مبطلات روزه
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
مُبطِلات روزه یا مُفْطِرات کارهایی که روزه را باطل می‌کنند. این کارها عبارت‌اند از: خوردن و آشامیدن، رابطه جنسی، استمنا، قی‌کردن (استفراغ)، فرو بردن تمام سر در زیر آب، رساندن غبار غليظ به حلق، اِماله (تنقیه) با مایعات، باقی ماندن بر جنابت، حیض و نِفاس تا اذان صبح و دروغی را به خدا، پیامبر و امامان نسبت دادن.
فقیهان انجام عمدی مبطلات روزه را حرام و موجب واجب شدن کفّاره می‌دانند.
معرفی
مُبطِلات روزه کارهایی است که روزه را باطل می‌کنند. در کتاب‌های فقهی از مبطلات روزه با عنوان «مُفطِرات» نیز یاد می‌شود.[۱]
فقیهان انجام عمدیِ مبطلات روزه را حرام[۲] و موجب واجب شدن کفّاره می‌دانند،[۳] ولی اگر این مبطلات از روی فراموشی یا اجبار صورت گیرد، روزه باطل نمی‌شود.[۴]
مبطلات روزه عبارت‌اند از:
- خوردن و آشامیدن
- آمیزش جنسی
- استمناء
- دروغ بستن به خدا، پیامبر اکرم (ص) و امامان
- رساندن غبار غلیظ به حلق
- ارتماس یا فروبردن تمام سر در آب (طبق نظر اکثر فقیهان).[۵]
- باقی‌ماندن بر جنابت[۶] و حیض و نفاس تا اذان صبح. کسی که جنب شده یا از حیض و نفاس پاک شده باید قبل از اذان صبح غسل کند و اگر تا اذان صبح غسل نکند روزه آن روزش باطل است.
- اماله (تنقیه) با مایعات
- قی‌کردن[۷]
- نیت قطع روزه یا نیت انجام‌دادن یکی از مبطلات آن.[۸]
مسافرت‌رفتن در حال روزه حرام نیست،[۹] ولی اگر مسافر تا قبل از ظهر به وطن یا جایی که قصد دارد ده روز بماند، نرسد روزه‌اش باطل می‌شود.[۱۰]
خوردن و آشامیدن
بر اساس فتوای فقیهان، خوردن و آشامیدن وقتی روزه را باطل می‌کند که عمدی باشد و اگر شخص فراموش کند که روزه است، روزه‌اش صحیح است.[۱۱] برخی از مراجع تقلید مانند امام خمینی، مکارم شیرازی، بهجت و شبیری زنجانی تزریق آمپول یا سرم تقویتی را، که به‌جای غذا به کار می‌رود، بنا بر احتیاط واجب جایز نداسته‌اند؛ اما دیگر فقیهان همچون خویی، سیستانی، تبریزی و صافی گلپایگانی می‌گویند تزریق سروم و آمپول، چه تقویتی باشد، چه غیر آن، اشکال ندارد.[۱۲]
تشنگی زیاد
به‌فتوای بیشتر فقیهان شیعه، اگر روزه‌دار دچار تشنگی شدیدِ غیرقابل تحمل شود، می‌تواند به قدر ضرورت و رفع تشنگی، آب بنوشد.[۱۳] درباره وظیفه روزه‌دار پس از نوشیدن آب، دو فتوا وجود دارد: برخی می‌گویند گرچه نوشیدن آب جایز است، ولی روزه باطل می‌شود و با این حال روزه‌دار باید تا اذان مغرب از مفطرات روزه دوری کند و قضای آن روز را نیز بگیرد.[۱۴] در مقابل، گروهی دیگر از فقیهان، با وجود نوشیدن آب، روزه را صحیح می‌دانند و در نتیجه می‌گویند نیازی به قضای آن نیست.[۱۵]
رفتارهای جنسی
رفتارهای جنسی که روزه را باطل می‌کنند عبارت‌اند از:
جماع
جِماع یا آمیزش جنسی، هرچند به انزال منجر نشود، روزه را باطل می‌کند. آمیزش از قُبُل یا دُبُر (جلو یا پشت) تفاوتی ندارد و در این حکم تفاوتی بین زن و مرد نیست.[۱۶]
استمناء
فقیهان، استمناء (خارج کردن عمدی منی) را نیز از مبطلات روزه می‌دانند؛[۱۷] البته به‌فتوای آنان، اگر کسی قصد انزال (خروج منی) نداشته باشد، اما عملش به انزال منجر شود، روزه‌اش صحیح است.[۱۸]
ملاعبه با همسر اگر به‌طور اتفاقی به انزال منجر شود، روزه را باطل نمی‌کند؛ اما اگر کسی با هدف انزال ملاعبه کند یا به‌گونه‌ای ملاعبه انجام دهد که معمولاً به انزال منجر می‌شود، اگر رفتارش به انزال منتهی شود، روزه‌اش باطل است.[۱۹]
احتلام
احتلام (خروج منی در خواب) از مبطلات روزه نیست؛ اما اگر کسی قبل از اذان صبح محتلم شود، باید تا قبل از اذان صبح غسل جنابت انجام دهد.[۲۰] احتلام در طول روز به روزه ضرری نمی‌رساند.[۲۱]
غبار غلیظ و دود
به نظر بیشتر فقیهان، رساندن غبار غلیظ و دود به حلق، روزه را باطل می‌کند.[۲۲] بر همین اساس کشیدن سیگار و قلیان و مانند آن‌ها را نیز جزو مبطلات دانسته‌اند.[۲۳] البته برخی از فقیهان رساندن غبار به حلق را در شمار مبطلات روزه ذکر نکرده‌اند،[۲۴] با این حال معتقدند، بنا بر احتیاط مستحب غبار روزه را باطل می‌کند و استعمال دخانیات در ماه رمضان به صورت آشكار جايز نيست.[۲۵]
دروغ‌بستن به خدا و ائمه
دروغ‌گفتن و دیگر گناهان مثل گوش‌دادن به غناء، نگاه حرام و حسد گرچه حرام‌اند و گناهشان در ماه رمضان بیشتر است،[۲۶] ولی روزه را باطل نمی‌کنند.[۲۷] به‌فتوای فقیهان تنها دروغ‌بستن به خدا، پیامبر اسلام(ص) و امامان شیعه روزه را باطل می‌کند.[۲۸] برخی فقیهان دروغ‌بستن به حضرت زهرا(س) و سایر پیامبران و جانشینان آن‌ها را نیز جزو مبطلات شمرده‌اند.[۲۹] در این میان محمدحسین کاشف‌الغطاء دروغ بستن به خدا و پیامبر و امامان را باعث باطل‌شدن روزه نمی‌داند. او معتقد است این کار جزو گناهان کبیره است و همچون سایر گناهان، در ماه رمضان حرمتش تشدید می‌شود.[۳۰]
فرو بردن تمام سر در آب
برخی از فقیهان، اِرتِماس، به‌معنی فرو بردن تمام سر زیر آب را از عوامل باطل‌کننده روزه دانسته‌اند.[۳۱] بنا بر این فتوا، غسل ارتماسی در حال روزه ماه رمضان صحیح نیست و باعث بطلان روزه هم می‌شود.[۳۲] به‌فتوای این گروه از فقیهان، اگر بخشی از سر بیرون آب باشد، روزه صحیح است.[۳۳]
گروهی دیگر از فقیهان ارتماس در حال روزه را حرام می‌شمارند؛ اما آن را باعث باطل‌شدن روزه نمی‌دانند.[۳۴]
پانویس
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به حلی، الجامع للشرایع، ۱۴۰۵ق، ص۱۵۵؛ کاشف‌الغطا، انوارالفقاهه، ۱۴۲۲ق، ص۱۲.
- ↑ شیخ بهایی، جامع عباسی، ۱۴۲۹ق، ص۲۷۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۲۲۶؛ خویی، موسوعة الإمام الخوئی، ۱۴۱۸ق، ج۲۱، ص۳۰۵.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۱-۵۷۶.
- ↑ نگاه کنید به یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۵، تعلیقات کاشف الغطاء، اصفهانی، آل‌یاسین و جواهری؛ نیز شبیری زنجانی، رساله توضیح السمائل، ص۳۰۵، مسئله ۱۶۱۷.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۴۸۰.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۱-۵۷۶.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۳۹.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۶۲۴.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل سیزده‌مرجع، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۵۴، م۱۷۲۲و۱۷۲۳.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۱-۵۴۳.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل سیزده‌مرجع، ۱۴۲۴ق، ص۸۹۲، ۸۹۳.
- ↑ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۳۲۴؛ آملی، مصباح‌الهدی، ۱۳۸۰ق، ج۸، ص۱۴۰، خمینی، استفتائات، دفتر نشر اسلامی، ج۱، ص۳۲۱.
- ↑ نگاه کنید به آملی، مصباح‌الهدی، ۱۳۸۰ق، ج۸، ص۱۴۰؛ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۳۲۴؛ سبزواری، مهذب الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۱۰، ص۱۳۲.
- ↑ نگاه کنید به شهید اول، الدروس الشرعیه، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۷۶؛ حلی، منتهی‌المطلب، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۱۳۹؛ شیخ بهایی، التعلیقة علی الرسالة الصومیه، ۱۴۲۷ق، ص۴۹-۵۰؛ اردبیلی، مجمع‌الفائده، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۵-۳۲۶؛ حکیم، مصباح‌المنهاج، ۱۴۲۵ق، ص۱۶۱؛ سبحانی، رساله توضیح‌المسائل، مؤسسه امام صادق، مسئله ۱۲۵۶.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۳.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۶.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۸.
- ↑ بهجت، استفتائات، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۳۵۰؛ خمینی، استفتائات، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۰۷.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۷.
- ↑ یزدی،العروة الوثقی، مرکز فقه الائمة الاطهار، ج۲، ص۲۳.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۳-۵۵۴؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل سیزده‌مرجع، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۰۲-۹۰۳.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: شبیری، رساله توضیح المسائل، ۱۴۳۰ق، ص۳۲۹، مسئله ۱۵۸۱.
- ↑ نگاه کنید به: شبیری، رساله توضیح المسائل، ۱۴۳۰ق، ص۳۳۴، مسئله ۱۶۱۲ و ۱۶۱۴.
- ↑ کاشف‌الغطاء، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۹.
- ↑ ابن‌ادریس، سرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۷۳-۳۷۴.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۹.
- ↑ نگاه کنید به یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۰.
- ↑ کاشف‌الغطاء، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۴۹.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۵؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل سیزده‌مرجع، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۰۴.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۹، مسئله ۴۳.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۶، مسئله ۳۳.
- ↑ نگاه کنید به یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۵۵، تعلیقات کاشف الغطاء، اصفهانی، آل‌یاسین و جواهری؛ شبیری زنجانی، رساله توضیح‌السمائل، ص۳۰۵، مسئله ۱۶۱۷.
منابع
- آملی، محمدتقی، مصباح ال‍ه‍دی فی شرح ال‍ع‍روه الوثقی، تهران، نشر مؤلف، ۱۳۸۰ق.
- ابن‌ادریس، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر لفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان، قم، موسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۳ق.
- امام خمینی، سید روح‌اللّه، توضیح المسائل، محقق و مصحح: مسلم قلی‌پور گیلانی، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.
- بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، توضیح المسائل سیزده مرجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- بهجت، محمدتقی، استفتائات، قم، دفتر حضرت آیت‌الله بهجت، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
- حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، موسسة دار التفسیر، ۱۳۷۴ش.
- حکیم، سید محمدسعید، مصباح المنهاج کتاب الصوم، قم، دار الهلال، ۱۴۲۵ق.
- حلی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، ۱۴۱۲ق.
- حلی، یحیی بن سعید، الجامع للشرائع، تصحیح جمعی از محققین تحت اشراف شیخ جعفر سبحانی، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیه، ۱۴۰۵ق.
- خمینی، سید روح‌الله، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۲۲ق.
- خوئی، سید ابوالقاسم، العروة الوثقی مع التعلیقات، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- سبحانی، جعفر، توضیح المسائل، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، بی‌تا.
- سبزواری، سید عبدالاعلی، مهذب الاحکام، قم، موسسة المنار، ۱۴۱۳ق.
- سیستانی، سید علی، توضیح المسائل، مشهد، نشر ارسلان، ۱۳۸۶ش.
- شبیری زنجانی، سید موسی، رساله توضیح السمائل، قم.
- شبیری زنجانی، سید موسی، رساله توضیح المسائل، قم، سلسبیل، ۱۴۳۰ق.
- شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق.
- شیخ بهایی، نظام بن حسین، جامع عباسی و تکمیل آن، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- شیخ بهایی، محمد بن حسین، التعلیقه علی الرسالة الصومیة، قم، موسسه عاشورا، ۱۴۲۷ق.
- فاضل لنکرانی، توضیح المسائل (فارسی)، قم، مهر، ۱۳۷۴ش
- کاشف‌الغطا، حسن، انوارالفقاهه، نجف، مؤسسه کاشف‌الغطا، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- کاشف‌الغطاء، محمدحسین، العروة الوثقی مع التعلیقات، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، توضیح المسائل، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب، ۱۳۷۸ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تصحیح عباس قوچانی، علی آخوندی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
- یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی مع التعلیقات، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ق.
- یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، تعلیقات محمد فاضل موحدی لنکرانی، قم، مرکز فقه الائمة الاطهار (علیهم‌السلام)، بی‌تا.
| وقایع |  | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| آیینها | |||||
| عبادات |
| ||||
| احکام روزه | یوم الشک • روزه مسافر • افطار • سحری • مبطلات روزه • مد طعام • کفاره روزه • روزهخواری • بقای بر جنابت • کفاره جمع • رؤیت هلال | ||||
| مناسبتها | |||||
| وابسته | آیه روزه • حدیث صوموا تصحوا • استهلال • خطبه شعبانیه • زکات فطره • نماز عید • عید فطر • ستاد استهلال • آیه ۱۸۵ سوره بقره • روزه پیشواز | ||||