سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی

سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی (۱۲۷۶-۱۳۶۹ش/۱۳۱۵ - ۱۴۱۱ق) از مراجع تقلید شیعه پس از آیت‌الله بروجردی است. مرعشی، از شاگردان عبدالکریم حائری یزدی و آقا ضیاء عراقی بود و نیز از درس سید علی قاضی طباطبایی، سید احمد کربلایی و میرزا جواد ملکی تبریزی بهره برد. گرایش سیاسی او موافق با آیت‌الله خمینی بود و این روحیه در بارزترین شاگردانش نیز دیده می‌شود.

سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی

اطلاعات فردی
نام کامل	سید شهاب‌الدین بن سید محمود مرعشی
نسب	سادات مرعشی
تاریخ تولد	۲۰ صفر ۱۳۱۵ق / ۱۲۷۶ش
محل زندگی	عراق • ایران
تاریخ وفات	۷ شهریور سال ۱۳۶۹ش / ۷ صفر ۱۴۱۱ق
محل دفن	کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی
شهر وفات	قم
خویشاوندان سرشناس	سید محمود مرعشی • عباسعلی عمید زنجانی • علی فاضل لنکرانی • سیدعباس موسوی حرمی
اطلاعات علمی
استادان	علی اکبر حکمی یزدی • آقا ضیاء عراقی • شیخ عبدالکریم حائری یزدی • میرزا مهدی آشتیانی • سیدعلی قاضی • محمدجواد بلاغی • محمدحسین تهرانی • میرزا جواد ملکی تبریزی• سید احمد کربلایی
شاگردان	سید مصطفی خمینی • مرتضی مطهری • محمد مفتح • سید محمد حسینی بهشتی • محمد صدوقی • سید محمدعلی قاضی • سید محمود طالقانی • حسین نوری همدانی • امام موسی صدر • سید مرتضی عسکری
محل تحصیل	نجف • ری • مشهد • اصفهان • قم
اجازه اجتهاد به	سید رضی شیرازی
تألیفات	بیش از ۱۵۰ کتاب و رساله
سایر	مرجع تقلید • مکاتبه و مناظره با دانمشندان مذاهب مختلف • ۶۰ سال اقامه نماز جماعت حرم حضرت معصومه (س)
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی	حمایت از امام خمینی • واکنش به لایحه کاپیتولاسیون • حمایت از انقلاب اسلامی ایران
اجتماعی	تأسیس کتابخانه • تأسیس مدارس مرعشیه، شهابیه، مهدیه و مؤمنیه • احداث مراکز عام المنفعه مانند مسجد، حسینیه، درمانگاه و... در ایران و سایر کشورهای اسلامی • بازسازی و تعمیر مرقد محمدباقر مجلسی • احداث واحدهای مسکونی برای طلاب در قم

مرعشی نجفی، کتابخانه‌ای را در قم تاسیس کرد که امروزه از لحاظ تعداد و کیفیت نسخه‌های خطی کهن اسلامی، نخستین کتابخانه ایران و سومین کتابخانه جهان اسلام به شمار می‌رود. او مدرسه‌های مرعشیه، شهابیه، مهدیه و مؤمنیه را در قم تأسیس کرد.

موارد مشهور تألیفات مرعشی، تعلیقات احقاق الحق، مشجرات آل الرسول، طبقات النسابین و حاشیه بر عمدة الطالب است. او برای نوشتن برخی کتاب‌های خود به کشورهای مختلفی سفر کرد و با دانشمندان ادیان مختلف به گفتگو نشست. مرعشی بنا به وصیتش، در کتابخانه‌اش دفن شد. عمید زنجانی داماد آیت الله مرعشی نجفی بود.

زندگی

مرعشی از سادات مرعشی است که پس از سی و سه واسطه به امام سجاد(ع) می‌رسد. پدر وی، سید محمود مرعشی (متولد ۱۲۷۰ق)، و مادرش، نوه سید مهدی حسینی بود.

سید شهاب‌الدین، در ۲۰ صفر سال ۱۳۱۵ق. (۱۲۷۶ شمسی) در نجف به دنیا آمد. وی در ۸ جمادی‌الاول ۱۳۴۵ق با یکی از دختر عموهای خود به نام گوهرتاج ازدواج کرد و از او صاحب دختری شد اما این زندگی مشترک دوام نیافته به جدایی انجامید. همسر دوم‌اش دختر سید عباس فقیه مبرقعی رضوی قمی (متوفی ۱۳۳۵ ه‍.ق) بود.

آیت الله مرعشی نجفی؛ در حال مشارکت در انجام کارهای خانه

همسرداری

همسر آیت الله مرعشی نجفی: مدت شصت سال با آیت‌الله مرعشی زندگی کردم و در این مدت هیچ‌گاه نسبت به من با تحکّم سخن نگفت و رفتاری تند و خشونت‌آمیز با من نداشت و با عصبانیت صحبت و رفتار نکرد. تا آن‌زمان که خود قادر به حرکت و انجام کاری بود اجازه نمی‌داد دیگر اعضای خانواده برایش کاری انجام دهند حتی هنگامی که تشنه می‌شد خود بلند می‌شد و به آشپزخانه می‌رفت و آب می‌آشامید و این تقاضا را با من در میان نمی‌گذاشت. غیر از این که همسری مهربان و دوست داشتنی بود، همچون مونسی صمیمی با من همکاری دلسوزانه داشت و در کارهای منزل یاری‌ام می‌کرد. بسیاری از اوقات در امور آشپزخانه از قبیل طبخ غذا، پاک کردن سبزی، تمیز کردن ظروف و وسایل و نیز شستن میوه‌ها به من کمک می‌کرد.

گلی زواره، جامع فضل و فضیلت، ص۲۶.

مرعشی نجفی چهار پسر و چهار دختر دارد؛ سید محمود (متولد ۱۳۲۰ ش)، سید محمدکاظم (متولد ۱۳۲۲ ش)، سید محمد جواد (متولد۱۳۲۶ ش) و سید امیرحسین، پسرانش و عباسعلی عمید زنجانی، علی فاضل لنکرانی (برادر بزرگ فاضل لنکرانی)، سید عباس موسوی حرمی و سید خلیل میری تهرانی دامادهایش هستند. نقل شده مرعشی گاهی شب‌ها با نقل داستانی، ذکر خاطرات خودش و یا شرح گوشه‌هایی از زندگی بزرگان و در نهایت هم گفتن یک روایت، فرزندان را آماده خواب می‌کرد.

تحصیلات

آیت الله مرعشی در جوانی

سیدشهاب‌الدین به دست پدرش در حرم امام علی(ع) لباس روحانیت پوشید. وی پیش جده پدری‌اش شمس اشرف بیگم، قرآن مجید و ادبیات عرب را تا کتاب مغنی اللبیب آموخت. همچنین نزد پدرش مقدمات برخی علوم را آموخت. پس از آن، پدرش او را برای فراگیری علوم ریاضی، هندسه، جغرافیا و... به مدارس جدید فرستاد. شهاب‌الدین پس از ۵ سال با رتبه اول موفق به اخذ گواهی‌نامه عالی آن زمان شد. او پس از اتمام دوره، برخی علوم جدید را پیش اساتید خصوصی یاد گرفت، به طب علاقمند شد و برخی کتاب‌های طبی را پیش پدرش و برخی را پیش میرزا محمد علی معروف به مؤید الاطبا فراگرفت. وی در شانزده سالگی به تفسیر علاقمند شد و همت‌اش را صرف یادگیری علوم دینی کرد. او پس از تحصیل علوم مختلف در نجف به ایران آمد و در ری، مشهد، اصفهان و قم هم از اساتید دیگری بهره گرفت.

سفرها و مناظرات

شهاب الدین در سال ۱۳۳۶ق در ۲۱ سالگی به سامرا سفر کرد و حدود سه سال آنجا بود و با عبدالسلام کردستانی و شیخ نورالدین شافعی ملاقات و بحث داشت. در ۱۳۴۰ق به کاظمین و بغداد رفت و با سیدابراهیم رفاعی بغدادی ملاقات داشت و همچنین به کربلا رفت و از عبدالهادی مازندرانی اجازه شفاهی گرفت و با موسی اسکویی، محمد ثقة‌الاسلام تبریزی و برادرش، علی که از رؤسای شیخیه بودند ملاقات و مناظره کرد.

او به شهرهای دیگر عراق چون حله، موصل، العمارة، کوت، بصره، کوفه، مسیب، دجیل، زبیر و... سفر کرد و در سفری که به هندوستان داشت در بمبئی با مشاهیر مذاهب بودایی ملاقات کرد.

او مکاتبات متعددی با علامه شیخ طنطاوی جوهری مصری، رئیس جمعیت اخوت اسلامی مصر داشته است و کتاب ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین را به او هدیه کرده است.

سفر به ایران

مرعشی در ۲۱ محرم سال ۱۳۴۲ق از نجف به ایران مهاجرت کرد و در ۶ صفر همین سال وارد کرمانشاه شد از آنجا به همدان، زنجان و تبریز رفت و با اقوام دیدار کرد. او در کرمانشاه از شیخ هادی فرزند عبدالکریم کرمانشاهی اجازه شفاهی روایت گرفت. در همدان با سید عبدالحسین فرزند سید فاضل لاری دیدار کرد و از او اجازه روایت گرفت و نسخه خطی نادری را از وی خریداری کرد. سپس به قصد زیارت امام رضا(ع) راهی مشهد شد. او در ۲۱ جمادی‌الثانی سال ۱۳۴۳ق. به تهران رفت و چند ماهی از اساتید ری بهره برد. وی در ۷ شعبان ۱۳۴۳ق. وارد قم شد و به درخواست عبدالکریم حائری یزدی در این شهر ساکن و مشغول به تدریس شد. او در ۱۳۴۵ق. در قم با دستور عبدالکریم حائری به استقبال شاعر و فیلسوف هندی، رابیندارات تاگور رفت و مباحثاتی با او انجام داد. مرعشی با رحلت آیات سه‌گانه، صدر، حجت و خوانساری به عنوان یکی از مراجع تقلید شناخته شد و نخستین رساله‌ عملیه‌اش در سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۳ ه‍.ق انتشار یافت. پس از رحلت سید حسین طباطبایی بروجردی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی به عنوان یکی از مراجع مطرح شد.

عدم سفر به مکه برای حج

مرعشی، برای انجام سفر حج، مستطیع نشد و به درخواست گروهی از تاجران مبنی بر تأمین هزینه حج‌اش پاسخ منفی داد. مرعشی در پاسخ به شخصی که از او پرسید: با وجود این که وجوهاتی در اختیارتان می‌باشد و مبالغی از آن را به طلاب و فقرا و دیگران می‌دهید، چطور برای حج واجب مستطیع نمی‌باشید؟ گفت: این پول‌ها مال من نیست؛ سهم امام و سادات است، کفاره روزه و مانند آن است و هرکدام باید جای خودش مصرف شود. زمانی به حج می‌روم که از دسترنج خودم پولی به دست آورده باشم. بعد از وفات‌اش بیش از صد حج به نیابت‌اش انجام گرفت.

اساتید

• ادبیات

1. جده‌اش: شمس اشرف بیگم
2. پدرش: سید محمود مرعشی
3. مرتضی طالقانی
4. سید محمدکاظم خرم‌آبادی موسوی نجفی
5. محمود حسینی مرعشی شوشتری

---

• تفسیر

1. محمد حسین شیرازی
2. شمس‌الدین شکویی
3. ابوالحسن مشکینی اردبیلیی
4. سیدآقا شوشتری
5. محمدجواد بلاغی نجفی
6. فرج‌الله تبریزی

---

• فقه و اصول

1. سید آقا شوشتری، شرح لمعه
2. ابوالحسن مشکینی اردبیلی، کفایة الاصول
3. نعمت‌الله لاریجانی، قوانین الاصول
4. محمدحسین بن محمدخلیل شیرازی، من لایحضره الفقیه
5. احمد آل کاشف الغطاء (متوفی ۱۳۴۴ق.)
6. سید محمدرضا مرعشی رفسنجانی
7. غلامعلی قمی
8. حبیب‌الله اشتهاردی
9. میرزا حسن رشتی
10. محمدباقر قائنی بیرجندی
11. میرزا آقا اصطهباناتی
12. سید علی طباطبایی
13. عبدالحسین مرندی
14. سید احمد بن محمد باقر بهبهانی حائری
15. علی‌اصغر تبریزی نجفی
16. محمد حسین بن علی شیخ العراقین
17. شیخ علی نجفی (نوه صاحب جواهر)
18. آقا ضیاء عراقی (متوفی ۱۳۶۱ق)، از اول اصول تا بحث مطلق و مقید
19. محمدحسین تهرانی (متوفی ۱۳۴۰ق)
20. عبدالکریم حائری یزدی (متوفی ۱۳۵۵ق)
21. محمدرضا مسجدشاهی (متوفی ۱۳۶۲ق)

---

• رجال

1. سید حسن صدر
2. عبدالله مامقانی
3. ابوالهدی کلباسی
4. شیخ موسی کرمانشاهی

---

• کلام

1. محمد اسماعیل محلاتی
2. محمدجواد بلاغی نجفی
3. سید هبةالدین شهرستانی

---

• حکمت و منطق

1. شمس‌الدین شکویی (منطق)
2. علی‌محمد نجف آبادی (متوفی ۱۳۳۲ق)
3. فاضل مشهدی (متوقی ۱۳۴۳ق)
4. محمدطاهر تنکابنی (متوفی ۱۳۶۰ق)
5. میرزا مهدی آشتیانی (متوفی ۱۳۷۲ق)

---

• اخلاق و عرفان

1. سید علی قاضی طباطبایی
2. سید احمد کربلایی
3. میرزا جواد ملکی تبریزی
4. علی‌اکبر حکمی یزدی
5. محمدحسین قمشه‌ای

---

• أنساب

1. پدرش (مشجرات سادات را به او آموخت)
2. سید محمد رضا فرزند سید علی مشهور به صائغ بحرانی غُرَیفی (متوفی ۱۳۳۹ق)
3. سید مهدی موسوی بحرانی (متوفی ۱۳۴۳ق)

تدریس و شاگردان

جلسه درس آیت الله مرعشی نجفی در حرم حضرت معصومه(س)

مرعشی ابتدا به تدریس سطح پرداخت و کتاب‌های معالم‌ الاصول، شرح لمعه، قوانین الاصول، فرائد الاصول، متاجر و کفایة الاصول را تدریس کرد. همچنین علاوه بر فقه و اصول در دانش‌هایی چون منطق، کلام، تفسیر، فلسفه، رجال، درایه و علم انساب حوزه درسی داشت. مجلس درس‌اش در مدرسه فیضیه، بقعه روی آب‌انبار صحن کوچک حرم حضرت معصومه(س) _اکنون راهرو آن صحن به مسجد اعظم قم است_، شبستان روبروی ایوان آیینه صحن بزرگ و در اواخر عمرش در مسجد بالاسر حرم، منزل و حسینیه آیت الله مرعشی نجفی که در کنار منزل‌اش بود تشکیل می‌گردید. این تدریس از سال ۱۳۴۳ق. تا آخرین روزهای عمرش ادامه داشت.

درس فقه مرعشی بر اساس شرایع الاسلام محقق حلی بود. در اواخر دوره تدریس، شاگردانش به هزار نفر می‌رسیدند و به همین جهت از بلندگو در درس استفاده می‌شد. سبک درس این‌گونه بود که در مقام بیان هر مسئله، ابتدا به بیان عنوان آن می‌پرداخت و سپس مدارک آن را برمی‌شمرد، پس از آن اقوال فقها و اصولی‌ها را بیان می‌کرد و به نقد و بررسی آن‌ها همت می‌گماشت. او فروعات بحث را هم مطرح می‌کرد و در پایان به ذکر تنبیهات مناسب با مسئله می‌پرداخت. از شاگردان درس‌های وی می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:.

جلسه درس آیت الله مرعشی نجفی در قم که اکنون راهرو مسیر صحن کوچک به مسجد اعظم است

• سید مصطفی خمینی
• مرتضی مطهری
• محمد مفتح
• سید محمد حسینی بهشتی
• محمد صدوقی
• سید محمدعلی قاضی طباطبایی
• سید محمود طالقانی
• شهاب‌الدین اشراقی
• مرتضی حائری
• حسین نوری همدانی
• امام موسی صدر
• ابوطالب تجلیل تبریزی
• سید مرتضی عسکری
• سید مهدی یثربی
• سید رضا صدر
• محمد شریف‌رازی
• محمدصادق حائری شیرازی
• سید محمدباقر سلطانی
• سید محمدباقر حجتی
• عباس زریاب خویی
• محمدتقی دانش پژوه
• علیرضا فیض
• حسین کریمان
• علی‌اصغر فقیهی
• علی پهلوانی تهرانی

آثار

مرعشی در طول زندگی خود موفق به تالیف بیش از ۱۵۰ کتاب و رساله شد. تالیفات او از نظر در دسترس قرار گرفتن برای عموم چند حالت دارند؛ برخی چاپ شده و در اختیار عموم قرار دارند، بخشی به صورت خطی باقی مانده‌اند، تعدادی از بین رفته‌اند و شماری از دست‌نوشته هایش که به صورت اوراق پراکنده بوده‌اند در حال تدوین و جمع‌آوری می‌باشند. برخی از تألیفاتش به شرح زیر است؛

• علوم قرآن

1. التجوید
2. الرد علی مدعی التحریف
3. حاشیه علی انوار التنزیل بیضاوی
4. سند القراء و الحفاظ
5. مقدمه تفسیر الدر المنثور سیوطی

• ادبیات

1. قطف الخزامی من روضة الجامی (حاشیه بر شرح کافیه جامی)
2. المعول فی امر المطول (حاشیه بر شرح تلخیص تفتازانی)
3. الفروق

• حدیث، ادعیه و زیارات

1. مفتاح احادیث الشیعة
2. حاشیه بر الفصول المهمة شیخ حر عاملی
3. حاشیه مختصر بر کتاب من لا یحضره الفقیه
4. مجموعه‌ای در ادعیه و زیارات
5. شرح دعای سمات
6. شرح زیارت جامع کبیره
7. مقدمه مفاتیح الجنان
8. شمس الامکنه و البقاع فی خیرة ذات‌الرقاع
9. فوایدی چند ر خصوص صحیفه کامله سجادیه

• اصول فقه و فقه

1. حاشیه بر فرائد الاصول شیخ انصاری
2. حذف الفضول عن المسالک
3. توضیح المسائل
4. راهنمای سفر مکه و مدینه
5. الغایة القصوی (حاشیه استدلالی بر عروة الوثقی)
6. مسارح الافکار فی توضیح مطارح الانظار (حاشیه بر تقریرات شیخ انصاری)
7. مصباح الناسکین (مناسک حج)
8. الصناعات الفقهية (فی مصطلحات الفقها)

• رجال، شرح حال و أنساب

1. التبصرة فی ترجمة مؤلف التکملة (در شرح حال میرزا محمد مهدی کشمیری)
2. تراجم اعیان السادة المرعشیین
3. سادات العلماء الذین کانوا بعد الالف من الهجرة
4. شرح احوال امامزاده سلطان علی فرزند امام باقر(ع)
5. رسالة طریفة در شرح حال شیخ محمد جعفر کمره‌ای
6. رساله‌ای در حالات نصر بن مزاحم منقری
7. الفوائد الرجالیه
8. وسیلة المعاد فی مناقب شیخنا الاستاذ
9. وفیات الاعلام
10. مشجرات آل رسول الاکرم یا مشجرات الهاشمیین (مفصل‌ترین کتاب او در أنساب)
11. رساله‌ای در خصوص سادات مدینه منوره
12. شجرنامه سادات حسینی کاشانی
13. مزارات العلویین
14. حاشیه بر بحر الانساب سید عمید الدین نجفی
15. کتابی در انساب و تبارشناسی غیر سادات

• کلام، منطق و علوم غریبه

1. ملحقات احقاق الحق
2. رفع الغاشیه عن وجه الحاشیه ملا عبدالله یزدی بر تهذیب المنطق تفتازانی
3. حاشیه بر کتاب سرخاب در رمل
4. حاشیه بر کتاب سرالمکنون
5. نسمات الصبا در فواید علم رمل، حروف، اوراد و اذکار

آیت الله مرعشی آثار دیگری هم به صورت سفرنامه، اجازات، اجوبة المسائل و مکاتبات دارد.

اقدامات فرهنگی اجتماعی

اقامه نماز جماعت آیت الله مرعشی نجفی در حرم حضرت معصومه(س)

• تأسیس کتابخانه و جمع‌آوری آثار خطی (که امروز کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی نام گرفته است)
• تأسیس حسینیه
• بازسازی مرقد محمدباقر مجلسی صاحب بحار الانوار
• تجدید بنای مسجد راه‌آهن قم که در جنگ جهانی دوم توسط متفقین به کلیسا تبدیل شده بود
• احداث مسجد راه‌آهن شهر ازنا
• تأمین هزینه بیمارستان کامکار قم از محل وجوهات شرعی
• تأسیس درمانگاه جدا در بیمارستان نکویی قم
• ساختمان بخش قلب بیمارستان نکویی
• مرکز توانبخشی و بهزیستی قم واقع در میدان امام به نام دارالشفای آل محمد(ص)
• احداث یکصد و چهل باب منزل مسکونی برای طلاب در انتهای خیابان آذر (طالقانی) قم
• احداث واحد موتور برق امامزاده سلطان علی اردهال کاشان
• تأسیس مساجد و حسینیه‌هایی در سایر کشورهای اسلامی
• کمک به سیل زدگان و زلزله زدگان و پناهندگان جنگ تحمیلی و مقروضین
• تأسیس مدرسه مهدیه، مؤمنیه، شهابیه،مرعشیه
• ۶۰ سال اقامه نماز جماعت در حرم حضرت معصومه
• مکاتبه با دانشمندان دیگر مذاهب و فرقه‌ها
• عهده‌داری منصب نقابت سادات(در زمان حضورش در نجف)

کتابخانه

مقالهٔ اصلی: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی

هسته اولیه این مرکز علمی و فرهنگی موقعی شکل گرفت که آیت الله مرعشی در نجف مشغول تحصیل بود. او با انجام نماز و روزه استیجاری، حذف یک وعده غذای روزانه، کاستن بخشی از مخارج زندگی و کار شبانه در کارگاه‌های برنج‌کوبی پس از فراغت از درس، برخی از نسخه‌های خطی این مجموعه را فراهم کرد.

مرعشی، معمولا چگونگی خرید کتاب را در پشت آن یادداشت می‌کرد. یادداشت پشت یکی از کتاب‌ها چنین است:

کتاب کشف اللغات و الاصطلاحات تألیف علامه عبدالرحیم بن احمد هندی بهاری حنفی مشهور به سور که به درخواست فرزندش شیخ شهاب‌الدین بهاری در سال ۱۱۶۰ق به نگارش درآمده و اندکی پس از اتمام آن زندگی را بدرود گفته است. این کتاب را با مزد دو سال نماز استیجاری که به نیابت از مرحوم میرزا محمد بزاز تهرانی قبول کرده‌ام، به مبلغ بیست روپیه بریتانیایی خریداری کردم. خداوند توفیق بر انجام کار دهد. شروع نماز از ابتدای روز ۲۱ ذی‌القعده سال ۱۳۲۲ق است. من دل‌شکسته، نویسنده این کلمات در حال گرسنگی به‌سرمی‌برم و مدت بیست ساعت است که نتوانسته‌ام قوتی به دست آورم تا با آن سد گرسنگی خود کنم، خداوند در کار همه گرفتاران گشایش فرماید، شهاب‌الدین حسینی مرعشی نجفی سنه ۱۳۴۲ق مدرسه قوام، یکی از مدارس مشهد جدم امیرالمؤمنین روحم فدای او باد.

با مهاجرت‌اش به ایران، مجموعه کتاب‌هایش نیز به ایران انتقال یافت و او در منزل شخصی به نگهداری و حفاظت آن‌ها مشغول شد و نسخه‌های دیگری را گردآوری کرد. او پس از تأسیس مدرسه مرعشیه در ۱۳۸۵ ه‍.ق نخست کتابخانه کوچکی در دو اتاق مدرسه ایجاد کرد. در سال ۱۳۴۴ شمسی کتابخانه جدید در طبقه سوم این مدرسه گشایش یافت. استقبال زیاد از این کتابخانه، باعث کمبود فضا شد و سرانجام در زمینی به مساحت هزار متر مربع کتابخانه‌ای ساخته شد و در ۱۵ شعبان ۱۳۹۴ قمری/ ۱۲ شهریور ۱۳۵۳ش، کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی با بیش از ۱۶۰۰۰ جلد کتاب خطی و چاپی افتتاح شد. با طرح‌های جدید و گسترش کتابخانه، این مرکز در فضای وسیع‌تر و با امکاناتی پیشرفته‌تر به خدمات خود ادامه داد و هم‌اکنون از لحاظ تعداد و کیفیت نسخه‌های خطی کهن اسلامی نخستین کتابخانه کشور و سومین کتابخانه در جهان اسلام به شمار می‌رود. اکنون حدود هشتاد هزار عنوان نسخه خطی و متجاوز از یک میلیون جلد کتاب چاپی در این کتابخانه وجود دارد.

فعالیت‌های سیاسی

واکنش به ماجرای انجمن‌های ایالتی و ولایتی

آیت الله سید شهاب الدین مرعشی در غائله انجمن‌های ایالتی و ولایتی از امام خمینی حمایت کرد. در ماجرای تصویب لایحه انجمن‌‌های ایالتی و ولایتی که در ۱۴ مهر سال ۱۳۴۱ هجری شمسی به تصویب هیئت دولت رسید، پس از توضیحات نخست وزیر وقت، اسدالله علَم، در پی تلگراف‌ها و نامه‌های سرگشادۀ اعتراض آمیز علما به شاه و نخست وزیر، سید شهاب الدین مرعشی نظر دولت را قانع کننده می‌دانند و بر آن می‌شوند که طی تلگرافی به دولت، تشکر خود را اعلام کند و مساله را پایان دهند، اما امام خمینی به وی نامه‌ای می‌نویسد که: «به عرض می‌رساند از قرار مسموع تلگراف نخست وزیر را می‌خواهید طبع و منتشر نمایید. بنده صریحاً عرض می‌کنم این انتشار بر خلاف صلاح اسلام و حوزه علمیه و خلاف خود جنابعالی است. من میل ندارم آقایان هتک شوند. من میل ندارم حوزه علمیه قم این قدر سبک و بی‌ارزش در این دولت و ملت قلمداد شود. با هر وسیله‌ای هست از طبع و انتشار این امر جلوگیری کنید تا خود دولت انتشار دهد. الان تلفن کنید، مطبعه طبع نکند و یا منتشر نکنند».

پشتیبانی از نهضت امام خمینی

وی همواره از نهضت امام خمینی حمایت کرد. بارها اعلامیه داد. در پی دستگیری امام خمینی در سال ۱۳۴۲، با ارسال اعلامیه شدید اللحنی به رژیم پهلوی، خواستار آزادی او شد.

آیت الله مرعشی و مرجعیت آیت الله خمینی

وی همراه مراجع تقلید و علما برای آزادی امام خمینی به تهران سفر کرد. وی در سال ۱۳۴۲ش، در پاسخ به نامه جمعی از طلاب در خصوص مرجعیت آیت الله خمینی گفت: «چنانچه کراراً اینجانب عقیده خود را اظهار کرده‎ ام، باز هم به موجب این سؤال عرض می‎کنم که حضرت آیت الله خمینی یکی از مراجع تقلید عالم تشیع هستند و از اساطین روحانیت اسلام و از مفاخر عالم تشیع».

واکنش به لایحه کاپیتولاسیون

اولین مرجعی که علیه کاپیتولاسیون در سال ۱۳۴۳ش به ایراد سخنرانی پرداخت، آیت ‌الله مرعشی نجفی بود. وی ساعت هشت صبح ۴ آبان ۱۳۴۳ پیش از سخنرانی آیت الله خمینی که در ساعت ده و نیم صبح همان روز ایراد شد، در جمع افراد حاضر در منزلش به سخنرانی پرداخت اما به علت کسالت، سخنرانی وی ناتمام ماند و بلافاصله مواضع ایشان در قالب یک اعلامیه منتشر شد. در بخشی از این اعلامیه آمده بود: « آخر در کجای دنیا سابقه دارد که برای رِقیّت و بردگی یک مشت ملت محروم همچون قانون وحشیانه‌ای را وضع کنند... من یقین دارم که عقلای ایران به وضع و حال ایران خندیده و این نوع تصویبات را رجوع به قهقرا و ارتجاع سیاه تفسیر خواهند کرد.».

موضعگیری در مقابل توهین روزنامه اطلاعات به امام خمینی

واقعه‌ای که جرقه اولیه انقلاب اسلامی را در ۱۹ دی سال ۱۳۵۶ش زد، چاپ مقاله‌ شخص مجعولی به نام رشیدی مطلق، تحت عنوان "ایران و استعمار سرخ و سیاه" در روزنامه اطلاعات بود. در این مقاله که اعتراضات گسترده مردم را به دنبال داشت، به امام خمینی توهین شده بود، آیت اللّه مرعشی در این باره موضع گیری سختی نمود.

صدور اطلاعیه پس از پیروزی انقلاب

وی با صدور اطلاعیه‌ای در روز پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ماه ۱۳۵۷، تشکر صمیمانه خود از ملت ایران اعلام کردند، وی شورای انقلاب و دولت موقت را تأیید کرد و در حادثه جنگ عراق علیه ایران، مردم را به دفاع مقدس فراخواند.

وفات

تشییع جنازه آیت الله مرعشی نجفی

آیت‌الله مرعشی نجفی در ۹۶ سالگی در ۷ شهریور ۱۳۶۹ش / ۷ صفر ۱۴۱۱ق رحلت کرد. او را بنا بر وصیت خودش در کتابخانه‌اش دفن کردند.سید محمود مرعشی فرزند او درباره این وصیت پدرش نقل می‌کند که گفته است: «حقیر با آنکه محل دفن مناسبی در حرم مطهر بی بی فاطمه معصومه (سلام الله علیها) برایم از سالیان قبل در نظر گرفته شده , لکن میل دارم در کنار کتابخانه عمومی زیر پای افرادی دفن شوم که به دنبال مطالعه علوم آل محمد (صلی الله علیه و آله) به این کتابخانه می آیند.»

بنا بر وصیتش، سجاده‌ای را که هفتاد سال بر آن عبادت کرده بود، لباسی که برای عزای امام حسین(ع) بر تن می‌کرد و خاکی را که از حرم امامان و امامزادگان جمع‌آوری کرده بود به همراهش دفن کردند

نگارخانه

• 

  نماز آیت الله مرعشی نجفی

• 

  آیت الله مرعشی بعد از نماز

• 

  آیت الله مرعشی؛ سجده شکر بعد از نماز

• 
• 

  در بستر بیماری

• 
• 

  دیدار محمد‌علی رجایی با آیت الله مرعشی

• 

  دیدار محمد‌علی رجایی با آیت الله مرعشی

• 

  دیدار سید محمد شیرازی و سید محمدصادق روحانی از آیت الله مرعشی

• 

  آیت الله مرعشی در انتخابات

• 

  سید احمد خمینی در دیدار از آیت الله مرعشی نجفی

• 
• 

  تدفین آیت الله مرعشی نجفی

• 

  مرقد آیت الله مرعشی

منابع

• گلی زواراه، غلامرضا، جامع فضل و فضیلت: مقالات و مقولاتی درباره کارنامه علمی و عملی حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، ۱۳۸۹ش.