مُعَلّیٰ بن خُنَیس کوفی (درگذشته ۱۳۱ق) از راویان و وکیلان مالی امام صادق(ع) بود. شیخ طوسی، احمد بن محمد برقی و علامه حلی، از فقیهان و رجالیان شیعه، او را ثقه دانسته‌اند؛ اما ابن غضائری و نجاشی، احادیث وی را تضعیف کرده‌اند. به گفته آیت الله خویی، مُعَلّیٰ، ۸۰ روایت نقل کرده است. بیشتر روایات او بی‌واسطه از امام صادق نقل شده است و راویانی چون ابن مسکان از اصحاب اجماع از او روایت کرده‌اند. او راوی احادیثی درباره نوروز است. وی در سال ۱۳۲ق به دستور عباسیان در مدینه کشته شد.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| کنیه | ابوعبدالله |
| وفات | ۱۳۱ق |
| مذهب | شیعه |
| صحابی | امام صادق(ع) |
| اطلاعات حدیثی | |
| اعتبار | اختلافی |
| موضوع روایات | نوروز |
| تعداد روایات | حدود ۸۰ |
| سایر | وکیل امام صادق(ع) |
معرفی
ابوعبدالله مُعَلّیٰ بن خُنَیس بَزّاز کوفی، از راویان و اصحاب امام صادق(ع) بوده است.[۱] وی همچنین غلام[۲] و وکیل مالی امام ششم(ع) معرفی شده است.[۳] تاریخ ولادت معلی بن خنیس در منابع ذکر نشده است؛[۴] اما شغل وی پارچه‌فروشی بوده است.[۵]
معلی در سال ۱۳۲ق، به دستور داود بن علی، از فرماندهان حکومت عباسی کشته شد و در پی آن بخشی از اموال امام صادق(ع) مصادره شد.[۶] امام صادق(ع) در پی قتل معلی، به داود بن علی اعتراض کرد و داود بن علی، قاتل معلی را که از زیردستانش بود، قصاص کرد.[۷] برخی گزارش‌ها دال بر آن است که داود بن علی، اسامی شیعیان را از معلی بن خنیس مطالبه کرده است و در پی عدم همکاری معلی، وی را به قتل رسانده است.[۸]
بررسی وثاقت راوی
شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، از مشهورترین محدثان و فقیهان شیعه، معلی بن خنیس را از اصحاب مورد اعتماد امام صادق(ع) و کارگزاران وی دانسته است.[۹] احمد بن محمد برقی، محدث و رجالی شیعه در قرن سوم قمری هم در کتاب رجال خود، معلی بن خنیس را از اصحاب امام صادق معرفی کرده است.[۱۰] همچنین بر اساس روایتی از امام ششم(ع)، معلی، کارگزار و وکیل مالی امام ششم بوده است.[۱۱] علامه حلی، با استناد به نظر شیخ طوسی، او را راوی عادل معرفی کرده است.[۱۲] بااین‌همه نجاشی و ابن‌غضائری، از علمای رجال شیعه، او را در نقل حدیث، ضعیف و غیرقابل اعتماد دانسته‌اند.[۱۳]
معلی بن خنیس را از حامیان اولیه مُغَیرة بن سعید، از دعوت‌کنندگان به امامت محمد بن عبدالله (نفس زکیه) شمرده و گرایش به مغیریه را سبب قتل وی دانسته‌اند.[۱۴] همچنین گفته‌اند: روایات وی مورداستناد غلات بوده است.[۱۵]
سید ابوالقاسم خویی (۱۲۷۸-۱۳۷۱ش)، فقیه و رجال‌شناس معاصر، با بررسی روایات مدح و ذم درباره معلی بن خنیس، روایات مدح را دارای هماهنگی دانسته و در نتیجه، او را مردی راستگو و مورد توجه امام صادق(ع) و همچنین از اهل بهشت معرفی کرده است.[۱۶] خویی، همچنین غالی‌دانستن معلی را از تهمتهای اهل سنت به وی دانسته است که برای خدشه‌کردن در وثاقت راویان شیعه به آن متوسل می‌شده‌اند.[۱۷] حسین ساعدی، در کتابی به زبان عربی با عنوان «المعلی بن خنیس: شهادته و وثاقته و مسنده» که توسط مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث چاپ شده، شخصیت و ثقهبودن وی را بررسی کرده است.
روایات
از مُعلی بن خنیس، احادیثی در منابع روایی شیعه از جمله کتب اربعه نقل شده است.[۱۸] آیت الله خوئی تعداد روایات او را ۸۰ حدیث دانسته است.[۱۹] بیشتر احادیث او بی‌واسطه از امام صادق روایت شده است.[۲۰] راویانی چون ابن مسکان از اصحاب اجماع،[۲۱] حریز بن عبدالله سجستانی،[۲۲] و معلی بن عثمان [۲۳] از وی روایت نقل کرده‌اند. احادیث منقول از وی در زمینه‌هایی چون فقه،[۲۴] اعتقادات،[۲۵] آداب اسلامی[۲۶] و تفسیر قرآن[۲۷] است. وی همچنین راوی روایاتی درباره نوروز است.[۲۸]
پانویس
- ↑ طوسی، الغیبة، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ج۱، ص۳۴۷.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۱، ص۳۰۴؛ ابن غضائری، الرجال، ۱۴۲۲ق، ص۸۷.
- ↑ طوسی، الغیبة، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ج۱، ص۳۴۷.
- ↑ نگاه کنید به: خوئی، معجم رجال الحدیث، مؤسسة الخوئی، ج۱۹، ص۲۵۸؛ تفرشی، نقد الرجال، مؤسسة آل البیت، ج۴، ص۳۹۵.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱، ص۴۱۷.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۸۴؛ طوسی، الغیبة، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ج۱، ص۳۴۷.
- ↑ طوسی، رجال الکشی، مرکز تحقیقات و مطالعات، ج۱، ص۳۷۷.
- ↑ طبری، ابن جریر، دلایل الامامه، ۱۳۸۳ق، ص۱۱۸؛ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ۱۴۳۰ق، ص۳۸۸.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۱، ص۳۰۴؛ طوسی، الغیبة، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ج۱، ص۳۴۷.
- ↑ برقی، رجال البرقی، انتشارات دانشگاه تهران، ج۱، ص۲۵-۲۶.
- ↑ طوسی، الغیبة، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ج۱، ص۳۴۷.
- ↑ حلی، خلاصة الاقوال، مؤسسة نشر الفقاهة، ج۱، ص۴۰۹.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۱، ص۴۱۷؛ ابن غضائری، الرجال، ۱۴۲۲ق، ص۸۷.
- ↑ ابن غضائری، الرجال، ۱۴۲۲ق، ص۸۷.
- ↑ ابن غضائری، الرجال، ۱۴۲۲ق، ص۸۷.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، مؤسسة الخوئی، ج۱۹، ص۲۶۹.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، مؤسسة الخوئی، ج۱۹، ص۲۶۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به، صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۴۱۰؛ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۱۳، ص۱۲۶؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۸۸.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، مؤسسة الخوئی، ج۱۹، ص۲۵۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به، صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۴۱۰؛ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۱۳، ص۱۲۶؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۸۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۵۴.
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۲۵۵.
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۲۳۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به، کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۳۶.
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۲۵۵.
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۲، ص۵۶۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به، قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۲۲؛ عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۲۵۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۶، ص۹۳.
منابع
- ابن‌غضائری، احمد بن حسین، الرجال، تحقیق سید محمدرضا الحسینی الجلالی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۲ق/۱۳۸۰ش.
- برقی، احمد بن محمد، کتاب الرجال، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، بی‌تا.
- برقی، احمد بن محمد، المحاسن، تصحیح جلال الدین محدث، قم، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ق.
- تفرشی، سید مصطفی، نقد الرجال، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، بی‌تا.
- حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، به تحقیق جواد قیومی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ق.
- خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، نجف، مؤسسة الخوئی الإسلامیة، بی‌تا.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تهران، چاپخانه علمیه، ۱۳۸۰ق.
- صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تهران، صدوق، ۱۳۶۷ش.
- طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، قم، دار الذخائر للمطبوعات، بی‌تا. (افست نجف اشرف، کتابخانه حیدریه، ۱۳۸۳ق).
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، به تحقیق عباد الله طهرانی و علی احمد، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۱۱ق.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الکشی، به تحقیق سید مهدی رجائی، مشهد، مرکز تحقیقات و مطالعات دانشکده الهیات و معارف اسلامی، بی‌تا.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۵ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تصحیح: طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۲۹ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد، بیروت، دار المفید للطباعۀ والنشر والتوزیع، ۱۴۱۴ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.