد.[۵۰]
پس از به توپ بستن مجلس و زمانی که آخوند خراسانی برای برگشت مشروطه بسیار می‌کوشید، سید یزدی برای جلوگیری از برگشتن مشروطه، فتوای حرمت مشروطه را صادر کرد.[۵۱]
خدمات اجتماعی
گفته‌اند سید محمدکاظم یزدی، به عمران شهرها و روستاها توجه داشته و مساجد، حمام‌ها و کاروانسراهایی بنا کرده است. او همچنین به ساخت بناهای علمی اهتمام داشت. مشهورترین مدرسه علمیه نجف، که اکنون به نام مدرسه سید شناخته می‌شود، به همت او ساخته شده است.[۵۲]
وی همچنین در محله العماره نجف مکانی برای اسکان زائران تأسیس کرد به نام «خانُ‌الزائرین» که در سال ۱۳۸۴ق به مدرسه تبدیل شد.[۵۳]
خصوصیات اخلاقی
سید موسی شبیری زنجانی، از مراجع تقلید شیعه نقل می‌کند سید احمد خوانساری که خود در زهد و تقوا زبانزد بود، به تقوای سیدِ یزدی اعتقاد داشت.[۵۴] همچنین می‌گوید سید محمدکاظم یزدی، بسیار اهل احتیاط بود؛ به‌اندازه‌ای که وقتی از دنیا رفت، شش هزار نماز و روزه نیابی نزدش مانده بود؛ زیرا نسبت به اشخاص اطمینان پیدا نمی‌کرد.[۵۵]
بزرگداشت
در ۲۴ اسفند سال ۱۳۹۱ش، به‌منظور بزرگداشت شخصیت سیدمحمدکاظم یزدی، همایشی با عنوان «کنگره بین‌المللی صاحبْ‌عروه» در قم برگزار شد. در این همایش، برخی از علما و شخصیت‌ها از ایران و عراق و دیگر کشورها شرکت کردند.[۵۶]
تک‌نگاری
- کتاب فراتر از روش «آزمون‌وخطا»، نوشته علی ابوالحسنی؛[۵۷]
- کتاب السید محمدکاظم الیزدی، تألیف کامل سلمان الجبوری، نویسنده عراقی. در این کتاب به فعالیت‌های اجتماعی سید محمدکاظم یزدی در عراق توجه شده است؛[۵۸]
- کتاب سید محمدکاظم یزدی فقه دوراندیش، اثر مرتضی بذرافشان؛[۵۹]
- شکوه پارسایی و پایداری. این کتاب را فرمانداری یزد درباره مبارزات و آثار سیدِ یزدی نشر داده است.[۶۰]
پانویس
- ↑ امین، اعیان‌الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۴۳.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۱۰، ص۴۳.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۱۰، ص۴۳.
- ↑ بذرافشان، سید محمدکاظم یزدی: فقیه دوراندیش، ۱۳۷۶ش، ص۲۳.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۱۰، ص۴۸.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۴۳.
- ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۷۰ش، ج۹، ص۲۳۱.
- ↑ موسوی درودی، «زندگی‌نامه مختصر و سال‌شمار فعالیت‌های علمی…»، ص۱۹۸.
- ↑ شرف‌الدین، مع موسوعات رجال الشیعة، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۳۶۰.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۸.
- ↑ شرف‌الدین، مع موسوعات رجال الشیعة، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۳۶۰.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۸.
- ↑ https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=22185
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۴۳.
- ↑ موسوی درودی، «زندگی‌نامه مختصر و سال‌شمار فعالیت‌های علمی…»، ۱۳۹۶ش، ص۱۹۷.
- ↑ موسوی درودی، «زندگی‌نامه مختصر و سال‌شمار فعالیت‌های علمی…»، ۱۳۹۶ش، ص۱۹۷.
- ↑ صدر، تکملة اَمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۵، ص۴۷۴
- ↑ موسوی درودی، «زندگی‌نامه مختصر و سال‌شمار فعالیت‌های علمی…»، ۱۳۹۶ش، ص۱۹۷.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۴۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اَعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق/۲۰۰۹م، ج۱۷، ص۷۱.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۴۳.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۴۳.
- ↑ غروی، مع علماء النجف الأشرف، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۴۵۸.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۵۵.
- ↑ موسوی درودی، «زندگی‌نامه مختصر و سال‌شمار فعالیت‌های علمی…»، ۱۳۹۶ش، ص۱۹۳.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۳۸۶.
- ↑ صدر، تکملة اَمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۵، ص۴۷۴.
- ↑ حبیب‌آبادی، مکارم‌الآثار، ۱۳۵۱ش، ج۳، ص۸۰۴–۸۰۶.
- ↑ تبریزی خیابانی، علمای معاصر، ۱۳۶۶ش، ص۶۸–۶۹.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۴۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۴، ص۱۰.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۴۳.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۴۳.
- ↑ صدر، تکملة امل‌الآمال، ۱۴۲۹ق، ج۵، ص۴۷۴.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۱۵۴.
- ↑ سلیمانی بروجردی، «فهرستی از شاگردان صاحب عروه»، ص۲۴۱.
- ↑ نگاه کنید به سلیمانی بروجردی، «فهرستی از شاگردان صاحب عروه»، ص۲۴۱.
- ↑ سلیمانی بروجردی، «فهرستی از شاگردان صاحب عروه»، ص۲۴۳-۲۶۴.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۳۸۷.
- ↑ ابوالحسنی، فراتر از روش «آزمون‌وخطا»، ۱۳۸۹ش، ۹۵-۹۶.
- ↑ ابوالحسنی، فراتر از روش «آزمون‌وخطا»، ۱۳۸۹ش، ۱۰۲.
- ↑ نگاه کنید به یزدی، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی (المحشی)، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳-۴.
- ↑ ابوالحسنی، فراتر از روش «آزمون‌وخطا»، ۱۳۸۹ش، ۱۰۵.
- ↑ حاتمی و بهشتی‌سرشت، «تقابل و تعامل آخوند ملا محمدکاظم خراسانی و سید محمدکاظم یزدی در جریان انقلاب مشروطه»، ص۷.
- ↑ حائری، تشیع و مشروطیت در ایران، ۱۳۶۴ش، ص۱۳۱.
- ↑ حائری، تشیع و مشروطیت در ایران، ۱۳۶۴ش، ص۱۳۱.
- ↑ حاتمی و بهشتی‌سرشت، «تقابل و تعامل آخوند ملا محمدکاظم خراسانی و سید محمدکاظم یزدی در جریان انقلاب مشروطه»، ص۱۵-۱۶.
- ↑ ابوالحسنی، فراتر از روش «آزمون‌وخطا»، ۱۳۸۹ش، ص۶۲۷.
- ↑ حاتمی و بهشتی‌سرشت، «تقابل و تعامل آخوند ملا محمدکاظم خراسانی و سید محمدکاظم یزدی در جریان انقلاب مشروطه»، ص۱۸.
- ↑ حائری، تشیع و مشروطیت در ایران، ۱۳۶۴ش، ص۲۰۱.
- ↑ حاتمی و بهشتی‌سرشت، «تقابل و تعامل آخوند ملا محمدکاظم خراسانی و سید محمدکاظم یزدی در جریان انقلاب مشروطه»، ص۱۳.
- ↑ بذرافشان، سید محمدکاظم یزدی فقیه دوراندیش، ۱۳۷۶ش، ص۱۳۰-۱۳۱.
- ↑ غروی، مع علماء النجف الأشرف، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۵۲.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۴۵۵.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۳۸۵.
- ↑ «کنگره بین المللی صاحب عروه تجلیل از مقام شامخ آیةالله العظمی سیدمحمدکاظم یزدی(قدس)»، افق حوزه، ۲۲ فرورودین ۱۳۹۲ش، شماره ۳۶۱.
- ↑ صدمین سالگرد صاحب عروة الوثقی، وبگاه محقق طباطبائی.
- ↑ صدمین سالگرد صاحب عروة الوثقی، وبگاه محقق طباطبائی.
- ↑ صدمین سالگرد صاحب عروة الوثقی، وبگاه محقق طباطبائی.
- ↑ صدمین سالگرد صاحب عروة الوثقی، وبگاه محقق طباطبائی.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اَعلام الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۳۰ق/۲۰۰۹م
- ابوالحسنی، علی، فراتر از روش «آزمون‌وخطا»؛ زمانه و کارنامه آیت‌الله العظمی آقا سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، «صاحبْ‌عروه»، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۹ش.
- امین، سید محسن، اعیان‌الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- بذرافشان، مرتضی، سید محمدکاظم یزدی فقیه دوراندیش، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- تبریزی خیابانی، علی، علمای معاصر، تهران، چاپ سنگی، ۱۳۶۶ش.
- حاتمی، حسین و حسن بهشتی‌سرشت، «تقابل و تعامل آخوند ملا محمد کاظم خراسانی و سید محمد کاظم یزدی در جریان انقلاب مشروطه»، در فصلنامه علمی‌پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س)، ۱۳۸۷ش، ش۷۱.
- حائری، عبدالهادی، تشیع و مشروطیت در ایران، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۴ش.
- حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم‌الآثار، اصفهان، ۱۳۵۱ش.
- سلیمانی بروجردی، میرزاعلی، «فهرستی از شاگردان صاحب‌عروه»، در نقد کتاب فقه و حقوق، شماره ۹و۱۰، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش.
- شبیری زنجانی، سید موسی، جرعه‌ای از دریا، قم، مؤسسه کتاب‌شناسی، ۱۳۸۹ش.
- شرف‌الدین، عبدالله، مع موسوعات رجال الشیعة، لندن، الارشاد، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، قم، ۱۳۷۰ش.
- صدر، حسن، تکملة اَمل الآمل، بیروت، دار المؤرخ العربی، چ۱، ۱۴۲۹ق.
- غروی، محمد، مع علماء النجف الاشرف، بیروت، دارالثقلین، چ۱، ۱۴۲۰ق.
- «کنگره بین المللی صاحب‌عروه؛ تجلیل از مقام شامخ آیةالله العظمی سید محمدکاظم یزدی(قدس)»، افق حوزه، ۲۲ فرورودین ۱۳۹۲ش، شماره ۳۶۱.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة‌الادب، تهران، کتابفروشی خیام، ۱۳۶۹ش.
- موسوی درودی، زهراسادات، «زندگی‌نامه مختصر و سال‌شمار فعالیت‌های علمی آیت‌الله العظمی طباطبایی یزدی، صاحب عروة الوثقی»، در مجله نقد کتاب فقه و حقوق، شماره ۹و۱۰، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش.
- یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی (محشیٰ)، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۲۱ق.
| استادان | سید محمدحسن شیرازی • شیخ مهدی جعفری • شیخ راضی نجفی • شیخ مهدی آل کاشف الغطاء • میرزا محمدهاشم چهارسوقی • سید محمدباقر خوانساری • محمد باقر نجفی | |
|---|---|---|
| شاگردان | عبدالکریم حائری یزدی • محمدحسین کاشف‌الغطاء • محمدتقی بافقی • آقا ضیاء عراقی • سید محمدحسن قزوینی حائری • سید حسین طباطبایی بروجردی • میرزا مهدی آشتیانی • سید عبدالحسین شرف‌الدین • سید حسین طباطبایی قمی • سید محمد حسینی همدانی • سید علی قاضی طباطبایی • محمدحسن نویسی قمی • سید حسن مدرس • حسنعلی نخودکی اصفهانی • سید محمدتقی خوانساری • سید احمد خوانساری • علی‌اکبر نهاوندی • سید جمال‌الدین گلپایگانی • شیخ محمدحسن آل مظفر • مصطفی مجتهد تبریزی • سید حسن امین • شیخ محمدحسین شیرازی • سید حسین اشکوری • عبدالحسین رشتی • سید محمد حجت کوه‌کمری • میرزا مصطفی مجتهدی تبریزی • آقابزرگ تهرانی • میرزامحمدصادق مدرس خاتون آبادی | |
| کتاب‌ها | ||
| مؤسسات | ||