خیثمة بن عبدالرحمان
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| کنیه | ابوعبدالرحمان |
| نسب | تیرۀ جُعفی از قبیله مَذحِج |
| خویشاوندان سرشناس | اسماعیل بن عبدالرحمان (برادر) |
| صحابی | امام باقر(ع) • امام صادق(ع) |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام علی (ع) • امام باقر(ع) و امام صادق(ع) |
| مشایخ | براء بن عازب • عبدالله بن عمر • عدی بن حاتم طائی.. |
| راویان از او | ابوبصیر • عبدالله بن مسکان • سلیمان بن مهران اعمش.. |
| اعتبار | ثقه |
خَیثَمة بن عبد الرحمان، راوی امامی قرن دوم قمری و از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و از مشاهیر خاندان آل ابی سبره است. خیثمه بسیاری از صحابه پیامبر اکرم (ص) را درک و از برخی آنان روایت کرده است.
از خیثمه روایاتی در فضایل امامان شیعه نقل شده است. روایاتی نیز مبنی بر اعتماد امام باقر(ع) و امام صادق(ع) به او نقل شده است. رجالیان شیعه و برخی از رجالیان اهل سنت او را توثیق کرده‌اند. نام افرادی چون ابن مسکان و ابوبصیر جزء راویان از او دیده می‌شود.
نسب و کنیه
کنیه‌اش ابوعبدالرحمان است.[۱] نسبش به تیرۀ جُعفی از قبیله مَذحِج می‌رسد.[۲] از این رو به جُعفی مشهور است.[۳] جدش ابوسَبره، یزید بن مالک، اولین فرد از آنان بود که اسلام آورد. و به عنوان فرستاده از جانب قبیله‌اش با پیامبر اکرم (ص) بیعت کرد و دو پسرش سبره و عزیز نیز همراه او بودند، او از یمن به کوفه مهاجرت کرد و در آنجا سکنا گزید.[۴]
پدر خیثمه، عزیز[۵] نام داشت که پیامبر (ص) نام وی را به عبدالرحمان تغییر داد.[۶] کنیۀ عبدالرحمان ابوخیثمه است.[۷]
خاندان
خاندان خثیمه از راویان امامی و کوفه بودند که به آل ابی سبره شناخته می‌شدند.[۸] علاوه بر جد و پدرش که صحابی بودند[۹] برادرانش اسماعیل و جمیل و حصین و برادرزادگانش عمر بن اسماعیل، محمد بن اسماعیل، مصقلة بن اسماعیل، محمد بن حصین، بسطام بن حصین و علی بن یونس بن عبدالرحمان و پسرش زیاد نیز در شمار اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) ذکر شده‌اند.[۱۰] که به گفتۀ نجاشی[۱۱] وجاهت اسماعیل بن عبدالرحمان از همه بیشتر است چنانکه طوسی[۱۲] او را تابعی، فقیه و از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) شمرده است و ابان بن عثمان، اسحاق بن عمار و صفوان بن یحیی از اصحاب امام صادق (ع) از او روایت کرده‌اند.[۱۳]
اسماعیل در زمان حیات امام صادق (ع) درگذشت[۱۴] و مشمول دعای خیر آن حضرت شد.[۱۵]
بسطام بن حسین نیز از اصحاب امام صادق (ع) و صاحب کتاب است.[۱۶]
صحابی صادقین(ع)
نام خیثمة در شمار اصحاب امام باقر(ع)[۱۷]و امام صادق(ع)[۱۸] آمده است، در برخی روایات نیز با نام خیثمة جعفی[۱۹] یا خیثمة بن ابی خیثمة[۲۰] از وی یادشده است.البته این فرد غیر از خیثمة بن ابی خیثمة بصری مکنّا به ابونصر است که در منابع رجالی اهل سنت معرفی شده است.[۲۱]
نجاشی[۲۲] از فردی به نام خیثمه نام برده که صاحب کتاب بوده و محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری، از اصحاب امام رضا(ع) و امام جواد(ع)، کتاب وی را روایت کرده است. اما با توجه به فاصلۀ زمانی زیاد میان این دو، احتمالاً خیثمه صاحب کتاب غیر از خیثمة بن عبدالرحمان است.[۲۳]
بنابراین گفتۀ طریحی[۲۴] که راه تشخیص خیثمة بن عبدالرحمان را روایت محمد بن عیسی از او دانسته، خطاست. به علاوه هیچ روایتی از این طریق نرسیده است.[۲۵]
وثاقت
رجالیان متقدم شیعه، خیثمه را وجیه و فاضل دانسته‌اند.[۲۶] متأخران نیز با توجه به وصف نجاشی دربارۀ خیثمه و روایاتی که از او نقل شده او را توثیق کرده‌اند.[۲۷]
همچنین روایاتی از امامان متضمن مدح و تصدیق او نقل شده است.[۲۸] مضمون روایات منقول از خیثمه متضمن اعتماد امام باقر(ع) و امام صادق(ع) به اوست.[۲۹]
همچنین روایاتی که از او در تبیین جایگاه امامت رسیده، حاکی از معرفت عمیق او در حق امامان شیعه است، از جمله حدیث غدیر[۳۰] و روایاتی در باب فضائل امامان و ویژگی‌های شیعیان.[۳۱] گفته شده که وی ولایت امامان و دشمنی با دشمنان ایشان را شرط اسلام می‌دانسته است.[۳۲]
از خیثمه احادیث تفسیری نیز از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) در تفاسیر عیاشی و کوفی وارد شده است.[۳۳] [۳۴] رجالیان اهل سنت نیز او را توثیق کرده‌اند.[۳۵]
راویان
خیثمه ۱۳ تن از صحابه پیامبر اکرم (ص) را درک کرده[۳۶] و از افراد ذیل روایت کرده است:
همچنین او را از شاگردان عبدالله بن مسعود دانسته‌اند.[۳۸]
افراد ذیل از او روایت کرده‌اند:
درگذشت
درگذشت او را پس از نبرد جَماجِم و پیش از درگذشت ابو وائل شقیق بن سلمه (درگذشت۸۲ق) دانسته‌اند.[۴۱] هر چند خلیفة بن خیاط[۴۲] سال درگذشت او را ۸۹ یاد کرده است. اما هیچ‌یک از این گفته‌ها دربارۀ سال درگذشت او، با روایت وی از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) سازگار نیست.
پانویس
- ↑ طوسی، ص۱۳۳
- ↑ ابن سعد، ج۶، ص۲۸۶
- ↑ برقی، ص۱۵؛ طوسی، ص۱۳۳
- ↑ ابن سعد، ج۱، ۳۲۵-۳۲۶، ج۶، ص۴۹؛ ابن اثیر، ج۵، ص۲۰۶
- ↑ قس: ابن اثیر، ج۳، ص۲۹۷، که جبار و عبدالعزی نیز ذکر کرده است
- ↑ ابن سعد، ج۱، ص۳۲۵-۳۲۶، ج۶، ص۵۰، ۲۸۶-۲۸۷؛ احمد بن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، ج۴، ص۱۷۸
- ↑ برقی، ص۱۵؛ طوسی، ص۱۴۰؛ ابن اثیر، ج۳، ص۲۹۱، ج۵، ص۱۸۳؛ قس: موحد ابطحی، ج۴، ص۱۴۵، که با استناد به روایتی کنیۀ عبدالرحمان ارا ابوالحُصَین دانسته است.
- ↑ نجاشی، ص۱۱۰،۱۱۱
- ↑ ابن عبدالبر، ج۲، ص۵۷۸
- ↑ نجاشی، ص۱۱۰-۱۱۱؛ طوسی، ص۱۲۴، ۱۵۹، ۱۷۲، ۱۷۷، ۱۹۱، ۲۰۸، ۲۵۲، ۲۷۷، ۲۸۱، ۳۱۱؛ برای تفصیل بیشتر موحد ابطحی، ج۴، ص۱۴۱-۱۵۵
- ↑ نجاشی، ص۱۱۰
- ↑ طوسی، ص۱۲۴، ۱۵۹
- ↑ موحد ابطحی، ج۴، ص۱۴۹-۱۵۰
- ↑ طوسی، ص۱۵۹
- ↑ الاختصاص، ص۸۵-۸۶: برای فهرست روایات وی در کتب اربعۀ شیعه نک: اردبیلی، ج۱، ص۹۸
- ↑ نجاشی، ص۱۱۱
- ↑ برقی، همانجا؛ طوسی، ص۱۳۳
- ↑ طوسی، ص۱۹۹
- ↑ کوفی، ص۷۸، ۱۷۱، ۱۹۱؛ عیاشی، ج۲، ص۳، ۳۱۰؛ ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۰۶، ۳۳۱
- ↑ عیاشی، ج۲، ص۱۴؛ کلینی، ج۲، ص۳۸
- ↑ ابن ابی حاتم، ج۳، ص۳۹۴؛ ابن حبّان، ج۴، ص۲۱۴؛ مزّی، ج۸، ص۳۶۹-۳۷۰؛ شوشتری، ج۴، ص۲۱۷-۲۱۸
- ↑ نجاشی، ص۱۵۴
- ↑ امین، ج۶، ص۳۶۱-۳۶۲؛ خویی، ج۷، ص۸۰-۸۱؛ مامقانی، ج۲۶، ص۶۲، پانویس؛ قس:شوشتری، ج۴، ص۲۱۷-۲۱۸
- ↑ طریحی، ص۶۶
- ↑ مامقانی، ج۲۶، ص۷۲
- ↑ نجاشی، ص۱۱۰-۱۱۱؛ ابن داوود حلی، ص۸۹؛ علامه حلی، ص۱۳۹
- ↑ برای نمونه، مامقانی، ج۲۶، ص۷۱-۷۲؛ خویی، ج۷، ص۸۲
- ↑ برای نمونه نک: کوفی، ص۱۲۴، ۱۹۱-۱۹۲، ۳۱۵؛ کلینی، ج۲، ص۳۸
- ↑ کوفی، ص۱۷۱، ۳۱۰، ۴۸۹-۴۹۰: حمیری، ص۳۲؛ عیاشی، ج۲، ص۳۱۰؛ کلینی، ج۲، ص۱۷۵-۱۷۶، ۳۰۰
- ↑ حاکم نیشابوری، ج۳، ص۱۱۶
- ↑ صفار قمی، ص۷۷، ۸۳، ۱۱۲، ۱۲۵؛ کوفی، ص۴۱۷-۴۱۸؛ کلینی، ج۱، ص۲۲۱؛ ابن بابویه، التوحید، ص۱۵۱؛ ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۰۶، ۳۳۱
- ↑ کلینی، ج۲، ص۳۸
- ↑ برای نمونه، ۷۸-۷۹، ۱۲۸، ۱۳۸-۱۳۹
- ↑ برای نمونه، ج۱، ص۱۰، ۳۷۷، ج۲، ص۳، ۱۴
- ↑ عجلی، ج۱، ص۳۳۸؛ ابن ابی حاتم، ج۳، ص۳۹۳-۳۹۴؛ ابن حبان، ج۴، ص۲۱۳
- ↑ ابن سعد، ج۶، ص۲۸۷
- ↑ مزی، ج۸، ص۳۸۱
- ↑ نجاشی، ص۱۱۰-۱۱۱؛ قس: احمد حنبل، کتاب العلل و معرفة الرجال، ج۱، ص۱۴۴ که گفته خیثمه از ابن مسعود روایتی نشنیده است، شوشتری، ج۴، ص۲۲۱
- ↑ مزی، ج۸، ص۳۸۱
- ↑ اردبیلی، ج۱، ص۲۹۹؛ خویی، ج۷، ص۷۹-۸۰
- ↑ خلیفة بن خیاط، کتاب الطبقات، ۲۶۵-۲۶۷؛ بخاری، ج۲، قسم۱، ص۲۱۶؛ ابن حبّان، ج۴، ص۲۱۳-۲۱۴
- ↑ تاریخ، ص۲۳۴-۲۳۵
منابع
- ابن ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دکن، ۱۳۷۱-۱۳۷۳/۱۹۵۲-۱۹۵۳، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- ابن اثیر، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالکتب العربی، بی‌تا، چاپ افست تهران، بی‌تا.
- ابن بابویه، التوحید، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم، ۱۳۵۷ش.
- ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، چاپ علی اکبر غفاری، قم، ۱۳۶۳ش.
- ابن حِبّان، کتاب، الثقات، حیدرآباد، دکن، ۱۳۹۳-۱۴۰۳/۱۹۷۳-۱۹۸۳م.
- ابن داوود حلی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف، ۱۳۹۲ق/۱۹۹۲م، چاپ افست قم، بی‌تا.
- ابن سعد، الطبقات الكبرى، چاپ احسان عباس، بيروت، ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
- ابن عبدالبر،الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت،۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- احمد بن حنبل، کتاب العلل و معرفة الرجال، چاپ ولی الله عباس، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۹۸.
- احمد بن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
- محمد بن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۸۸۳م.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف.
- محمد بن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، دیاربکر، المکتبة الاسلامیة، بی‌تا.
- احمد بن محمد برقی، کتاب الرجال، در ابن داوود حلی، کتاب الرجال چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران، ۱۳۸۳ش.
- حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، و بذیلة التلخیص للحافظ الذهبی، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- عبدالله بن جعفر حمیری، قرب الاسناد، قم، ۱۴۱۳ق.
- خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، روایة بقی بن خالد[مخلد]، چاپ سهیل زکار، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- خلیفة بن خیاط، کتاب الطبقات، روایة موسی بن زکریا، چاپ سهیل زکار، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۹ق.
- محمد بن حسن صفار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ص)، چاپ محسن کوچه باغی تبریزی، قم، ۱۴۰۴ق.
- فخرالدین محمد بن محمد طریحی، جامع المقال فی ما یتعلق باحوال الحدیث، تهران، ۱۳۷۴؟.
- احمد بن عبدالله عجلی، معرفة الثقات، چاپ عبدالعلیم عبدالعظیم بستوی، مدینه، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- حسن بن یوسف علامه حلی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۷ق.
- محمد بن مسعود عیاشی، کتاب التفسیر، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم، ۱۳۸۰-۱۳۸۱، چاپ افست، تهران، بی‌تا.
- کلینی، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
- فرات بن ابراهیم کوفی، تفسیر فرات کوفی، چاپ محمد کاظم محمودی، تهران، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
- عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ محی الدین مامقانی، قم، ۱۴۲۳ق.
- مفید، الاختصاص، چاپ علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیۀ قم، بی‌تا.
- یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال ، چاپ بشّار عوّاد معروف، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۲م.
- محمد علی موحد ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ اللجلیل ابی العباس احمد بن علی النجاشی، ج۵، قم، ۱۴۱۷ق.
- احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام