سید محمدسعید حَبّوبی (۱۲۶۶ ـ ۱۳۳۳ق)، مشهور به حَبّوبی کبیر، فقیه عراقی و شاعر و یکی از رهبران جهاد عراق با انگلیس بود. وی اولین کسی بود که به جواز تأسیس مدارس جدید در بغداد، برای آموزش زبان‌های خارجی، فتوا داد.
| فقیه، شاعر و از رهبران جهاد علیه انگلیس | |
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نسب | سادات حسنی |
| تاریخ تولد | ۱۲۶۶ق |
| زادگاه | نجف |
| تاریخ وفات | ۱۳۳۳ق |
| محل دفن | حرم امام علی(ع) |
| شهر وفات | ناصریه |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | میرزا حبیب‌الله رشتی • محمدحسین کاظمی • شیخ محمد شرابیانی • حاج‌آقا رضا همدانی |
| شاگردان | سید محسن حکیم • عدنان غریفی • جواد شبیبی |
| اجازه روایت از | محمد طه نجف • ملاحسینقلی همدانی • سیدمرتضی رضوی کشمیری |
| اجازه روایت به | سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | از رهبران جهاد علیه اشغال عراق از سوی انگلیس |
| اجتماعی | فتوای جواز تأسیس مدارس جدید در بغداد |
از مشهورترین استادان وی می‌توان ملا حسینقلی همدانی، میرزا حبیب‌الله رشتی، سید مرتضی رضوی کشمیری، را نام برد. سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی و سید محسن حکیم از شاگردان او بوده‌اند. او همچنین در زمان اقامت سید جمال‌الدین اسد آبادی در نجف، با او همفکری و ارتباط نزدیک داشت.
زندگی‌نامه
حبوبی در ۱۲۶۶ق در نجف به دنیا آمد. نسب پدرش، سیدمحمود، به امام حسن(ع) می‌رسد.[۱] خاندان حبوبی در اصل، اهل حجاز و بیشترشان تاجر بودند. وی تحصیلات را در نجف آغاز کرد. مدتی در حجاز تجارت کرد و سپس به نجف بازگشت. او از رهبران جهاد علیه اشغال عراق از سوی انگلستان بود. سید محمدسعید حبوبی به سبب فشارهای روحی ناشی از شکست در شعیبه، در ناصریه بیمار شد و در ۱۳۳۳ق درگذشت. جنازه او، پس از تشییع تا نجف، در صحن حرم امام علی(ع) دفن شد. حکومت عثمانی نیز در مراسمی از او تجلیل کرد.[۲] شیخ جواد شبیبی نجفی در رحلت وی قصیده‌ای با این مطلع سروده:
- لواءالدین لف فلا جهاد - و باب العلم سد فلا اجتهاد
تحصیلات علمی ادبی
محمدسعید علوم مقدماتی را در نجف خواند.[۳] ادبیات را نیز نزد شیخ جعفر شرقی/ شروقی و دایی خود شیخ عباس اعسم فراگرفت.
حبوبی پس از آنکه مدتی در حجاز به تجارت پرداخت، به نجف بازگشت. وی با شرکت فعال در انجمن‌های ادبی، که با حضور شاعران بزرگ نجف، مانند سید موسی طالقانی و سید جعفر حلی، برگزار می‌شد، استعداد ادبی خود را نشان داد.[۴]
اساتید
محمدسعید حبوبی اخلاق و عرفان را نزد ملا حسینقلی همدانی آموخت و از او بسیار تأثیر پذیرفت. استادان وی در فقه واصول، میرزا حبیب‌اللّه رشتی، محمدحسین کاظمی، شیخ محمد شرابیانی و حاج‌آقا رضا همدانی بودند. او بیشتر تحصیلات فقهی خود را نزد شیخ محمد طه نجف گذراند و پس از فوت این استادش در ۱۳۲۳ق، در درس دیگری شرکت نکرد و به تألیف و تدریس فقه و اصول پرداخت. وی از محمد طه نجف، ملاحسینقلی همدانی و سید مرتضی رضوی کشمیری اجازه روایت گرفت و سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، از او اجازه روایت داشت.[۵]
تدریس و شاگردان
شیوه تدریس او مشابه آخوند خراسانی بود و عالمان بسیاری در درس وی شرکت می‌کردند.[۶] برخی شاگردان حبوبی در ادبیات و علوم دیگر، سید محسن حکیم، سید محمود حکیم، سید هاشم حکیم، عدنان غریفی، جواد شبیبی و صالح حریری بودند.[۷]
رهبری جهاد
حبوبی پس از اشغال لیبی از سوی ایتالیا در ۱۳۲۹ق، به‌همراه آخوند خراسانی و جمعی دیگر از فقها، با صدور فتوا، مسلمانان را به دفاع از اسلام و جنگ با دشمنان فراخواند.[۸]
وی همچنین نقش مهمی در قیام جهادی مردم عراق در برابر نیروهای اشغالگر انگلستان در ۱۳۳۲/۱۹۱۴ق داشت و در اجتماع بزرگ مردم نجف در مسجد هندی، آنان را به جهاد دعوت نمود و بر وجوب دفع کفار از سرزمین‌های اسلامی تأکید کرد.[۹]
حبوبی، علاوه بر صدور فتوایی به همراه سید مصطفی کاشانی مبنی بر وجوب حفظ تمامیت ارضی عراق،[۱۰] اولین کسی بود که با پذیرش رهبری مجاهدان، آنان را به جبهه گسیل داشت[۱۱] و سپس همراه با چند تن از علما در ذیحجه ۱۳۳۲ق به سوی ناصریه حرکت کرد و برای تشویق عشایر به جهاد، تا محرّم ۱۳۳۳ق در میان آنان ماند.[۱۲]
وی در ربیع الثانی ۱۳۳۳ق، همراه با هزاران تن از عشایری که در ناصریه به او پیوسته بودند، به طرف جبهه شعیبه (ناحیه‌ای در حدود پانزده کیلومتری جنوب‌شرقی بصره) حرکت کرد.[۱۳] وی کمک‌های مالی حکومت عثمانی را نپذیرفت و عواید حاصل از رهن املاکش را صرف جهاد نمود.[۱۴]
در نبرد شدیدی که در شعیبه میان مجاهدان عراقی و ارتش عثمانی از یک‌سو و نیروهای انگلیسی از سوی دیگر روی داد، بسیاری از مجاهدان شهید شدند و سپاه آنان به ناصریه عقب‌نشینی کرد.[۱۵] به پاس مجاهدت‌های محمدسعید حبوبی، مجسمه وی در میدان اصلی شهر ناصریه نصب شده است.
خصوصیات
حبوبی به تقوا، حسن خلق، خوشرویی، تواضع، هوشمندی و بردباری مشهور بود.[۱۶]
او در صحن حرم امام علی(ع) نماز جماعت اقامه می‌کرد.[۱۷]
محمدسعید حبوبی اولین کسی بود که به جواز تأسیس مدارس جدید در بغداد، برای آموزش زبان‌های خارجی، فتوا داد.[۱۸]
وی در زمان اقامت سید جمال الدین اسدآبادی در نجف، با او همفکری و ارتباط نزدیک داشت.[۱۹]
پانویس
- ↑ حبوبی، مقدمه جواهری، ص۸.
- ↑ جبوری، النجف الاشرف و حرکة الجهاد، ص۲۱۶.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات، قسم۲، ص۸۱۴ ۸۱۵.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۲، ص۲۹۲؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات، قسم۲، ص۸۱۵-۸۱۶؛ خاقانی، شعراء الغری، ج ۲، ص۵۶.
- ↑ مرعشی نجفی، الاجازه الکبیرة، ص۱۸۹ ۱۹۰.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات، قسم ۲، ص۸۱۶-۸۱۸؛ خاقانی، شعراء الغری، ج ۹، ص۱۴۸؛ حبوبی، ص۱۰.
- ↑ امین، مستدرکات اعیان الشیعة، ج ۴، ص۲۸۳، ج ۹، ص۵۶؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج ۹، قسم ۳، ص۷۰۸-۷۰۹؛ امینی، معجم رجال الفکر و الادب، ج ۱، ص۴۰۸.
- ↑ جهادیه، ص۴۵-۴۶؛ رسایل و فتاوای جهادی، ص۲۳۸-۲۳۹.
- ↑ وردی،لمحات اجتماعیة من تاریخ العراق الحدیث، ج ۴، ص۱۲۷-۱۲۸؛ رهیمی، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق، ص۱۶۵، ۱۷۳؛ جبوری، النجف الاشرف و حرکة الجهاد، ص۹.
- ↑ جهادیه، ص۶۶؛ رسایل و فتاوای جهادی، ص۲۸۵.
- ↑ رهیمی، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق، ص۱۶۵؛ جبوری، النجف الاشرف و حرکة الجهاد، ص۱۴.
- ↑ وردی، لمحات اجتماعیة، ج ۴، ص۱۲۹-۱۳۰.
- ↑ وردی، لمحات اجتماعیة من تاریخ العراق الحدیث، ج ۴، ص۱۳۰؛ جبوری، النجف الاشرف و حرکة الجهاد، ص۱۴۱۶.
- ↑ وردی، لمحات اجتماعیة، ج ۴، ص۱۳۴؛ خاقانی، شعراء الغری، ج ۹، ص۱۵۰؛ جبوری،النجف الاشرف و حرکة الجهاد، ص۵۲.
- ↑ رهیمی، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق، ص۱۷۰-۱۷۱؛ جبوری، النجف الاشرف و حرکة الجهاد، ص۲۰۲-۲۰۳.
- ↑ سماوی، الطَّلیعة من شعراء الشیعة، ج ۲، ص۲۴۲؛ امینی، معجم رجال الفکر و الادب، ج ۱، ص۳۸۷-۳۸۸.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۲، ص۲۹۲-۲۹۳.
- ↑ رهیمی، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق، ص۱۶۵، پانویس ۷.
- ↑ وردی، لمحات اجتماعیة من تاریخ العراق الحدیث، ج ۳، ص۲۹۷-۲۹۸؛ رهیمی، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق، ص۱۳۱.
منابع
- آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، ۱۴۰۴.
- امین، مستدرکات اعیان الشیعة، بیروت، ۱۴۰۸۱۴۱۶/ ۱۹۸۷۱۹۹۶.
- امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، نجف، ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
- جبوری، کامل سلمان، النجف الاشرف و حرکة الجهاد: عام ۱۳۳۲۱۳۳۳ه / ۱۹۱۴م، بیروت، ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
- جهادیه، فتاوی جهادیه علما و مراجع عظام در جنگ جهانی اول، به کوشش محمدحسن کاووسی عراقی و نصراللّه صالحی، تهران: وزارت امورخارجه، مؤسسه چاپ و انتشارات، ۱۳۷۵ش.
- حبوبی، محمدسعید، دیوان، چاپ عبدالعزیز جواهری، بیروت ۱۳۳۱، چاپ افست قم، ۱۳۶۹ش.
- حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم، ۱۴۰۵.
- خاقانی، علی، شعراء الغری، نجف ۱۳۷۳/۱۹۵۴، چاپ افست قمف ۱۴۰۸.
- رسائل و فتاوای جهادی، تدوین، تحقیق و تحشیه از محمدحسن رجبی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت پژوهشی و آموزشی، ۱۳۷۸ش
- رهیمی، عبدالحلیم، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق: الجذور الفکریة و الواقع التاریخی (۱۹۰۰ ۱۹۲۴)، بیروت ۱۹۸۵.
- سماوی، محمد، الطَّلیعة من شعراء الشیعة، چاپ کامل سلمان جبوری، بیروت، ۱۴۲۲/۲۰۰۱.
- علی‌وردی، لمحات اجتماعیة من تاریخ العراق الحدیث، بغداد ۱۹۶۹۱۹۷۹، چاپ افست قم، ۱۳۷۱ش.
- مرعشی نجفی، شهاب الدین، الاجازه الکبیرة، اعداد و تنظیم محمد سمامی حائری، قم، ۱۴۱۴.