واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)
| زمان | ۱۱ق |
|---|---|
| دوره | خلافت ابوبکر |
| مکان | مدینه - خانه حضرت فاطمه(س) |
| علت | تحصن برخی از صحابه‌ای که با ابوبکر بیعت نکردند در خانه فاطمه |
| اهداف | بیعت گرفتن از علی(ع) برای ابوبکر |
| عاملان | عمر بن خطاب، عبدالرحمان بن عوف و... |
| پیامدها | آتش زدن خانه فاطمه، سقط محسن و شهادت حضرت فاطمه(س) |
| مرتبط | محله بنی‌هاشم، شهادت حضرت فاطمه و تشییع حضرت زهرا |
واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س) به حضور عمر بن خطاب و همراهانش جلوی خانه حضرت فاطمه(س) برای فراخواندن علی بن ابیطالب و دیگر حاضران در خانه برای بیعت با ابوبکر اشاره دارد. بنابر نقل منابع شیعه و سنی، این واقعه که پس از رحلت پیامبر(ص) در (۲۸ صفر سال ۱۱ق) رخ داد، عمر بن خطاب تهدید کرد که اگر اهل خانه بیرون نروند خانه را آتش خواهد زد.
در کتاب سلیم بن قیس هلالی، اثبات الوصیة و تفسیر عیاشی از منابعِ نخستین شیعه، آمده است که در این واقعه که به شکستن و آتش زدن درِ خانه انجامید، (محسن) جنین فاطمه(س)، سِقط شد و پس از مدتی، فاطمه(س) به شهادت رسید. منابع اهل‌سنت آتش زدنِ در و آسیب دیدن فاطمه را انکار کرده و راویان آن را به رافضی بودن متهم کرده‌اند.
درباره عوامل بروز این واقعه گفته شده است که ابوبکر نیازمند بیعت امام علی(ع) بود تا جایگاه خلافت خود را مستحکم سازد. به‌گفته محمدهادی یوسفی غروی (زاده ۱۳۲۷ش)، پژوهشگر تاریخ اسلام، این واقعه حدود ۵۰ روز پس از رحلت پیامبر(ص) رخ داده است.
بنابر نقل کتاب سلیم و کتاب الامامة و السیاسة، فاطمه(س) در ملاقاتی که ابوبکر و عمر با او داشتند، با یادآوری حدیث بَضعة خدا را گواه گرفت که آن دو نفر او را آزرده و خشمگین کرده‌اند. در منابع اهل‌سنت از ابوبکر نقل شده که در آخرین لحظات عمرش گفت: کاش دستور ورود به خانه فاطمه را نداده بود.
جایگاه و اهمیت
ماجرای هجوم به خانه فاطمه پس از واقعه سقیفه و با هدف بیعت گرفتن از امام علی(ع) برای خلافت ابوبکر رخ داد،[۱] به شهادت فاطمه(س) انجامید،[۲] و از مسائل تاثیرگذار بر روابط شیعیان و اهل‌سنت بوده است. برخی از منابع نخستین شیعه همچون کتاب سلیم، اثبات الوصیة، تفسیر عیاشی و دلائل الامامة، واقعه هجوم و پیامدهای آن را گزارش کرده‌اند[۳] و در مقابل، منابع اهل‌سنت آتش زدنِ در و سقط شدن محسن را انکار کرده و راویان آن را رافضی و غیرموثق خوانده‌اند.[۴]
شیعیان در سالروز شهادت حضرت فاطمه(س) که ایام فاطمیه نامیده می‌شود، عزاداری می‌کنند.[۵]
جایگاه خانه فاطمه و اهالی آن
در روایتی از شیعه و سنی آمده است که پیامبر(ص) خانه فاطمه و علی را از بهترین مصادیق خانه‌هایی معرفی می‌کرد که در این آیه آمده است: «فِی بُیوتٍ أَذِنَ اللهُ أَن تُرْ‌فَعَ وَیذْکرَ فِیهَا اسْمُهُ یسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ؛ در خانه‌هایی که خدا رخصت داده که [قدر و منزلت] آنها رفعت یابد و نامش در آنها یاد شود. در آن خانه‌ها هر بامداد و شامگاه او را نیایش می‌کنند»[۶]
در منابع شیعه و اهل‌سنت، شأن نزول آیاتی از قرآن مرتبط با اهالی خانه حضرت فاطمه(س) (امام علی(ع)، فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع)) دانسته شده است، از جمله آیه اطعام[۷] و آیه تطهیر.[۸]
عوامل و زمینه‌ها
| شخصیت‌ها | |
|---|---|
| پیامبر اسلام(ص) • ابوطالب • حضرت خدیجه(س) • حضرت علی (ع) • حضرت فاطمه(س) • حمزة بن عبدالمطلب • سلمان فارسی • ابوذر غفاری • مقداد بن عمرو • جعفر بن ابیطالب • بلال حبشی • ابوبکر • عمر بن خطاب • عثمان بن عفان • صحابه | |
| جنگ‌ها غزوه‌ها و سریه‌ها | |
| جنگ بدر • جنگ احد• غزوه بنی‌نضیر • غزوه خندق • غزوه بنی‌قریظه • صلح حدیبیه • غزوه خیبر • فتح مکه • غزوه تبوک • سایر غزوه‌ها • سریه‌ها | |
| شهرها و مکان‌ها | |
| مکه• شعب ابیطالب • مدینه• طائف • مسجد قبا • مسجدالنبی • سقیفه بنی‌ساعده • خیبر • قبرستان بقیع | |
| حوادث | |
| بعثت • هجرت به حبشه • لیلة المبیت • هجرت به مدینه • صلح حدیبیه • حجة الوداع • واقعه غدیر • سقیفه • سپاه اسامه | |
| مفاهیم مرتبط | |
| اسلام• انصار • مهاجرین • تشیع • حج • قریش • بنی‌هاشم • بنی امیه • جاهلیت | |
پس از رحلت پیامبر(ص)، عده‌ای از مهاجران و انصار در اجتماعی که در سقیفه بنی‌ساعده تشکیل شد، بر خلافت ابوبکر توافق و با او بیعت کردند.[۹] به‌گفته ابن‌کثیر، بیعت با ابوبکر پیش از تدفین پیامبر انجام شد؛[۱۰] در ساعاتی که امام علی(ع) مشغول آماده ساختن پیکر پیامبر برای دفن بود.[۱۱]
پیامبر(ص) در ۱۸ ذی‌الحجة سال دهم هجری در بازگشت از حجة الوداع، علی بن ابیطالب(ع) را به‌عنوان جانشین خود معرفی کرده بود[۱۲] و عمر بن خطاب از کسانی بود که در آن روز به او تبریک گفت.[۱۳]
به‌گفته حسین محمد جعفری، مؤلف کتاب تشیع در مسیر تاریخ، ابوبکر و عمر از ترس واکنش جدی امام علی(ع) یا طرفدارانش، آنان را به بیعت فراخواندند و وقتی با خودداری آنان روبه‌رو شدند، از زور استفاده کردند.[۱۴]
شرح واقعه
بنابر نقل یعقوبی، مورخ قرن سوم، در واقعه سقیفه بنی‌ساعده برخی صحابه همچون عباس بن عبدالمطلب، فضل بن عباس، سلمان فارسی، ابوذر غفاری، عمار یاسر و براء بن عازب از بیعت با ابوبکر خودداری کردند.[۱۵] به‌گفته سید مرتضی عسکری، تاریخ‌پژوه قرن پانزدهم هجری قمری، همان کسانی که با ابوبکر بیعت نکردند، همراه با امام علی(ع) در خانه حضرت فاطمه(س) تَحَصُّن کردند.[۱۶] طبری طلحه و زبیر را نیز جزو تحصن‌کنندگان نام برده است.[۱۷]
دستور ابوبکر به بیعت‌گرفتن از علی(ع) و همراهانش
ابوبکر پس از پایان بیعت سراغ برخی از صحابه را گرفت که با او بیعت نکرده بودند.[۱۸] بنابر نقل کتاب الامامة و السیاسة، منسوب به ابن‌قتیبه، ابوبکر در چهار نوبت عمر و قنفذ را به خانه حضرت فاطمه(س) فرستاد تا علی(ع) و متحصنان در خانه او را برای بیعت فراخوانند.[۱۹] بر اساس این نقل، در نوبت اول، مردانی که در خانه بودند پس از تهدید عمر بیرون آمدند و بیعت کردند، غیر از امام علی(ع) که گفت سوگند خورده است تا زمانی که قرآن را جمع‌آوری نکرده از خانه خارج نشود. ابوبکر در نوبت دوم و سوم قنفذ را به خانه فاطمه فرستاد که او نیز پاسخ منفی شنید.[یادداشت ۱] در نوبت چهارم عمر با همراهی عده‌ای به خانه فاطمه رفت، علی(ع) را بیرون آورد و نزد ابوبکر برد.[۲۱] به‌گفته محمدهادی یوسفی غروی، پژوهشگر تاریخ اسلام و تشیع، ابوبکر سه بار افرادی را به خانه امام علی(ع) فرستاد و درخواست بیعت کرد؛ در نوبت اول و دوم امام آنها را بازگرداند و بار سوم خلیفه و طرفدارانش شدت عمل به خرج دادند.[۲۲]
و چون خدا فرستاده خود را نزد خویش برد، گروهی به گذشته برگشتند و با پیمودن راه‌های گوناگون به گمراهی رسیدند و به دوستانی که خود گزیدند پیوستند و از خویشاوند گسستند. از وسیلتی که به دوستی آن مأمور بودند جدا افتادند و بنیان را از بن برافکندند و در جای دیگر بنا نهادند.
نهج البلاغه، خطبه ۱۵۰، ترجمه شهیدی.
در کتاب الاختصاص منسوب به شیخ مفید، آمده است که وقتی علی(ع) را به سمت مسجد می‌بردند، زبیر که جزو حاضران در خانه فاطمه(س) بود شمشیر کشید و گفت: ای فرزندان عبدالمطلب! آیا شما زنده‌اید و با علی اینگونه برخورد می‌شود؟! او به سمت عمر حمله کرد، ولی خالد بن ولید به سمت او سنگی پرتاب کرد و شمشیر از دست او افتاد. عمر شمشیر را برداشت و بر سنگی کوبید و شمشیر شکست.[۲۳] بنابر نقل طبری، مورخ قرن سوم قمری، زبیر هنگام بیرون آمدن از خانه فاطمه پایش لغزید و شمشیر از دستش افتاد.[۲۴]
پس از آن علی(ع) را نزد ابوبکر بردند و او را تهدید کردند که اگر بیعت نکند گردنش زده خواهد شد.[۲۵] در کتاب سلیم آمده است که علی(ع) در آن جمع به احتجاج پرداخت و سخنان پیامبر(ص) در روز غدیر و موارد دیگر درباره جانشینی خود را برای حاضران یادآوری کرد، ولی ابوبکر گفت از پیامبر شنیده است که نبوت و خلافت در اهل‌بیت او جمع نمی‌شود.[۲۶]
به‌گفته شیخ مفید، امام علی روز سقیفه با ابوبکر بیعت نکرد ولی درباره اینکه آیا بعدها بیعت کرده یا نه، نقل‌های مختلفی وجود دارد؛ از جمله اینکه پس از چهل روز یا شش ماه یا پس از شهادت فاطمه(س) بیعت کرد. شیخ مفید معتقد است که علی(ع) هیچ‌گاه بیعت نکرد.[۲۷]
بنابر روایتی وقتی علی(ع) را تهدید کردند که اگر بیعت نکند گردنش زده خواهد شد، عباس عموی پیامبر برای نجات علی(ع) دست او را گرفت و بر دست ابوبکر کشید و آنان نیز علی(ع) را رها کردند،[۲۸] ولی بنابر نقل الامامة و السیاسة ابوبکر گفت علی را تا زمانی که فاطمه در کنار اوست، مجبور به بیعت نمی‌کند.[۲۹]
واکنش فاطمه(س)
پس از آنکه فرستادگان ابوبکر در نوبت اول برای بردن علی(ع) و همراهانش به خانه فاطمه رفتند، فاطمه(س) کنار در رفت و گفت: «هیچ قومی سراغ ندارم که حضورشان بدتر از شما باشد؛ شما جنازه رسول خدا(ص) را در مقابل ما رها کردید و تصمیم خود [درباره خلافت] را گرفتید و نظر ما را نپرسیدید و حق ما را به ما واگذار نکردید.»[۳۰]
در نوبت چهارم که عمر برای بردن امام علی رفت، فاطمه(س) فریاد زد: «ای پدر! ای رسول خدا! ما پس از تو از پسر خطاب و پسر ابوقحافه چه‌ها کشیدیم!» عده‌ای از همراهان عمر با شنیدن این سخن متأثر شدند و برگشتند.[۳۱]
به‌گفته یعقوبی فاطمه خطاب به کسانی که به زور وارد خانه‌اش شده بودند گفت: «به خدا سوگند اگر بیرون نروید، به سوی خدا فریادِ دادخواهی سر خواهم داد.» با این سخن فاطمه، همه کسانی که در خانه بودند بیرون رفتند.[۳۲] ابوبکر جوهری (درگذشت ۳۲۳ق) در کتاب «السقیفة و فدک» آورده است که وقتی عمر علی(ع) را به زور از خانه بیرون برد، فاطمه کنار درِ خانه رفت و خطاب به ابوبکر گفت: «چه زود بر اهل‌بیت رسول خدا حمله‌ور شدید! به خدا سوگند با عمر سخن نخواهم گفت تا خدا را ملاقات کنم.»[۳۳][یادداشت ۲]بنابر همین روایت، ابوبکر بعدها نزد فاطمه(س) رفت و برای عمر شفاعت کرد و فاطمه از او راضی شد.[۳۴] با این حال بر پایه روایتی که در صحیح بخاری آمده، فاطمه از ابوبکر به‌دلیل مصادره فدک نیز خشمگین بود و تا زنده بود از او راضی نشد و با او سخن نگفت.[۳۵]
در تفسیر عیاشی نیز آمده است وقتی علی(ع) را از خانه بیرون بردند، فاطمه(س) نزد ابوبکر رفت و گفت اگر علی را رها نکنید نزد قبر پیامبر خواهم رفت و با موی پریشان به خدا شکایت خواهم برد. امام علی(ع) سلمان را نزد فاطمه(س) فرستاد تا او را از این کار بازدارد. فاطمه چون پیام علی(ع) را شنید به خانه بازگشت.[۳۶]
تهدید به آتش زدن خانه
بنابر آنچه در برخی منابع اهل‌سنت، از جمله العقد الفرید،[۳۷] تاریخ طبری،[۳۸] انساب الاشراف،[۳۹] المصنَّف،[۴۰] و الامامة و السیاسة[۴۱] ذکر شده، عمر بن خطاب به فرمان ابوبکر به خانه فاطمه رفت تا علی(ع) و همراهانش را برای بیعت ببرد، و وقتی با خودداری اهالی خانه روبه‌رو شد، دستور جمع‌آوری هیزم داد و تهدید کرد که خانه را با اهلش به آتش خواهد کشید. به‌گفته ابن‌عبدربه، ادیب و مورخ قرن سوم و چهارم هجری قمری، ابوبکر به عمر گفت اگر اهل خانه از بیرون آمدن خودداری کردند با آنان بجنگ. عمر در حالی که مشعل آتشی در دست داشت، تهدید کرد اگر اهل خانه بیعت نکنند خانه را آتش خواهد زد.[۴۲] بنابر نقل الامامة و السیاسة وقتی عمر چنین تهدیدی کرد به او گفتند فاطمه در این خانه است و عمر در پاسخ گفت: «اگرچه او در خانه باشد.»[۴۳]
در منابع تاریخی، نام برخی کسانی که عمر را در این هجوم همراهی می‌کرده‌اند آمده است؛ از جمله اُسَید بن حُضَیر، سَلَمَة بن سَلامة بن وقش،[یادداشت ۳] ثابت بن قَیس بن شَمّاس خزرجی،[۴۴] عبدالرحمان بن عوف، محمد بن مَسلَمه[۴۵] و زید بن اَسلم.[۴۶]
سید جعفر شهیدی معتقد است تهدید عمر به آتش زدن خانه فاطمه که در انساب الاشراف[۴۷] و العقد الفرید[۴۸] از منابع اهل‌سنت نقل شده، نمی‌تواند جعلی و ساخته هواخواهان شیعه یا دسته‌های سیاسی موافق آنان باشد؛ چرا که آنان در سده‌های نخست قدرتی نداشتند و در اقلیت بودند. به‌علاوه این گزارش در منابع مغرب اسلامی که شیعیان در آن حضور نداشتند نیز ثبت شده است.[۴۹] شهیدی بر این باور است که حاضران در سقیفه بیشتر دغدغه حکومت داشته‌اند تا دغدغه دین.[۵۰]
آتش‌زدنِ در، آسیب‌دیدن فاطمه(س) و سِقط‌شدن محسن
در برخی منابع قدیمی شیعه نقل شده است که در واقعه هجوم به خانه فاطمه، درِ خانه را آتش زدند و فاطمه(س) آسیب دید و جنینش سِقط شد. در کتاب سلیم بن قیس آمده است که عمر بن خطاب تهدید خود را عملی کرد و درِ خانه فاطمه(س) را آتش زد و وارد خانه شد و وقتی با مقاومت فاطمه(س) روبه‌رو گردید با غلاف شمشیر به پهلوی او زد.[۵۱] همچنین در کتاب اثبات الوصیه منسوب به علی بن حسین مسعودی مورخ قرن چهارم هجری قمری آمده است: «به خانه هجوم بردند و درِ آن را آتش زدند و علی(ع) را به زور بیرون بردند و سرور زنان را پشت در فشار دادند، به‌طوری که محسن سِقط شد.»[۵۲] در نقل دلائل الامامة آمده است که عمر به قنفذ دستور داد فاطمه(س) را بزند.[۵۳]
عیاشی، محدث شیعه در عصر غیبت صغرا نیز گفته است که عمر با لگد به درِ خانه، که از شاخه‌های نخل درست شده بود، کوبید و آن را شکست و وارد خانه شد و علی(ع) را کتف بسته بیرون برد.[۵۴]
زمان واقعه
محمدهادی یوسفی غروی، پژوهشگر تاریخ اسلام و تشیع، بر اساس شواهدی معتقد است زمان هجوم به خانه فاطمه(س) بلافاصله پس از واقعه سقیفه و بیعت با ابوبکر نبوده، بلکه حدود ۵۰ روز یا بیشتر پس از رحلت پیامبر(ص) رخ داده است.[۵۵] یکی از شواهد وی آن است که فردی به نام بُرَیدة بن حُصَیب اَسلمی که همراه سپاه اسامه به سوی موته رفته بود، پس از بازگشت به مدینه و خبردار شدن از ماجرای سقیفه، همراه با عده‌ای از افراد قبیله خود به طرفداری امام علی(ع) پرداختند و گفتند تا علی بیعت نکند ما بیعت نمی‌کنیم. پس از این ماجرا بود که خلیفه و اطرافیانش به فکر بیعت گرفتن از امام علی(ع) افتادند. به‌گفته یوسفی غروی با توجه به زمان رفت و برگشت سپاه و حوادث قبل و بعد از آن، ماجرای هجوم حدود ۵۰ روز پس از رحلت پیامبر رخ داده است.[۵۵]
پیامدها
پیامدهایی برای هجوم به خانه فاطمه ذکر شده است؛ از جمله:
ناخشنودی فاطمه(س) از ابوبکر و عمر
در کتاب سلیم بن قیس و الامامة و السیاسة و دلائل الامامة آمده است که پس از واقعه هجوم به خانه فاطمه، ابوبکر و عمر درصدد عذرخواهی و جلب رضایت فاطمه برآمدند و به ملاقات او رفتند. فاطمه(س) آنها را نپذیرفت، ولی آن دو امام علی(ع) را واسطه قرار دادند و با فاطمه دیدار کردند. در این دیدار فاطمه(س) از آن دو روگرداند و این سخن پیامبر(ص) که «فاطمه پاره تن من است، هر کس او را بیازارد مرا آزرده است» به آنها یادآوری کرد، سپس گفت من خدا را گواه می‌گیرم که شما دو نفر مرا آزرده و خشمگین کردید.[۵۶][یادداشت ۴]
سقط شدن محسن و شهادت فاطمه(س)
قدیمی‌ترین منبعی که سقط شدن محسن(ع) در ماجرای هجوم به خانه را نقل کرده، کتاب سلیم بن قیس از منابع قرن نخست هجری است و بیشتر منابع بعدی شیعه همچون الاحتجاج تألیف احمد بن علی طبرسی، غایة المرام تألیف سید هاشم بحرانی و بحارالانوار تألیف علامه مجلسی این خبر را به نقل از آن آورده‌اند.[۵۷]
پشیمانی ابوبکر
در برخی منابع اهل‌سنت همچون تاریخ مدینه دمشق[۵۸] تألیف اِبن‌عَساکِر، اَلمُعْجَمُ الکَبیر[۵۹] تألیف طَبَرانی و تاریخ الاسلام[۶۰] تألیف ذَهَبی آمده است که ابوبکر در آخرین ساعات عمر خود از انجام سه کار ابراز تأسف و پشیمانی کرد، و از جمله گفت که کاش دستور ورود به خانه فاطمه را نداده بود.[یادداشت ۵]
دیدگاه اهل‌سنت
گزارش‌های مربوط به تهدید عمر بن خطاب به آتش زدن خانه فاطمه(س)، در منابع اهل سنت همچون انساب الاشراف،[۶۲] تاریخ طبری،[۶۳] العقد الفرید،[۶۴] المصنَّف،[۶۵] و الامامة و السیاسة[۶۶] آمده است، ولی آتش زدن درِ خانه و آسیب دیدن فاطمه(س) در اثر فشار در و سقط شدن محسن از سوی آنها انکار شده و راویان این گزارش متهم به رافضی بودن شده‌اند.
محمد بن عبدالکریم شهرستانی، فرقه‌شناس اشعری‌مذهب (درگذشت ۵۴۸ق) در معرفی آراء ابوهذیل (پایه‌گذار فرقه هذیلیه از فرقه‌های معتزله) می‌گوید که آنها معتقدند عمر در روز بیعت گرفتن، به فاطمه آسیب رساند و سبب شد جنین او سقط شود. شهرستانی این گزارش را دروغ می‌خواند.[۶۷]
خلیل بن ایبک صفدی (درگذشت ۷۴۶ق) در الوافی بالوفیات در معرفی ابراهیم بن سیار معروف به نَظّام از بزرگان معتزله، او را متمایل به رافضه می‌داند و از قول او نقل می‌کند که عمر به فاطمه آسیب رسانده و موجب سقط شدن محسن شده است.[۶۸]
تک‌نگاری
درباره واقعه هجوم کتاب‌های مستقلی نگارش شده است؛ از جمله:
- الهجوم علی بیت فاطمة علیها السلام، نوشته مهدی عبدالزهرا به زبان عربی. هدف کتاب، ارائه تصویری واضح از ماجرای هجوم از منابع معتبر شیعه و اهل‌سنت بیان شده است. گزیده این کتاب با عنوان «نگرشی به اسناد و مدارک هجوم به خانه صدیقه طاهره(س) از قرن اول هجری قمری تاکنون» ترجمه و توسط ناشران مختلف منتشر شده است.[۶۹]
- حقیقت هجوم به خانه حضرت فاطمه زهرا(ع) از منابع عامه، اثر جعفر تبریزی به زبان فارسی. به‌گفته نویسنده، این کتاب درباره مجموع وقایع و ستم‌هایی است که پس از رحلت پیامبر(ص) در حق حضرت فاطمه(س) اتفاق افتاده است. این کتاب درصدد است که واقعه هجوم را از منابع اهل‌سنت استخراج و نقل کرده و به شبهات آن پاسخ دهد.[۷۰] این کتاب با عنوان «الهجوم علی بیت السیده فاطمة الزهراء(ع) من الاعتداء الی الاعتراف (بلسان مصادر اهل السنه و الجماعه)» به زبان عربی ترجمه شده است.[۷۱]
در ادبیات
در اشعار شاعران نمونه‌هایی از تشریح حوادث مرتبط با زندگانی حضرت زهرا(س) مشاهده می‌شود. اشعار محمدحسین غروی اصفهانی مشهور به کمپانی یکی از این نمونه‌ها است:
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.
- ↑ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
- ↑ سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۵۰؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۱۴۶؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۶۷.
- ↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۱۵؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۱۵، ص۵۷۸؛ ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ۲۰۰۲م، ج۱، ص۶۰۹.
- ↑ «ایام شهادت حضرت فاطمه الزهرا سلام الله علیها در پاکستان»، خبرگزاری ایرنا؛ «مراسم سوگواری شهادت حضرت فاطمه(س) در جمهوری آذربایجان و تاجیکستان»، رادیو ایران تاجیک؛ سوگواری ایام فاطمیه در مرکز اسلامی مرکز اسلامی هامبورگ»، خبرگزاری مهر.
- ↑ سوره نور، آیه۳۶؛ سیوطی، الدر المنثور، دارالفکر، ج۶، ص۲۰۳؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۱۳.
- ↑ به‌عنوان نمونه نگاه کنید به: طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۲۱۱؛ طبرسی، مجمع البیان، دارالمعرفة، ج۱۰، ص۶۱۱و۶۱۲؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۰۳-۴۰۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۴۶.
- ↑ نگاه کنید به: ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۶۹۹؛ صدوق، معانی الاخبار، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۰۳؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۲۰ق، ج۲۰، ص۲۶۴-۲۶۷؛ ابن‌ابی‌حاتم، تفسیر القرآن العظیم، مکتبة نزار مصطفی الباز، ج۹، ص۳۴۱-۳۴۳.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق ج۳، ص۲۰۶؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، دار صادر، ج۲، ص۳۲۷.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۶۸.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۱۲.
- ↑ ابن‌کثیر، البدیة و النهایة، دارالفکر، ج۵، ص۲۰۹-۲۱۰؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۲۳۳؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۷.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۲۸۴؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۷.
- ↑ جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۱۳۸۶ش، ص۶۷-۶۸.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۲۴.
- ↑ عسکری، سقیفه: بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از پیامبر، ۱۳۸۷ش، ص۹۹.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۲.
- ↑ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.
- ↑ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.
- ↑ ابن قتیبه، الامامه والسیاسه، ۱۴۱۰ق، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۳۰.
- ↑ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.
- ↑ یوسفی غروی، «تاریخ هجوم به خانه حضرت زهرا»، ص۱۴.
- ↑ منسوب به شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۱۸۶.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۲.
- ↑ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.
- ↑ سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۵۳-۱۵۵.
- ↑ مفید، الفصول المختارة، ۱۴۱۳ق، ص۵۶-۵۷.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۶۸.
- ↑ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.
- ↑ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱؛ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳۳، ص۳۶۰.
- ↑ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱؛ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳۳، ص۳۶۰.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۲۶.
- ↑ جوهری، السقیفة و فدک، ۱۴۰۱ق، ص۵۳ و ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ناشر: مکتبة آیة الله العظمی المرعشي النجفي (ره)، ج۲، ص۵۷.
- ↑ جوهری، السقیفة و فدک، ۱۴۰۱ق، ص۵۳.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۱۴۹، ح۶۷۲۶.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۶۷.
- ↑ ابن‌عبدربه، العقد الفرید، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۳.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۲.
- ↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۸۶.
- ↑ ابن‌ابی‌شیبه، المصنف، ۱۴۲۵ق، ج۱۳، ص۴۶۹.
- ↑ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰.
- ↑ ابن‌عبدربه، العقد الفرید، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۳.
- ↑ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.
- ↑ شیبانی بغدادی، السنّة، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۵۵۳؛ دیار بکری، تاریخ الخمیس، دارصادر ،ج۲، ص۱۶۹.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۷۰.
- ↑ علامه حلی، نهج الحق، ۱۹۸۲م، ص۲۷۱.
- ↑ بلاذری، انساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۸۶.
- ↑ ابن‌عبد ربه، العقد الفرید، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۳.
- ↑ شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ۱۳۶۳ش، ص۱۰۹.
- ↑ شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ۱۳۶۳ش، ص۱۱۱-۱۱۲.
- ↑ سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۵۰.
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۱۴۶.
- ↑ طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۶۷.
- ↑ ۵۵٫۰ ۵۵٫۱ یوسفی غروی، «تاریخ هجوم به خانه حضرت زهرا»، ص۹-۱۴.
- ↑ سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۸۶۹؛ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۱؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴-۱۳۵.
- ↑ الله‌اکبری، «محسن بن علی(ع)»، ص۶۹.
- ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۳۰، ص۴۲۲.
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، قاهره، ج۱، ص۶۲.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۱۸.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، بیروت، ج۳، ص۴۳۰.
- ↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۸۶.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۲.
- ↑ ابن‌عبدربه، العقد الفرید، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۳.
- ↑ ابن‌ابی‌شیبه، المصنف، ۱۴۲۵ق، ج۱۳، ص۴۶۹.
- ↑ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰.
- ↑ شهرستانی، الملل و النحل، دارالمعرفة، ج۱، ص۵۷.
- ↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۱۵.
- ↑ عبدالزهرا، نگرشی به اسناد و مدارک هجوم به خانه صدیقه طاهره(س)، ۱۳۹۱ش، ص۱۰.
- ↑ تبریزی، حقیقت هجوم به خانه حضرت فاطمه زهرا(ع) از منابع عامه، ۱۳۹۷ش، ص۱۰ و ۱۱.
- ↑ «کتاب الهجوم علی بیت السیده فاطمه الزهراء (ع) من الاعتداء الی الاعتراف (بلسان مصادر اهل السنه و الجماعه)» شبکه جامع کتاب گیسوم.
- ↑ غروی اصفهانی، دیوان شعر، نشر دارالکتب الاسلامیه، ص۴۲.
یادداشت
- ↑ بنابر گزارش ابن قتیبه امام علی(ع) به قنفذ خدمتکار ابوبکر که از طرف ابوبکر به امام پیام داد که خلیفه رسول الله تو را می خواند امام به او فرمود چه زود به روسل الله دروغ بستید ووقتی این خبر را قنفذ به ابوبکر داد او مدتی طولانی گریست. [۲۰]
- ↑ قالت يا أبا بكر ما أسرع ما أغرتم على أهل بيت رسول الله و الله لا أكلم عمر حتى ألقى الله
- ↑ در نقل دیگری سلمة بن اَسلم بن جُرَیش آمده است.(طبری امامی، المسترشد فی الإمامة، ۱۴۱۵ق، ص۳۷۸.)
- ↑ فرفعت يدها إلى السماء فقالت : اللهم إنهما قد آذياني فأنا أشكوهما إليك وإلى رسولك ، لا والله لا أرضى عنكما أبدا حتى ألقى أبي رسول الله واخبره بما صنعتما فيكون هو الحاكم فيكما. علامه مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ۴۳، ص۱۹۹.
- ↑ درِ خانه فاطمه را در هیچ صورتی نمی‌گشودم، هرچند به قصد جنگ با ابوبکر بسته شده بود.فُجائة سُلَمی را به آتش نمی‌سوزاندم؛ بلکه یا او را می‌کشتم یا می‌بخشیدم. روز سقیفه بنی‌ساعده، خلافت را به گردن یکی از آن دو مرد (ابوعبیده یا عمر) می‌انداختم و او امیر می‌بود و من وزیر. [۶۱]
منابع
- ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمان بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: اسعد محمد الطیب، مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز، بی‌تا.
- ابن‌ابی‌شیبه، عبدالله بن محمد، المصنف، تحقیق محمد لحیدان، ریاض، مکتبة الرشد، ۱۴۲۵ق.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، بیروت، دار البشائر الإسلامیة، ۲۰۰۲م.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، الطبعة الاولی، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، المناقب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌عبد ربه، احمد، العقد الفرید، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، قم، سید رضی، ۱۴۱۳ق.
- ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، تحقیق علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- ابن‌هشام، هشام بن عبدالملک، السیرة النبویة، مصر، شرکة مکتبة ومطبعة مصطفی البابی الحلبی وأولاده، دوم، ۱۳۷۵ق.
- ابوحیان توحیدی، علی بن محمد، البصائر و الذخائر، بیروت، دارصادر، ۱۴۰۸ق.
- ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، معرفة الصحابة، ریاض، دارالوطن للنشر، ۱۴۱۹ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، قم، رضی، ۱۴۲۱ق.
- الله‌اکبری، محمد، «محسن بن علی(ع)»، مجله طلوع، سال هشتم، شماره ۲۹، ۱۳۸۸ش.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق.
- «ایام شهادت حضرت فاطمه الزهرا سلام الله علیها در پاکستان»، خبرگزاری ایرنا، انتشار ۱۸ فروردین ۱۳۹۹ش، مشاهده ۲ خرداد ۱۴۰۰ش.
- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، مؤسسه بعثت، بی‌تا.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، تحقیق محمد زهیر بن ناصر الناصر، دارطوق النجاة، الطبعة الاولی، ۱۴۲۲ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
- تبریزی، حقیقت هجوم به خانه حضرت فاطمه زهرا(ع) از منابع عامه، دار الصدیقة الشهیدة، ۱۳۹۷ش.
- ترمذی، محمّد بن عیسی، سنن الترمذی، تحقیق و تصحیح عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- جعفری، حسین محمد، تشیع در مسیر تاریخ، تهران، ترجمه محمدتقی آیت‌اللهی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چهاردهم، ۱۳۸۶ش
- جوهری بصری، ابوبکر احمد بن عبدالعزیز، السقیفة و فدک، بیروت، شرکة الکتبی للطباعة والنشر، دوم، ۱۴۰۱ق.
- حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمدباقر محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- دیار بکری، حسین، تاریخ الخمیس، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
- ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، بیروت، دارالکتاب االعربی، ۱۴۱۳ق.
- ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۵ق.
- سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، قم، الهادی، ۱۴۲۰ق.
- سمهودی، علی بن احمد، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۲۰۰۶م،
- سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- شهیدی، سید جعفر، زندگانی فاطمه زهرا، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۳ش.
- شوشتری، قاضی نورالله احقاق الحق و ازهاق الباطل، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۹ق.
- شیبانی بغدادی، عبدالله بن احمد، السنّة، دمام (سعودی)، دار ابن القیم،۱۴۰۶ق.
- صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، تهران، نشر جهان، ۱۳۷۸ش.
- صدوق، محمد بن علی، معانی الأخبار، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق.
- صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، بیروت، دار إحیاء التراث، ۱۴۲۰ق
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، قاهره، مکتبة ابن تیمیه، ۱۴۱۵ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- طبری امامی، محمد بن جریر بن رستم، المسترشد فی الإمامة، قم، کوشانپور، ۱۴۱۵ق.
- طبری امامی، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الإمامة، قم، بعثت، ۱۴۱۳ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، مؤسّسةالاعلمی، بیروت، چهارم، ۱۴۰۳ق.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تأویل القرآن، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۲۰ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاء‌التراث العربی، بی‌تا.
- عبدالزهرا، مهدی، نگرشی به اسناد و مدارک هجوم به خانه صدیقه طاهره(س) از قرن اول هجری تا کنون، تهران، نشر تک، چاپ پنجم، ۱۳۹۱ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، نهج الحق و کشف الصدق، بیروت، دارالکتاب اللبنانی، ۱۹۸۲م.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث، ۱۴۲۰ق،
- گنجی شافعی، محمد بن یوسف، کفایة الطالب فی مناقب علی بن ابیطالب، تهران، دار إحیاء تراث أهل البیت، دوم، ۱۴۰۴ق.
- «مراسم سوگواری ایام فاطمیه در مرکز اسلامی مرکز اسلامی هامبورگ»، خبرگزاری مهر، انتشار ۱۴ اسفند ۱۳۹۵ش، مشاهده ۲ خرداد ۱۴۰۰ش.
- «مراسم سوگواری شهادت حضرت فاطمه(س) در جمهوری آذربایجان و تاجیکستان»، رادیو ایران تاجیک، انتشار ۲۵ فروردین ۱۳۹۲ش، مشاهده ۲ خرداد ۱۴۰۰ش.
- مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیة، قم، انصاریان، ۱۳۸۴ش.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقيق: أسعد داغر، قم، دارالهجرة، چ دوم، ۱۴۰۹ق.
- مفید، محمد بن محمد، الفصول المختاره، تصحیح علی میرشریفی، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی، قم، الؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۱۴۱۳ق.
- منتظری مقدم، حامد، «رشک بر امیرمؤمنان(ع) درآمدی بر روان‌شناسی مناسبات در تاریخ اسلامة»، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، سال ۱۳۸۳ش، شماره۳.
- هیثمی، علی بن ابی‌بکر، مجمع الزوائد، قاهره، مکتبة القدسی، ۱۴۱۴ق.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، بی‌تا.
- یوسفی غروی، محمدهادی، «تاریخ هجوم به خانه حضرت زهرا (علیها السلام)»، تاریخ در آینه پژوهش، شماره ۲۷، پاییز ۱۳۷۹ش.