بقا بر جنابت

بقا بر جنابت به‌معنای به‌تأخیرانداختن غسل جِنابت تا اذان صبح (طلوع فجر) است. به باور فقیهان غسل جِنابت به‌جهت روزه گرفتن واجب می‌شود و مُکلَّف نباید در شب ماه رمضان یا هر شب دیگری که تصمیم دارد فردای آن، قضای روزهٔ ماه رمضان را بگیرد، تا از اذان صبح بر جنابت باقی بماند. فقیهان روزهٔ کسی را که در ماه رمضان و قضای آن - عمداً یا از روی فراموشی - تا اذان صبح بر جنابت باقی بماند، صحیح نمی‌دانند و معتقدند قضای آن را باید به‌جا آورد.

گفته شده بقای بر جنابت تا اذان صبح در روزه‌های مستحبی و سایر روزه‌های واجب همچون روزهٔ کفاره، موجب بطلان روزه نیست؛ اما بنا بر احتیاط واجب، نباید تا اذان صبح عمداً جُنُب ماند.

به فتوای فقیهان کسی که در شب ماه رمضان جُنُب یا مُحتَلِم است و می‌داند اگر بخوابد تا صبح بیدار نمی‌شود، نباید بدون غسل بخوابد و چنانچه بخوابد و تا صبح بیدار نشود، روزه‌اش باطل است و قضا و کفاره دارد، اما اگر نیت کرده که بعداز بیداری، تا قبل از اذان صبح غسل کند، روزه‌اش صحیح است.

مفهوم‌شناسی

بقا بر جنابت به‌معنای به‌تأخیرانداختن غُسل جِنابَت در شب ماه رمضان تا بعد از اذان صبح یا هر شبی دیگر است که مُکلَّف تصمیم دارد فردای آن را روزه بگیرد. غسل جِنابت به‌جهت روزه گرفتن واجب می‌شود و اکثر فقیهان بر جُنب واجب می‌دانند که تا اذان صبح از باقی‌ماندن بر جنابت خودداری کند. مشهور فقیهان روزۀ کسی را که عمداً تا اذان صبح بر جنابت باقی بماند، باطل می‌دانند و دلیلشان روایات و ادعای اجماعی است که برخی آن‌ را نقل یا به آن استدلال کرده‌اند.

بقا بر جنابت در روزهٔ ماه رمضان و قضای آن

به عقیده طباطبایی یزدی و امام خمینی، در روزه ماه رمضان، اگر کسی عمداً یا از روی فراموشی تا اذان صبح جُنب بماند و غسل نکند، روزه‌اش باطل است؛ همچنین اگر وظیفه او تَیمُّم باشد و عمداً تیمم نکند، روزه‌اش باطل است، اما به باور مکارم شیرازی(زاده: ۱۳۰۵ش)، اگر از روی عمد نباشد روزه‌اش صحیح است.

به گفته فقیهان اگر فرد جُنب، در ماه رمضان از روی فراموشی، یک یا چند روز بر جنابتش باقی بماند، روزه‌اش صحیح نیست و روزهایی که یقین دارد بدون غسل روزه گرفته را باید قضا کند.

همچنین در روزه قضای ماه رمضان، کسی که عمداً یا از روی فراموشی تا اذان صبح، جنب بماند و غسل نکند صحیح نیست. گفته شده این حکم منسوب به مشهور فقها و برگرفته از روایات معصومان است.

بقا بر جنابت در سایر روزه‌های واجب

طباطبایی یزدی در کتاب العروة الوثقی بیان می‌دارد بقا بر جنابت تا اذان صبح در غیر از ماه رمضان و قضای آن، حتی روزه‌های واجبی نظیر روزه کفاره (کفاره بطلان عمدی روزه یا کفاره قتل)، موجب بطلان روزه نیست، اما بنابر احتیاط واجب، عمداً تا صبح بر جنابت باقی نماند.

به‌گفتهٔ فقیهان، در غیر روزهٔ ماه رمضان و قضای آن، دلیل قطعی بر وجوب غسل جنابت تا قبل از اذان صبح، برای صحت روزه‌های واجب نقل نشده است، اما گفته‌اند بنابر احتیاط واجب، تا اذان صبح عمداً جُنب نماند. به گفته محمدتقی آملی، فقیه امامی در قرن ۱۴ شمسی، در کتاب مصباح الهدی، غسل جنابت برای همۀ روزه‌ها (چه واجب و چه مستحب) واجب است و روزه در حال بقا بر جنابت باطل است.

بقا بر جنابت در روزه‌های مستحبی

مشهور فقها در روزه‌های مستحبی، باقی ماندن بر جنابت تا اذان صبح را موجب بطلان روزه‌ نمی‌دانند. سید محسن حکیم، از فقیهان شیعه در قرن ۱۴ هجری قمری، برگرفته از روایاتی می‌داند که بقا بر جنابت تا اذان صبح را صحیح دانسته‌اند؛ افزون‌بر این، سید عَبْدُالاَعْلی موسوی سبزواری (درگذشت: ۱۳۷۲ش)، در کتاب مهذب الاحکام، مدعی است که در روزه مستحبی، اصل برائت جاری می‌شود؛ یعنی اصل این است که فرد جنب، برای صحت روزه‌اش، شرط نیست که غسل یا تیمم کند.

حکم خواب بعد از جنب شدن یا احتلام

احکامی برای بقا بر جنابت به‌دلیل خواب ماندن شخصی که در شب ماه رمضان جنُب یا مُحتَلِم است، بیان شده است؛ از جمله:

• فقیهان روزهٔ کسی که جنب شود و بدون نیتِ غسل تا صبح بخوابد را در حکم بقای عمدی بر جنابت دانسته‌اند (یعنی روزه‌اش باطل، قضا و کفاره واجب می‌شود)، اما اگر نیت کرده که بعداز بیداری (تا قبل از اذان صبح) غسل کند روزه‌اش صحیح است.
• کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می‌داند که اگر بخوابد تا صبح بیدار نمی‌شود، نباید بخوابد و چنانچه بخوابد و تا صبح بیدار نشود، روزه‌اش باطل است و قضا و کفاره بر او واجب است. البته از نظر آیت‌الله سیستانی روزه‌اش را باید تمام کند، اما قضا و کفاره بر او واجب است.
• اگر مکلف بعداز دوبار خواب و بیداری در خواب بماند، هرچند نیتِ غسل داشته باشد، روزه او باطل است. شیخ طوسی معتقد است کفاره نیز بر او واجب می‌شود.
• به فتوای امام خمینی اگر شخصی در شب جنب شود، سه مرتبه بیدار شود و بدون انجام غسل بخوابد و تا اذان صبح بیدار نشود، تنها قضای آن روز را باید بگیرد و کفاره‌ای بر گردنش نیست.
• از نظر امام خمینی مراد از خواب اول، خوابی است که مُحتلم پس از بیدار شدن، دوباره بخوابد، اما سیستانی (زاده: ۱۳۰۹ش)، خوابی که در آن احتلام صورت گرفته است را خواب اول می‌داند.