الصراط المستقیم الی مستحقی التقدیم (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علی بن یونس بیاضی (متوفای ۸۷۷ق) |
| موضوع | امامت |
| سبک | کلام |
| زبان | عربی |
| مجموعه | یک جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | المكتبة الحيدرية |
| تاریخ نشر | ۱۳۸۴ق |
ألصّراطُ المُستقیم إلی مُستّحّقی ألتّقدیم کتابی کلامی و به زبان عربی نوشته عالم شیعه علی بن محمد نباطی بیاضی (متوفای ۸۷۷ق) در اثبات امامت ائمه اطهار(ع) است. از این رو نام آن را «راه درست برای دستیابی به کسانی که سزاوار مقدم‌داشتن، هستند» گذاشته است. عنوان «الصراط المستقیم» نام انحصاری این اثر نیست، زیرا در کتب فهارس، کتاب‌های زیادی با این عنوان یافت می‌شود.
مؤلف
شیخ زین الدین، ابومحمد، علی بن محمد نباطی بیاضی عالمی فاضل و محقق، فقیه، مفسر و متکلم بوده و در عین حال ادیبی فرزانه و شاعر بوده است. همچنان که با اندک تأملی در آثار او به خوبی جنبه‌های فراوان علمی و روحی او بر انسان آشکار می‌گردد. گاهی از وی به طور اختصار با نام علی بن یونس یاد شده است.[۱]
تاریخ ولادت او مشخص نیست؛ اما آنچه آقا بزرگ تهرانی نیز تأیید کرده ولادت او را در حدود سال‌های ۸۰۴ یا ۸۰۵ هجری نشان می‌دهد. وی در سال ۸۷۷ق از دنیا رفت.[۲]
موضوع
موضوع اصلی این کتاب، کلام و عقائد است ولی به منظور اثبات امامت و خلافت امام علی(ع) بخشی از فضائل و مناقب ائمه را ذکر می‌کند.
الصراط‌المستقیم الیٰ مستحقی‌التقدیم در اثبات امامت علی(ع) است که در سال ۸۵۴ق نگاشته شد. مشهورترین اثر بیاضی است. وی آن را، از حیث کثرت استناد، به کتب فریقین، از دیگر کتاب‌ها ممتاز می‌داند.[۳]تهرانی در الذریعه گفته که منظور راه مستقیم(صراط مستقیم) به سوی کسی است که استحقاق و شایستگی مقدم داشتن در امامت و خلافت را داراست.[۴]
انگیزه تألیف
علی بن یونس عاملی انگیزۀ خود را از تألیف این کتاب چنین بیان می‌کند که وقتی بنا به فرمودۀ قرآن کریم، کمال ایمان با معرفت ائمۀ زمان به دست می‌آید، پس در هر زمان واجب است تمام همت و تلاش برای آن مصروف شود؛ چرا که استمرار بر ایمان واجب است. از این‌رو، عالمان ما در این موضوع کتاب‌هایی را نگاشته‌اند. مؤلف تصریح می‌کند که من نیز دوست داشته در این موضوع، کتابی تألیف کنم که نه مختصر و کم‌مایه باشد و نه سخت و گسترده و از تألیفات شیعه و سنی مطالبی را بیاورم تا از زیاده‌گویی بی‌نیاز سازد.[۵]
مطالب کتاب
این اثر که سبب شهرت بیاضی شده است، درباره مسائل مهم کلامی مانند: اثبات واجب الوجود و صفات او، جبر و تفویض، وجوب بعثت، عصمت پیامبران، معجزه، اثبات وصی و صفات او، اثبات امامت علی(ع)، وجوب عصمت امام، نص پیامبر(ص) بر امامت علی(ع) و اولادش، علائم ظهور امام مهدی(عج)، ردّ شبهات وارد شده بر شیعه امامیه بحث کرده است.
به گفته مؤلف الذریعة، تألیف این کتاب در سال ۸۵۴ق صورت گرفته است.[۶] از ۱۷ باب کتاب، آنچه بیشتر به زندگی امامان ارتباط دارد، عبارت است از:
- باب پنجم: کرامات علی(ع)
- باب هفتم: مناقب آن حضرت
- باب هشتم:آیاتی از قرآن درباره امامت امام علی(ع)
- باب نهم: نصوصی از پیامبر (ص) درباره امیرالمؤمنین(ع)
- باب دهم: در نصوص و کرامات ائمه
- باب یازدهم: نصوص و کرامات امام زمان(عج) و حکومت آن حضرت
- باب سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم: پاسخ شبهات درباره ائمه[۷]
نویسنده کتابش را با بحث اثبات واجب آغاز کرده (هر چند غرض کتاب مباحث امامت است) به این سبب که توحید از مباحث اساسی است که مقدمه مباحث عدالت خداوند است[۸] باب اول کتاب اشاره‌ای است به اثبات واجب و صفات او. نویسنده از دو راه واجب را اثبات می‌کند ۱ - از راه حدوث غیر خدا که حدوث غیر خدا نیز با تغییراتشان ثابت می‌شود. ۲- از راه ناتوانی ممکن برای ایجاد؛ زیرا ممکن به تنهایی قدرت ایجاد چیزی را ندارد و تنها می‌تواند اَعراضی را در محدوده چیزهایی که توسط غیر خودش موجود شده‌اند ایجاد کند. خداوند قادر است زیرا اگر مجبور باشد یا باید خودش حادث باشد و یا جهان قدیم باشد و هر دو باطل است و قدرتش نیز فراگیر است چون مجرد است و غیر خدا همه در علتِ احتیاج به خدا که همان حدوث است شریک هستند. نویسنده در ادامه به دیگر صفات خداوند اشاره کرده است مانند: علم، اراده، سمیع و بصیر بودن، یگانگی، اتحاد صفات با ذات، عدالت و نیز حکمت که منشأش بی نیازی اوست.[۹] بخش پایانی کتاب پاسخ به بر خی شبهات اهل سنت درباره برخی از کارهایی است که شیعیان انجام می دهند مانند: جمع بین نماز ها (خواندن نماز ظهر و عصر و مغرب وعشا با هم)، گذاشتن جَریدتَیْن(دو شاخه چوب تازه درخت همراه میت در قبر)، سجده کردن در نماز برروی چیزی، ...پایان بخش کتاب اشعاری است که نویسنده در باره کتاب خودش سروده است
در باره دین استوار صحیفه‌هایی جمع کردم که خالق با عظمت مرا به این کار هدایت کرد و برای امیرالمؤمنین(ع) در این کتاب نکات لطیفی را نوشتم که کور دلیِ جاهل را به بینایی تبدیل می‌کند. [۱۰]
منابع کتاب
مؤلف به بسیاری از کتب اهل سنت مراجعه کرده و به آن‌ها استدلال می‌کند. چنانکه در مقدمه ۵۲ منبع را ذکر می‌کند که مستقیما از آن‌ها استفاده کرده و ۲۳۰ عنوان کتاب را هم ذکر کرده که مطالب آن‌ها را به نقل از دیگران آورده است.
الکشاف زمخشری، منهاج المحدثین نووی، بغیة الطالبین گنجی شافعی، ملل و نحل (شهرستانی)، الاستیفاء، تلخیص الشافی، تهذیب و المفصح شیخ طوسی، فرق الشیعة حسن بن موسی نوبختی، المسترشد ابن رستم طبری، مجمع البیان طبرسی، الاحتجاج طبرسی، کتاب سلیم بن قیس، نهج الحق حلی، الارشاد، العیون و المحاسن شیخ مفید، الطرائف ابن طاووس، الإستیعاب ابن عبدالبر، مطالب السوول ابن طلحه شافعی، عیون الاخبار شیخ صدوق و دهها کتاب دیگر از منابع مستقیم بیاضی در این کتاب است.[۱۱]
اهمیت
این اثر در میان بزرگان شیعه جایگاه خاصی داشته و از او نقل قول کرده‌اند. صاحب روضات الجنات این کتاب را پس از الشافی سید مرتضی، بهترین اثر کلامی و حتی از جهاتی مقدم بر آن دانسته است.[۱۲] و علامه مجلسی در جای جای بحار از آن استفاده کرده است.[۱۳]
بیاضی از ۲۸۰ اثر در این کتاب نام برده و از حدود ۵۰ اثر به‌طور مستقیم نقل کرده است. این اثر از مصادر بحار و از منابع الغدیر به شمار می‌آید، که علامه امینی به آن علاقه بسیار داشت و برای دستیابی به آن کوشش بسیار کرد و یافتن آن را از عنایات و الهامات اهل بیت (ع) شمرده است.
این کتاب از همان آغاز نگارش توسط خود نویسنده و شاگردان وی مورد استفاده قرار گرفت، در عصر حاضر نیز متکلمان شیعه بدان توجه دارند.[۱۴]
چاپ
تنها چاپ این کتاب به تحقیق محمدباقر بهبودی در سال ۱۳۸۴ق در مکتبه مرتضویه انجام شده که جلد اول آن، مقدمه‌ای از آیت الله مرعشی نجفی است و جلد دوم، مقدمه‌ای از آقا بزرگ تهرانی دارد.
پانویس
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص۲۰۰.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۵،ص۳۶.
- ↑ بیاضی، الصراط المستقیم، ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۲-۳
- ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۲۶.
- ↑ بیاضی، الصراط المستقیم، ۱۳۸۴ق، ج ۱، ص۲.
- ↑ تهرانی، الذریعة،۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۳۶.
- ↑ بیاضی، الصراط المستقیم، ۱۳۸۴ق، ج ۱، ص۱۳ - ۱۹.
- ↑ . نباطی، الصراط المستقيم إلى مستحقي التقديم، ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۲۰.
- ↑ نباطی، الصراط المستقيم إلى مستحقي التقديم، ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۲۰-۲۱.
- ↑ نباطی، الصراط المستقيم إلى مستحقي التقديم، ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۲۹۳-۲۹۴.
- ↑ بیاضی، الصراط المستقیم، ۱۳۸۴ق، ج ۱، ص۴ - ۱۱.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۷۰ش، ج ۴، ص۳۵۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۱، ص۱۵.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج۴ ص۱۳۰، ج۶، ص۲۱۳.، نیز یزدی حائری، ج۲، ص۱۲۵.
منابع
- بیاضی، علی، الصراط المستقیم، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۴ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
- خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۳۹۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- مرکز تحقیقات علوم اسلامی، نرم افزار سیره معصومان.