محمد بن فضیل بن غزوان
| اصحاب امام صادق(ع)، محدث، راوی، مفسر و نویسنده امامی مذهب | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد بن فضیل بن غزوان الضبی |
| کنیه | ابوعبدالرحمن |
| لقب | الضبی |
| محل زندگی | کوفه |
| وفات | ۱۹۴ق |
| خویشاوندان سرشناس | فضیل بن غزوان |
| مذهب | امامیه |
| صحابی | امام صادق(ع) |
| اطلاعات حدیثی | |
| مشایخ | اعمش، حمزة الزیات |
| راویان از او | احمد بن حنبل، سفیان ثوری |
| اعتبار | ثقه |
محمد بن فُضَیل بن غَزوان الضَّبِّی از اصحاب امام صادق(ع) بود. وی محدث، راوی، مفسر و نویسنده امامی مذهب قلمداد شده است. ابن فضیل کتاب‌های زیادی در زمینه‌های مختلف علمی نگاشت. گفته شده است که او شیعه متعصبی بود و در مذهبش مبالغه می‌کرد.
محمد بن فضیل از عالمانی چون اعمش، حمزة الزیات و ابواسحاق شیبانی بهره برد. او را استاد احمد بن حنبل، سفیان ثوری و اسحاق بن راهویه دانسته‌اند.
عالمان علم رجال شیعه محمد بن فضیل را ثقه دانسته‌اند و حتی ادعا شده که در وثاقتش اتفاق‌نظر وجود دارد. عالمان اهل‌سنت نیز با اشاره به شیعه بودنش، او را فردی ثقه و مورد اعتماد معرفی کرده‌اند.
معرفی
محمد بن فضیل بن غزوان الضبی مشهور به ابن فضیل[۱] از اصحاب امام صادق(ع) بود.[۲] او از محدثان،[۳] راویان، مفسران و نویسندگان امامی مذهب[۴] دانسته شده است. کنیه‌اش ابوعبدالرحمن بود.[۵] گفته شده که وی از جایگاه بالایی در علم برخوردار بود.[۶]
محمد بن فضیل کتاب‌های زیادی در علم حدیث نگاشت[۷] چنان‌که کتاب‌های دیگری در زمینه‌های مختلف تفسیری، فقهی و اخلاقی نیز نوشته بود.[۸] کتاب الزکاة، کتاب الصیام، کتاب المناسک، کتاب الطهارة، کتاب الدعاء و کتاب الزهد[۹] از جمله تألیف‌های او دانسته شده است.
گفته شده است که او اهل عراق[۱۰] و شهر کوفه بود[۱۱] و از موالیان بنی ضبه[۱۲] محسوب می‌شد. در مورد زمان تولدش اطلاعاتی در دسترس نیست؛ اما وفات او را در سال‌های ۱۹۴ق،[۱۳] ۱۹۵ق[۱۴] و ۱۹۶ق[۱۵] ذکر کرده‌اند.
او راوی حدیث مفصلی[۱۶] در ذکر فضائل امام علی(ع) دانسته شده است.[۱۷] پدرش فضیل بن غزوان را نیز از عالمان و اصحاب امام صادق(ع) قلمداد کرده‌اند.[۱۸]
اساتید و شاگردان
محمد بن فضیل بن غزوان اساتید و شاگردان زیادی داشت.[۱۹] وی استاد احمد بن حنبل، سفیان ثوری[۲۰] اسحاق بن راهویه،[۲۱] علی بن المنذر الطریقی،[۲۲] محمد بن نمیر، إسحاق الحنظلی، قتیبة بن سعید، [۲۳] احمد بن عبدالجبار عطاردی، ایوب بن نوح بن دراج،[۲۴] احمد بن بدیل، علی بن حرب و دیگران[۲۵] بود و تعدادی روای از او روایت نقل کرده‌اند.[۲۶]
او از پدرش فضیل، اعمش،[۲۷] یحیی بن سعید انصاری،[۲۸] عاصم الأحول، ابواسحاق شیبانی، هشام بن عروه، ابراهیم الهجری و دیگران[۲۹] روایت نقل کرده است. او علم قرائات را از حمزة الزیات که از عالمان علم قرائت بود، آموخت.[۳۰]
مذهب و وثاقت
مورخان و عالمان علم رجال محمد بن فضیل بن غزوان را شیعه قلمداد کرده‌اند و حتی گفته شده است که او شیعه متعصبی بود[۳۱] و در مذهبش مبالغه می‌کرد.[۳۲]
شیخ طوسی و دیگران او را ثقه دانسته‌اند.[۳۳] نمازی شاهرودی نویسنده کتاب مستدرکات علم رجال معتقد است که در وثاقتش اتفاق نظر وجود دارد.[۳۴]
او از عالمان خوش‌نام نزد اهل‌سنت بوده[۳۵] و افرادی چون ذهبی[۳۶] و ابن حجر عسقلانی او را از شیعیان ثقه و مورد اعتماد معرفی کرده‌اند.[۳۷] برخی دیگر از عالمان اهل‌سنت او را عالمی صدوق،[۳۸] عارف[۳۹] و کثیر الحدیث[۴۰] معرفی کرده و گفته‌اند که فردی حسن الحدیث بود.[۴۱]
شبستری از عالمان علم رجال شیعه معتقد است که اهل‌سنت نیز در وثاقتش اتفاق‌نظر دارند.[۴۲] هرچند برخی از عالمان اهل‌سنت علی‌رغم آنکه به وثاقتش اذعان کرده‌اند؛ اما به‌خاطر مذهبش، او را منحرف خوانده[۴۳] و اعتنایی به احادیث او نکرده‌اند.[۴۴]
پانویس
- ↑ ذهبی، الإعلام بوفیات الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۲۶؛ ابن قانع بغدادی، معجم الصحابة، ۱۴۲۴ق، ج۶، ص۲۲۵۱.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۹۲؛ حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۰۲ق، ص۱۳۸.
- ↑ بغدادی، هدیة العارفین، ۱۹۵۱م، ج۲، ص۹؛ کحاله، معجم المؤلفین، ۱۳۷۶ق، ج۱۱، ص۱۳۱
- ↑ شبستری، الفائق، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۶۷.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۳۶۱؛ ابن قانع بغدادی، معجم الصحابة، ۱۴۲۴ق، ج۶، ص۲۲۵۱؛ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۵۸۲؛ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۴۲؛ بصری، فائق المقال، ۱۴۲۲ق، ص۱۵۶.
- ↑ حسینی حلی، زبده الاقوال، ۱۴۲۸ق، ص۵۱۵.
- ↑ سزگین، تاریخ التراث العربی، ۱۴۱۲ق، قسم۱، ج۱، ص۱۷۷.
- ↑ داودی، طبقات المفسرین، بیروت، ج۲، ص۲۲۶، شبستری، الفائق، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۶۸.
- ↑ شبستری، الفائق، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۶۷؛ بغدادی، هدیة العارفین، ۱۹۵۱م، ج۲، ص۹.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۸، ص۳۸۲.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۸، ص۳۸۲؛ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۳۷؛ سزگین، تاریخ التراث العربی، ۱۴۱۲ق، قسم۱، ج۱، ص۱۷۷.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۸، ص۳۸۲؛ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۳۷.
- ↑ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۵۸۲.
- ↑ ذهبی، الإعلام بوفیات الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۲۶؛ مامقانی، تنقیح المقال، بی‌تا، ج۳، ص۱۷۲؛ شبستری، الفائق، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۶۸.
- ↑ نجار، تصحیح تراثنا الرجالی مع الترعیف بالمجهولین من رواته، ۱۴۱۰ق، ص۶۰۴.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۳۰۲
- ↑ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۴۳؛ ابن عقده کوفی، فضائل أمیرالمؤمنین(ع)، ۱۴۲۴ق، ص۶۰.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۴، ص۳۵۴.
- ↑ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۳۸.
- ↑ شبستری، الفائق، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۶۷؛ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۵۸۲؛ ابن ابی الوفا، الجواهر المضیئة، مؤسسة الرسالة، ج۳، ص۳۰۹.
- ↑ مازندرانی حائری، منتهی المقال، ۱۴۱۶، ج۶، ص۱۶۰.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۸، ص۳۸۲.
- ↑ ابومخرمه، قلادة النحر، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۳۲۴.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۲۶۳.
- ↑ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۳۸.
- ↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۳۲۲.
- ↑ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۵۸۲.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۸، ص۳۸۲.
- ↑ برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به: امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۳۸.
- ↑ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۳۲.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۹، ص۵۱۵ از ابوداود
- ↑ سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۸، ص۳۸۲؛ مازندرانی حائری، منتهی المقال، ۱۴۱۶، ج۶، ص۱۶۰.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ۲۹۲؛ حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۰۲ق، ص۱۳۸؛ قهپایی، مجمع الرجال، ۱۳۶۴ش، ج۶، ص۲۲؛ بصری، فائق المقال، ۱۴۲۲ق، ص۱۵۶.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۲۸۷؛ نمازی شاهرودی، مستطرفات المعالی، ۱۴۲۲ق، ص۳۹۱.
- ↑ برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به: مظفر، الإفصاح، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۷۴-۴۷۵.
- ↑ ثقة شیعی
- ↑ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۹، ص۴۰۶.
- ↑ ابن ابی الوفا، الجواهر المضیئة، مؤسسة الرسالة، ج۳، ص۳۰۹.
- ↑ ابن قانع بغدادی، معجم الصحابة، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۲۴۶۴.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۳۶۱.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۹، ص۵۱۴. به نقل از احمد بن حنبل.
- ↑ شبستری، الفائق، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۶۷.
- ↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۳۲۲.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۳۶۱.
یادداشت
منابع
- ابن ابی الوفا، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیئة فی طبقات الحنفیة، بی‌جا، مؤسسة الرسالة، چاپ دوم، بی‌تا.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت، دار صادر، ۱۳۲۵ق.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
- ابن عقده کوفی، احمد بن محمد، فضائل أمیرالمؤمنین(ع)، قم، دلیل ما، ۱۴۲۴ق.
- ابن قانع بغدادی، عبد الباقی، معجم الصحابة، بیروت،دار الفکر، ۱۴۲۴ق.
- ابو مخرمه، عبدالله طیب بن عبد الله، قلادة النحر فی وفیات أعیان الدهر، بیروت، دارالمنهاج، ۱۴۲۸ق.
- امین، محسن، أعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- بصری، احمد بن عبدالرضا، فائق المقال فی الحدیث و الرجال، قم، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۴۲۲ق.
- بغدادی، اسماعیل، هدیة العارفین، اسماء المؤلفین و آثار المصنفین، بیروت،دار إحیاء التراث العربی، ۱۹۵۱م.
- حسینی، محمد بن علی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، قاهره، مکتبة الخانجی، ۱۴۱۸ق.
- حسینی حلی، حسین بن کمال الدین ابرز، زبدة الأقوال فی خلاصة الرجال، قم، موسسه علمی فرهنگی‌دار الحدیث، ۱۴۲۸ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم، مرکز نشر آثار الشیعة، ۱۴۱۰ق.
- داودی، محمد بن علی، طبقات المفسرین، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
- ذهبی، محمد بن احمد، الإعلام بوفیات الأعلام، بیروت، مؤسسة الکتب الثقافیة، ۱۴۱۳ق.
- سزگین، فواد، تاریخ التراث العربی، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق.
- سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الأنساب، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیة، ۱۳۸۲ق.
- شبستری، عبدالحسین، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، قم، مؤسسة النشرالإسلامی، ۱۴۱۸ق.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دارالثقافة، ۱۴۱۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.
- صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، بیروت، دارالنشر، چاپ دوم، ۱۴۰۱ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، رجال العلامة الحلی، قم، الشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۲ق.
- قهپایی، عنایةالله، مجمع الرجال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۳۶۴ش.
- کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۷۶ق.
- مازندرانی حائری، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال فی أحوال الرجال، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، رحلی، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
- مظفر، محمد حسن، الإفصاح عن أحوال رواة الصحاح، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۲۶ق.
- نجار، محمد علی، تصحیح تراثنا الرجالی مع التعریف بالمجهولین من رواته، قم، موسسة‌دار الهجرة، ۱۴۱۰ق.
- نمازی شاهرودی، علی، مستطرفات المعالی، تهران، موسسه نبأ، ۱۴۲۲ق.
- نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، فرزند مولف، ۱۴۱۴ق.