قاسم بن معن
| فقیه، محدث، اصحاب امام صادق(ع) | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | قاسم بن معن بن عبدالرحمن بن عبدالله بن مسعود |
| کنیه | ابوعبدالله |
| لقب | مسعودی، الهذلی، الکوفی |
| تولد | بعد از سال ۱۰۰ق |
| محل زندگی | کوفه |
| وفات | ۱۷۵ق |
| خویشاوندان سرشناس | عبدالله بن مسعود(جد)، ابوعبیده بن معن(برادر) |
| مذهب | امامیه |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام صادق(ع) |
| مشایخ | ابوحنیفه، ابان بن تغلب |
| راویان از او | فضل بن دکین |
| اعتبار | ثقه |
| تألیفات | غریب الحدیث، نوادر اللغه و کتاب النحو |
قاسم بن مَعْن مسعودی از فقیهان و اصحاب امام صادق(ع) در شهر کوفه بود. وی علاوه بر فقه و حدیث، در علوم دیگری چون شعر، کلام، انساب و ادبیات عرب تبحر داشت. قاسم کتاب‌هایی را در زمینه‌های مختلف نوشت. علم او در کنار صفات اخلاقی‌اش سبب شده بود که در میان مردم از محبوبیت بالایی برخوردار باشد و از او با لقب امام یاد کنند.
قاسم بن معن در زمان حکومت مهدی عباسی به قضاوت در شهر کوفه منصوب شد. وی علاوه بر شاگردی و نقل روایت از امام صادق(ع)، از اساتید دیگری چون ابوحنیفه، ابان بن تغلب، اعمش و هشام بن عروه بهره برد. فضل بن دکین، ابن الأعرابی، علی بن نصر الجهضمی، معافی بن سلیمان و یحیی بن زیاد الفرّاء النحوی از جمله شاگردان قاسم بن معن بودند.
بیشتر رجال‌شناسان شیعه، اظهارنظری در مورد مذهب و وثاقت قاسم بن معن نکرده و تنها به شاگردیش از امام صادق(ع) اشاره کرده‌اند؛ اما مامقانی او را امامی مذهب دانسته و معتقد است که اطلاعاتی در مورد وثاقتش در دسترس نیست. برخی او را با اشاره به امامی و مجهول الحال بودنش، فردی ثقه در نقل حدیث قلمداد کرده‌اند. اهل‌سنت نیز قاسم را فردی ثقه و صدوق معرفی کرده‌اند.
معرفی
قاسم بن معن بن عبدالرحمن فقیه،[۱] قاضی[۲] و از اصحاب امام صادق(ع)[۳] در شهر کوفه[۴] بود. وی از نوادگان عبدالله بن مسعود[۵] صحابه پیامبر اسلام(ص)[۶] دانسته شده است. کنیه او ابوعبدالله بود[۷] و با القابی چون الهُذلی،[۸] کوفی[۹] و مسعودی[۱۰] شناخته می‌شد؛ اما به مسعودی شهرت داشت[۱۱] به گونه‌ای که گفته شده است او در کنار عبدالرحمن بن عبدالله بن عتبة و علی بن حسین مسعودی نویسنده کتاب مروج الذهب جزو سه نفری است که با لقب مسعودی شناخته می‌شد.[۱۲] به همین دلیل برخی نام او را قاسم بن معن مسعودی[۱۳] عنوان کرده‌اند.
قاسم بن معن شخصی نجیب،[۱۴] سخاوتمند[۱۵] و دارای منزلتی بالا[۱۶] و حتی صاحب جمیع صفات اخلاقی دانسته شده[۱۷] و گفته شده است که بهترین مردم در رعایت آداب بود.[۱۸] وی در زمان خود نزد مردم از محبوبیت بالایی برخوردار بود؛[۱۹] به گونه‌ای که در ستایش او شعر نیز سروده شده است.[۲۰]
درباره زمان تولدش اطلاعات دقیقی وجود ندارد؛ اما گفته شده است که بعد از سال ۱۰۰ق به دنیا آمده است.[۲۱] بر طبق پاره‌ای از گزارش‌ها سال وفات او در سال ۱۷۵ق یا ۱۸۸ق ذکر شده است.[۲۲] وی درحالی‌که از جانب هارون عباسی عازم رقه بود در منطقه رأس العین از دنیا رفت.[۲۳]
برادرش ابی‌عبیدة بن معن نیز از عالمان دانسته شده است.[۲۴]
عالم به علوم مختلف
قاسم بن معن را عالم به علوم مختلف قلمداد کرده‌اند.[۲۵] وی علاوه بر فقاهت[۲۶] و ذکر روایت،[۲۷] عالم به علومی چون حدیث، شعر، کلام،[۲۸] انساب[۲۹] و ادبیات عرب[۳۰] دانسته شده است.
جامعیت قاسم بن معن در علوم مختلف سبب شده بود که برخی وی را در کوفه بی‌نظیر دانسته[۳۱] و حتی جزو عالمان چهارگانه در زمان‌های مختلف بدانند.[۳۲] عده‌ای قاسم را به خاطر دانشش، بسیار تحسین کرده[۳۳] و به او لقب امام دادند[۳۴] و یا به خاطر فقاهتش، امام در فقه معرفی کردند.[۳۵]
گفته شده است قاسم بهترین مردم در علم حدیث و شعر و عالم‌ترین مردم در علم فقه و ادبیات عرب بود[۳۶] و حتی او را مورد وثوق عالمان علم نحو قلمداد کرده‌اند؛[۳۷] چنان‌که فراء[۳۸] و محمد بن زیاد اعرابی[۳۹] از نحویان مشهور را از شاگردان وی دانسته‌اند. مهارتش در ادبیات عرب و علم نحو سبب شده بود که به وی لقب النحوی بدهند[۴۰] و او را امام در ادبیات[۴۱] نیز معرفی کنند.
قاسم بن معن نویسنده کتب در زمینه‌های مختلف[۴۲] از جمله حدیث دانسته شده، اما آثارش انتشار پیدا نکرد.[۴۳] کتاب غریب الحدیث، کتاب نوادر اللغه و کتاب النحو[۴۴] و کتاب غریب المصنف نام برخی از آثار او دانسته شده است.[۴۵]
قضاوت در کوفه
قاسم بن معن توسط مهدی عباسی[۴۶] یا منصور عباسی[۴۷] به قضاوت شهر کوفه منصوب شد[۴۸] و تا زمان هارون الرشید در این سمت باقی ماند.[۴۹] گفته شده است که او در قضاوت عفیف و سختگیر بود.[۵۰] وی تا آخر عمر از این راه ارتزاق نکرد.[۵۱] قاسم روزی‌اش را با دیگران تقسیم می‌کرد و در روزی دیگران شریک نمی‌شد.[۵۲] زهد او سبب شده بود که برخی او را از زاهدان نیز بدانند.[۵۳]
برخی با استناد به مکاشفه برخی از صالحان، قاسم را جزو سه نفر از قاضیانی قلمداد کرده‌اند که در زمان خود، از نجات یافتگان خواهند بود.[۵۴]
اساتید و شاگردان
قاسم بن معن علاوه بر شاگردی و نقل روایت از امام صادق(ع)،[۵۵] اساتید فراوان دیگری نیز داشت. یکی از آنها ابوحنیفه بود؛ به گونه‌ای که برخی او را از اصحاب ابوحنیفه[۵۶] و حتی از بزرگترین شاگردان[۵۷] و از دوازده نفر اصحاب شناخته شده ابوحنیفه[۵۸] دانسته‌اند. در پاره‌ای از گزارش‌ها، گفتار ابوحنیفه در مورد علاقه‌مندی‌اش به قاسم آمده است.[۵۹] هرچند برخی معتقدند که او از همنشینان و دوستان ابوحنیفه بود.[۶۰] گفته شده است که قاسم در جواب کسی که وی را به نوکری ابوحنیفه متهم کرد، همنشینی با ابوحنیفه را سودمندتر از همنشینی با دیگران عنوان کرد.[۶۱]
قاسم از اشخاص دیگری چون ابان بن تغلب، الاجلح بن عبدالله الکندی، حجّاج بن أرطاة، سلیمان التّیمی، و عبدالملک بن جُریح، منصور بن المُعتمر، یحیی بن سعید الانصاری.[۶۲] روایت نقل کرده است. منابع اهل‌سنت به افراد دیگری چون اعمش، عاصم الاحول، عبدالملک بن عمیر، منصور بن المعتمر، طلحة بن یحیی بن طلحة، داود بن ابی هند، محمد بن عمرو بن علقمة، هشام بن عروه، عبدالرحمن المسعودی،[۶۳] منصور بن المعتمر، حصین بن عبدالرحمن، و دیگران[۶۴] به عنوان اساتید قاسم یاد کرده‌اند.
قاسم بن معن شاگردان زیادی داشت و افراد زیادی از او روایت نقل کرده‌اند. برخی از آنها عبارتند‌از:
مالک بن اسماعیل، خلاد بن خالد، فضل بن دکین،[۶۵] ابن الأعرابی، لیث بن المظفر،[۶۶] ابن مهدی، علی بن نصر الجهضمی، عبداللّه بن ولید العدنی، ابوغسان النهدی، معافی بن سلیمان الرسعنی،[۶۷] عبدالرحمن بن مهدی، أبونعیم، معلّی بن منصور، منجاب بن الحارث،[۶۸] اسماعیل بن أبان الورّاق، بشر بن آدم البغدادی، محمد بن المنذر بن سعید القابوسی، یحیی بن زیاد الفرّاء النحوی و دیگران[۶۹]
مذهب و وثاقت
اکثر رجالیان شیعه در مورد مذهب و وثاقت قاسم بن معن اظهارنظری نکرده و تنها به شاگردیش از امام صادق(ع) اشاره نموده‌اند.[۷۰] مامقانی از عالمان علم رجال شیعه، وی را امامی مذهب دانسته؛ اما معتقد است در مورد شخصیت او و ارتباطش با تشیع اطلاعاتی در دسترس نیست.[۷۱] فقدان اطلاعات در مورد قاسم سبب شد که برخی او را شخصی مجهول[۷۲] یا مهمل[۷۳] بدانند. عده‌ای با اشاره به مجهول الحال بودنش، معتقدند که در نقل حدیث ثقه بوده[۷۴] و حتی از ثقات فاضل محسوب می‌شود.[۷۵]
اهل‌سنت به وثاقت قاسم بن معن اذعان کرده[۷۶] و او را ثقه فاضل،[۷۷] صدوق[۷۸] و حسن الحدیث[۷۹] دانسته‌اند، بنابراین عده‌ای او را از علما و فقهای مشهور اهل سنت دانسته[۸۰] و مذهبش را حنفی[۸۱] عنوان کرده‌اند.
پانویس
- ↑ سزگین، تاریخ التراث العربی، ۱۴۱۲ق، قسم۱، ج۸، ص۲۰۱؛ قفطی، إنباه الرواة، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۱؛ صدیق حسن‌خان، أبجد العلوم، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۱۰۳.
- ↑ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۴۱۳؛ ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۷۳.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۷۱؛ تقی الدین حلی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ق۱، ص۲۷۷.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۲۲۳۱؛ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۵، ص۱۸۶.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۲۲۳۰؛ ابن کلبی، جمهرة النسب، ۱۴۰۷ق، ص۱۳۱.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۲۲۳۰؛ ذهبی، العقد الثمین، ۱۴۲۵ق، ص۱۶۷.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۳۵۸؛ ابن حبان، الثقات ۱۳۹۳ق، ج۷، ص۳۳۹؛ ذهبی، العقد الثمین، ۱۴۲۵ق، ص۱۶۸.
- ↑ ابن ابی الوفا، الجواهر المضیئة، مؤسسة الرسالة، ج۲، ص۷۰۸؛ ابن حبان، الثقات ۱۳۹۳ق، ج۷، ص۳۳۹؛ ذهبی، العقد الثمین، ۱۴۲۵ق، ص۱۶۸.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۷۱؛ قهپایی، مجمع الرجال، ۱۳۶۴ش، ج۵، ص۵۲.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۷۱؛ تقی الدین حلی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ق۱، ص۲۷۷.
- ↑ بغدادی، هدیة العارفین، ۱۹۵۱م، ج۱، ص۸۲۵.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، بی‌تا، ج۳، الکنی، ص۵۷؛ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۴۱۳.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۲۲۳۰؛ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۳۷۹.
- ↑ ابن ابی الوفا، الجواهر المضیئة، مؤسسة الرسالة، ج۲، ص۷۰۸؛ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۳۸.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۳۵۸؛ ابن ابی الوفا، الجواهر المضیئة، مؤسسة الرسالة، ج۲، ص۷۰۹؛ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۵، ص۱۸۶.
- ↑ ذهبی، العقد الثمین، ۱۴۲۵ق، ص۱۶۸.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، بیروت، ص۱۰۳.
- ↑ وکیع، أخبار القضاة، ۱۴۲۲ق، ص۶۰۱.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۳۵۸؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۲۹۷؛ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۵۰۱.
- ↑ وکیع، أخبار القضاة، ۱۴۲۲ق، ص۶۰۲؛ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۲۲۳۲.
- ↑ ذهبی، العقد الثمین، ۱۴۲۵ق، ص۱۶۸؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۸، ص۱۹۰؛ گروه علمی موسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۵۹.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۲۲۳۱؛ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۵۰۲؛ شبستری، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۹۵.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۲۲۳۱؛ قفطی، إنباه الرواة، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۹۰.
- ↑ جزری، غایة النهایة، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۸۸۵؛ ذهبی، العقد الثمین، ۱۴۲۵ق، ص۱۶۸.
- ↑ قفطی، إنباه الرواة، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۱.
- ↑ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۵، ص۱۸۶؛ صدیق حسن‌خان، أبجد العلوم، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۱۰۳؛ قفطی، إنباه الرواة، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۱.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۳۵۸.
- ↑ وکیع، أخبار القضاة، ۱۴۲۲ق، ص۶۰۱.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، بیروت، ص۱۰۳؛ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۵۰۲.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۴، ص۲۵۰؛ شبستری، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۹۵.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۲۲۳۱.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۴۰۹؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۹، ص۶۳.
- ↑ سزگین، تاریخ التراث العربی، ۱۴۱۲ق، قسم۱، ج۸، ص۲۰۲
- ↑ ذهبی، العقد الثمین، ۱۴۲۵ق، ص۱۶۷.
- ↑ ابن ابی الوفا، الجواهر المضیئة، مؤسسة الرسالة، ج۲، ص۷۰۹.
- ↑ ذهبی، العقد الثمین، ۱۴۲۵ق، ص۱۶۸؛ ابن ابی الوفا، الجواهر المضیئة، مؤسسة الرسالة، ج۲، ص۷۰۹.
- ↑ ذهبی، العقد الثمین، ۱۴۲۵ق، ص۱۶۸.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۲۲۳۱.
- ↑ ذهبی، العقد الثمین، ۱۴۲۵ق، ص۱۶۸.
- ↑ قفطی، إنباه الرواة، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۰.
- ↑ ابن ابی الوفا، الجواهر المضیئة، مؤسسة الرسالة، ج۲، ص۷۰۹.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۲۲۳۰-۲۲۳۱؛ ابن ندیم، الفهرست، بیروت، ص۱۰۳؛ شبستری، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۹۵.
- ↑ قفطی، إنباه الرواة، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۱.
- ↑ شبستری، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۹۵. سزگین، تاریخ التراث العربی، ۱۴۱۲ق، قسم۱، ج۸، ص۲۰۲؛ بغدادی، هدیة العارفین، ۱۹۵۱م، ج۱، ص۸۲۵.
- ↑ کحاله، معجم المؤلفین، ۱۳۷۶ق، ج۸، ص۱۲۶.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۲۹۷؛ قفطی، إنباه الرواة، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۰؛ شبستری، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۹۵.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۲۲۳۲.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۵۰۲.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۲۲۳۲.
- ↑ قفطی، إنباه الرواة، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۰.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۳۵۸؛ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۵۰۲؛ قفطی، إنباه الرواة، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۰.
- ↑ کان القاسم یقسّم أرزاقه إذا جاءته و لا یستحل أن یأخذ رزقا. وکیع، أخبار القضاة، ۱۴۲۲ق، ص۶۰۲.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۲۲۳۱.
- ↑ ابن خلکان، وفیات الأعیان، بیروت، ج۲، ص۲۰۰.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ص۶۲.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۲۲۳۱.
- ↑ ذهبی، العقد الثمین، ۱۴۲۵ق، ص۱۶۸؛ ابن ابی الوفا، الجواهر المضیئة، مؤسسة الرسالة، ج۲، ص۷۰۹.
- ↑ ابن ابی الوفا، الجواهر المضیئة، مؤسسة الرسالة، ج۲، ص۱۴۷.
- ↑ أنتم مسارّ قلبی، و جلاء حزنی، ابن ابی الوفا، الجواهر المضیئة، مؤسسة الرسالة، ج۲، ص۷۰۸.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، بیروت، ص۱۰۳؛ قفطی، إنباه الرواة، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۱.
- ↑ وکیع، أخبار القضاة، ۱۴۲۲ق، ص۶۰۱؛ قفطی، إنباه الرواة، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۱.
- ↑ گروه علمی موسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۶۰.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۳۸.
- ↑ ذهبی، العقد الثمین، ۱۴۲۵ق، ص۱۶۸.
- ↑ شبستری، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۹۵.
- ↑ سزگین، تاریخ التراث العربی، ۱۴۱۲ق، قسم۱، ج۸، ص۲۰۱.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۳۳۸.
- ↑ ذهبی، العقد الثمین، ۱۴۲۵ق، ص۱۶۸.
- ↑ گروه علمی موسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۶۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۷۱؛ تقی الدین حلی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ق۱، ص۲۷۷؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۲۹ق، ج۲۶، ص۳۱۶؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ص۶۲؛ قهپایی، مجمع الرجال، ۱۳۶۴ش، ج۵، ص۵۲؛ اردبیلی، جامع الرواة، ۱۴۰۳ق، ج۲ ؛ ص۲۲.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، بی‌تا، ج۲، القسم الثانی، ص۲۵.
- ↑ مرتضی، زبده المقال، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۱۷۱.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۲۸۴.
- ↑ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۴۱۳؛ شبستری، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۹۵؛ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۳۷۹.
- ↑ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۴۱۳؛ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۲۸۴.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۷۳؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۲۹۷؛ قفطی، إنباه الرواة، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۱؛ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۲۲۳۱
- ↑ ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۷۳.
- ↑ ابن ابی الوفا، الجواهر المضیئة، مؤسسة الرسالة، ج۲، ص۷۰۹ به نقل از ابن ابی حاتم
- ↑ شبستری، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۹۵.
- ↑ شبستری، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۹۴.
- ↑ یاقوت حموی، معجم الأدباء، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۲۲۳۰-۲۲۳۱؛ ابن ابی الوفا، الجواهر المضیئة، مؤسسة الرسالة، ج۲، ص۷۰۸؛ بغدادی، هدیة العارفین، ۱۹۵۱م، ج۱، ص۸۲۵.
منابع
- ابن ابی الوفا، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیئة فی طبقات الحنفیة، بی‌جا، مؤسسة الرسالة، چاپ دوم، بی‌تا.
- ابن حبان، محمد، الثقات، حیدر آباد دکن هند، دائرة المعارف العثمانیة، ۱۳۹۳ق.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت،دار صادر، ۱۳۲۵ق.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تقریب التهذیب، سوریه، دارالرشید، ۱۴۰۶ق.
- ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل أو اجتاز بنواحیها من واردیها و أهلها، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابن کلبی، هشام بن محمد، جمهرة النسب، بی‌جا، عالم الکتب، ۱۴۰۷ق.
- ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
- اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، بیروت،دار الأضواء، ۱۴۰۳ق.
- بغدادی، اسماعیل، هدیة العارفین، اسماء المؤلفین و آثار المصنفین، بیروت،دار إحیاء التراث العربی، ۱۹۵۱م.
- تقی الدین حلی، حسن بن علی، الرجال، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش.
- جزری، محمد بن محمد، غایة النهایة فی طبقات القراء، مصر، طنطا، دارالصحابة للتراث، ۱۴۲۹ق.
- حسینی، محمد بن علی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، قاهره، مکتبة الخانجی، ۱۴۱۸ق.
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ق.
- خوانساری، محمدباقر بن زین العابدین، روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات، قم، دهاقانی (اسماعیلیان)، ۱۳۹۰ق.
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی‌نا، بی‌جا، چاپ پنجم، ۱۴۱۳ق.
- ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، العقد الثمین فی تراجم النحویین، قاهره، دارالحدیث، ۱۴۲۵ق.
- ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق.
- زرکلی، خیر الدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.
- سزگین، فواد، تاریخ التراث العربی، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق.
- شبستری، عبدالحسین، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، قم، مؤسسة النشرالإسلامی، ۱۴۱۸ق.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.
- صدیق حسن‌خان، محمدصدیق، أبجد العلوم، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق.
- علیاری تبریزی، علی بن عبدالله، بهجة الآمال فی شرح زبدة المقال، تهران، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق.
- قفطی، علی بن یوسف، إنباه الرواة علی أنباه النحاة، بیروت، المکتبة العصریة، ۱۴۲۴ق.
- قهپایی، عنایةالله، مجمع الرجال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۳۶۴ش.
- کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت،دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۷۶ق.
- گروه علمی موسسه امام صادق(ع)، زیر نظر جعفر سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، رحلی، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
- مرتضی، بسام، زبدة المقال من معجم الرجال، بیروت، دارالمحجة البیضاء، ۱۴۲۶ق.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۲۹ق.
- وکیع، محمد بن خلف، أخبار القضاة، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۲۲ق.
- یاقوت حموی، یاقوت بن عبد الله، معجم الأدباء، بیروت، دارالغرب الإسلامی، ۱۹۹۳م.